Εάν θελήσουμε να κάνουμε μια γενική παρατήρηση περί της έρευνας των ελληνικών εθίμων και λόγων που έχει γίνει ως τώρα, ασχέτως ένα ήταν συστηματική ή όχι, αν γινόταν από λογίους συγγραφείς ή ερασιτέχνες, πριν ή μετά την επιστημονική της οργάνωση βυθιζόμαστε στα χρυσάφια της Λαογραφίας όλων των εποχών και αιώνων. Ιδεώδες θα ήταν να είχαμε σε συνέχεια, από την πρώτη εμφάνιση της γραμματείας, περιγραφές, κείμενα και μελέτες για την λαογραφία του Ελληνισμού.
Ο Ελληνισμός, όμως, είναι ενιαίος στους χώρους του. Έτσι τον γνωρίζουμε από την Ιστορία και τα Γράμματα. Έτσι τον βλέπουμε από την αιώνια γλώσσα του, που συνεχίζεται ίδια, παρά τις αλλοιώσεις της. Έτσι παρέμεινε και στην λαογραφική του διάρκεια, παρ ΄ όλες τις μεταναστεύσεις, επιδρομές, επιμιξίες, αποικισμούς και υποδουλώσεις. Τα έθιμα , η λατρεία, οι δοξασίες, τα έργα , οι λόγοι του αιώνιου ελληνικού λαού μένουν ή αφήνουν τα παλιά ίχνη τους στον τόπο, με φορείς τους ίδιους ανθρώπους ή τις κοινωνικές ομάδες.
Στο διάστημα των αιώνων τα έθιμα, είτε αντέχουν στις μεταβολές είτε αλλάζουν, κρατώντας πάντα τον κεντρικό τους πυρήνα. Γενικότερα, τα λαϊκά έθιμα και οι εκδηλώσεις είναι είτε συντηρητικά και αμετάβλητα, είτε ευμετάβλητα και προοδευτικά. •η λαογραφία αγαπά τα συντηρητικά, αλλά χαίρεται τα ευμετάβολα, που την ποικίλουν και την ανεφοδιάζουν.
Συντηρητικά είναι όσα δένονται με τον τόπο ή ακολουθούνται με παραδοσιακή προσήλωση και φανατισμό. Τα ιστορικά τραγούδια και τα κλέφτικα και τα ακριτικά, πως μπορούν να γίνουν ξένα ή να μας έρθουν απ’ έξω; Οι τοπικές παραδόσεις πως θα ξεκολλήσουν από το έδαφός τους; Τα ξόρκια, που δένονται με φράσεις από την ελληνική υμνογραφία, δεν μπορούν να αλλάξουν πιστούς. Τα αινίγματα, που στηρίζονται σε στενή ρίμα και γνωστά στοιχεία πολιτιστικά , δεν είναι εύκολο να διατυπωθούν αλλιώς. Η τοπική κοινωνική οργάνωση και οι θεσμοί λαϊκού δικαίου δύσκολα ξεχνούν τις ρίζες του. Έθιμα του γάμου και του θανάτου ακολουθούνται με τον ίδιο δεισιδαιμονικό φόβο, και κάθε χωριό διατηρεί τις δικές του συνήθειες με πείσμα και αντοχή, ακόμα και στη στενότερη γεωγραφική του γειτνίαση.
Τα άλλα είναι ευμετάβολα και ευεπηρέαστα. Είναι, παραδείγματος χάρη, η φορεσιά κι οι λεπτομέρειες της, οι χοροί και η μουσική τους, οι τροφές και τα υλικά μέσα ζωής, οι τρόποι ψυχαγωγίας, οι δοξασίες και τα στοιχεία λατρείας, η λαϊκή θεραπευτική, η μαγεία, οι κινητές παραδόσεις, τα παραμύθια, οι μύθοι, οι παροιμίες τα περιστατικά ονόματα και λέξεις. Όσα δηλαδή είναι στοιχεία επαφής των λαών, όσα ζηλεύονται ως τελειότερα και όσα γίνονται γνωστά από το εμπόριο και το ταξίδι. Αλλά κανένα δεν μεταβάλλει ολότελα την αρχική σύνθεση και τυπική φυσιογνωμία του. Και στην περίπτωση αυτή, οι διάφορες επιδράσεις μοιάζουν με τους παραπόταμους, που ανακατεύονται με το νερό του ποταμού χωρίς να το μεταλλάζουν.
Αφού λοιπόν, στην πορεία των αιώνων, γλώσσα και έθιμα δεν αλλάζουν την πηγή και δε χάνουν το βασικό πυρήνα τους, είναι απαραίτητο ή οποιασδήποτε εποχής Λαογραφία να πορεύεται με αναδρομικά κοιτάγματα προς το παρελθόν, που θα της δώσουν όχι μόνο το νήμα της συνέχειας, αλλά κι της ουσιαστικής ερμηνείας της φυσικής και κοινωνικής ψυχολογίας του έθνους.
Τα λαογραφικά θέματα στον παλαιότερο ελληνικό κόσμο
Τα θέματα της λαογραφίας στην αρχαία Ελλάδα, και στην βυζαντινή εποχή έπειτα, υπήρχαν βέβαια και ήταν πολλά, όπως και σήμερα. Ο λαός ζούσε πάντα με ομαδικούς τρόπους ζωής, ομαδικές παραδόσεις, δεισιδαιμονίες και έθιμα. Μόνο που οι λόγιοι σύγχρονοι δεν τα πρόσεχαν ή τα περιφρονούσαν •ο Πλάτων αδιαφορούσε για τα παραμύθια και τα αποκαλούσε «γραῶν ὕθλους».
Μας έδωσαν όμως και πολλές μαρτυρίες οι αρχαίοι για την λαϊκή ζωή και τα έθιμα της εποχής τους, κι εξαρτάται από εμάς ν’ αναδιφήσουμε, να τα βρούμε και να τα’ αποδελτιώσουμε.
Η ανεύρεση και η αποδελτίωση λαογραφικών στοιχείων στους αρχαίους και τους βυζαντινούς συγγραφείς είναι ένα συνεχές αίτημα για την Λαογραφία μας αλλά και μια εργασία πλουτισμού της ελληνικής γλώσσας μας.
Ο Όμηρος και ο Ησίοδος δίνουν στοιχεία από αρχαία ελληνικά όσο και ξενότροπα ήθη, ανάλογα με τις αφορμές των περιγραφών τους. Ο Ηρόδοτος είναι και εθνολόγος των ανατολικών λαών, όπως ο Ξενοφών των λαών της Μ. Ασίας. Ποιητές και πεζογράφοι έχουν επίσης στοιχεία για αποδελτίωση. Το ίδιο και οι επιγραφές των Ιερών, όπως της Επιδαύρου και της Δωδώνης, και των αρχαίων μνημείων, όπως κι οι πλούσιες παραστάσεις των αρχαίων αγγείων στα μουσεία μας. Εξαρτάται από εμάς να αναζητήσουμε και να επισημάνουμε που βρίσκονται όσα μας ενδιαφέρουν.
Η σπουδή των λαογραφικών θεμάτων στην αρχαία Ελλάδα
Οι αρχαίοι Έλληνες άρχισαν την «σπουδή» των λαογραφικών θεμάτων κάπως διστακτικότερα, αφού είχαν αρχίσει την σπουδή των άλλων επιστημών. Ήδη ο Ηρόδοτος τον Ε’ αιώνα, πλάι στις εθνολογικές διαπιστώσεις του, επιχειρεί και υποκειμενικές ερμηνείες. Αλλά γύρω από τα σωκρατικά χρόνια, με την φιλολογική συζήτηση και την εξέταση των πραγμάτων, παρουσιάζονται επιστημονικότερες αναζητήσεις λ.χ. Κριτίας, Περὶ τῶν ἑλληνικῶν πολιτειῶν, και άλλοι Σοφιστές.
Αλλά ο πρώτος νους, με τις πραγματικές απασχολήσεις, που ανέλυσε τα συστατικά και της λαογραφικής έρευνας, είναι ο Αριστοτέλης. Αυτός μας έδωσε ορισμούς για τα λαογραφικά είδη του λόγου, αναζήτησε το νόημα των μύθων, περιέγραψε τους «λαϊκούς βίους» και αξιολόγησε το κριτικό πνεύμα του λαού. Ακολούθησαν έπειτα οι μαθητές του Αριστοτέλη, ο Θεόφραστος με απόψεις για την ανακύκληση των πολιτισμών, με κεφάλαια «περὶ δεισιδαιμονίας», «περὶ εὑρημάτων» κ.α., ο Δικαίαρχος ο οποίος έγραψε το «Βίον Ἑλλάδος» και συνέλεξε Παροιμίες, ο Ηρακλείδης του Πόντου ο οποίος έγραψε το «Περὶ τῶν ἐν Ἑλλάδι τόπων», ο Δημήτριος ο Φαληρεύς ο οποίος συγκέντρωσε τους Αισώπειους μύθους, κι ύστερα οι Αλεξανδρινοί ή Ελληνορωμαϊκοί λόγιοι και γεωγράφοι, ο Πολέμων με το έργο «Περιηγήσεις Ἑλλάδος», ο Πολυδεύκης με το «Ὀνομαστικόν», ο Νικόλαος Δαμασκηνός με τα «Παράδοξα ἤθη», ο Φιλοστέφανος ο Κυρηναίος με το έργο «Μῦθοι καὶ ἔθιμα», Διόδωρος ο Σικελιώτης κι ο ιατρός Γαληνός, που οι απασχολήσεις και τα σχόλια τους δείχνουν ερευνητικό ενδιαφέρον για την λαϊκή ζωή των ανθρώπων.
Σημαντικότεροι όμως, για την πλούσια και συστηματική προσφορά λαογραφικού υλικού από την σύγχρονη τους Ελλάδα, είναι οι συγγραφείς Πλούταρχος τον Α΄αιώνα μ.Χ., Λουκιανός και Παυσανίας τον Β’ αιώνα μ.Χ., και Αθηναίος τον Γ’ αιώνα μ.Χ., που το περιεχόμενο των βιβλίων τους έχει από πολλούς λαογράφους αξιοποιηθεί.
Όλα αυτά τα ονόματα δίνουν και σ’ εμάς αφορμή ν’ ανατρέξουμε στα συγγράμματα τους, να δούμε το πνεύμα των περιγραφών τους, ν’ αποδελτιώσουμε όσα ενδιαφέρουν και να κάνουμε σύγκριση των σημερινών εθίμων με τα παλιά. Ήδη και εκείνοι έκαναν την σύγκριση προς τ΄ αρχαιότερα, με βάση την εποχή τους.
Οι λαοί έχουν πάντα τις ίδιες ιδιότητες και εκδηλώσεις, γι’ αυτό χαίρεται κανείς την αρχαία ζωή, όταν την βλέπει και μέσα στην δική του. Επί παραδείγματι, αν αντικρύσουμε ερείπια αρχαίου συνοικισμού με την εστία, τα πιθάρια, τις αυλές και τις αποθήκες, αυτά θα μας συγκινήσουν, επειδή θα σκεφτούμε τα φτωχικά αγροτικά δικά μας, αφού το σπίτι της αρχαιότητας έμεινε για αιώνες αγροτικό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου