Τετάρτη 25 Μαρτίου 2015

«Οἱ λύκοι», Κωστὴς Παλαμᾶς




Βοσκοί, στὴ μάντρα τῆς Πολιτείας οἱ λύκοι! Οἱ λύκοι! 
Στὰ ὅπλα, Ἀκρῖτες! Μακριὰ καὶ οἱ φαῦλοι καὶ οἱ περιττοί, 
καλαμαρᾶδες καὶ δημοκόποι καὶ μπολσεβίκοι, 
γιὰ λόγους ἄδειους ἢ γιὰ τοῦ ὀλέθρου τὰ ἔργα βαλτοί. 

Ἀπ᾿ τῆς μαυρίλας τῆς ἀραχνίλας τὴν ἀποθήκη 
σὲ σκονισμένα γυαλιὰ κλεισμένο, παλιὸ κρασί, 
τῶν ἑκατό σου χρονῶν ἀνοίγω τὸ ἀρχοντιλίκι 
στοῦ ἡλιοῦ τὸ φέγγος, τί σὲ προσμένουν οἱ δυνατοὶ 

ξανὰ σὰν πάντα καὶ γιὰ τὴ μάχη καὶ γιὰ τὴ νίκη 
νὰ τοὺς φτερώσεις τὸ πάτημά τους ὅπου πατεῖ. 
Σ᾿ ἐμὲ -κελλάρης λυράρης εἶμαι,- σ᾿ ἐμένα ἀνήκει 
νὰ τὸ κεράσω στὰ νέα ποτήρια τὸ ἀρχαῖο πιοτί. 

Βοσκοὶ καὶ σκύλοι, λῶβα καὶ ψώρα. Τ᾿ ἀρνιά; Μουζίκοι. 
Ὁ λαός; Ὄνομα. Σκλάβος πλέμπας δούλα κ᾿ ἡ ὀργή, 
Δίκη ἀπὸ πάνω θεία τῶν ἀστόχαστων καταδίκη 
καὶ λογαριάζει καὶ ξεπλερώνει ὅσο ἂν ἀργεῖ. 

Τραγουδημένη κλεφτουριά, Γένος, ἀρματολίκι, 
τὰ ξεγραμμένα καὶ τὰ τριμμένα ψέματα, ἀχνοί, 
Ἰδέα βυζάχτρα τῶν τετρακόσιων χρόνων, ἡ φρίκη 
τώρα, τὸ μάθημα τῶν Ἑλλήνων ὡς χτές, ἐσὺ 

τοῦ ραγιᾶ μάνα βιβλικό, πλάσμα ὀρφικό, Εὐρυδίκη, 
τοῦ πανελλήνιου μεγαλονείρου χρυσοπηγή, 
μᾶς τὸν καθρέφτιζες μέσ᾿ στῆς Πόλης τὸ βασιλίκι 
τὸν ξυπνημένο Μαρμαρωμένο, κυνηγητὴ 

τοῦ Ἰσλάμ. Ἡ Θρᾴκη προικιό του, ὢ δόξα! Καὶ ἀπανωπροίκι 
μιὰ Ἑλλάδα πάλε στὴν τουρκεμένην Ἀνατολή, 
τῆς Ἰωνίας γλυκοξημέρωμα.... Οἱ λύκοι! Οἱ λύκοι! 
 κ᾿ οἱ βοσκοὶ ἀνάξιοι, λύκοι καὶ οἱ σκύλοι κ᾿ οἱ ἀντρεῖοι δειλοί. 

Στῆς Πολιτείας τὴ μάντρα οἱ λύκοι! Παντοῦ εἶναι λύκοι! 
Ξανὰ στὰ Τάρταρα ἴσκιος, τοῦ ψάλτη λατρεία κ᾿ ἐσύ. 
Ψόφια ὅλη ἡ στάνη. Φέρτε νὰ πιοῦμε, κούφιο νταηλίκι, 
γιὰ τὸ ἀποκάρωμα ποὺ μᾶς πρέπει, κι ὅποιο κρασί. 


Σάββατο 21 Μαρτίου 2015

ΤΟ ΚΑΛΕΝΤΑΡΙ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ


Η ΑΝΟΙΞΗ & 
ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΗΣ




Καλώς ήρθες της φύσης χαρά,
κοριτσάκι γλυκό και δροσάτο!
Καλώς ήρθες στον κάμπον εδώ,
με καλάθι λουλούδια γεμάτο!
                             F.Schiller

Τον ερχομό της ανοίξεως σηματοδοτεί η εαρινή ισημερία, η οποία πραγματοποιείται την 21η Μαρτίου. Τότε, η χρονική διάρκεια της ημέρας είναι ίση ή περίπου ίση με αυτή της νυκτός. 

Η άνοιξη, μία εκ των τεσσάρων εποχών της εύκρατης ζώνης, παρεμβάλλεται μεταξύ του χειμώνα και του καλοκαιριού. Περιλαμβάνει τους μήνες: Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο, ωστόσο στην πραγματικότητα ολοκληρώνεται στις 21 Ιουνίου με το θερινό ηλιοστάσιο. 

Σπάνια λέξη της αρχαίας ελληνικής (ἡ ἄνοιξις, -εως). Ετυμολογείται από το ρήμα ἀνοίγνυμι ή ἀνοίγω. Αρχικά λοιπόν σήμαινε το άνοιγμα. Η σημερινή σημασία είναι μεσαιωνική: Ὦ μυρισμένη μου ἄνοιξις, τοῦ χρόνου ἀρχή καί νιότης (Μιχαήλ Σουμμάκης, Παστώρ φίδος, ἤγουν Ποιμήν πιστός, Βενετία 1638). Τότε, υποκατέστησε στην δημώδη Βυζαντινή την αρχαία λέξη ἔαρ (που σήμερα επιβιώνει στο παράγωγο επίθετο εαρινός, δηλ. ανοιξιάτικος: εαρινή ισημερία), για να δηλώσει εκφραστικότερα το «άνοιγμα» του καιρού μετά τον χειμώνα. 

Την άνοιξη, η αξονική κλίση της γης στρέφει το βόρειο ημισφαίριο προς τον ήλιο και το φως της ημέρας διαρκεί περισσότερο. 

Το ημισφαίριο αρχίζει να ζεσταίνεται σημαντικά, γεγονός που ευνοεί την ανθοφορία και την φυτική ανάπτυξη.
Η άνθιση μιας σειράς φυτών, οι δραστηριότητες των ζώων, καθώς και το ιδιαίτερο άρωμα του εδάφους μαρτυρούν τον ερχομό της. 

Εξάλλου, θεωρείται ως η κατεξοχήν εποχή της ανάπτυξης, της ανανεώσεως και της αναγεννήσεως. 


ΜΥΘΟΙ & ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 

Ορισμένες χώρες της Ευρώπης οι οποίες διατηρούν ακόμα τις παραδόσεις τους, γιορτάζουν την άνοιξη με τραγούδια και χορούς, όπου οι νέοι ενωμένοι σε μια σειρά χορεύουν στα δάση περνώντας ανάμεσα στα δέντρα και έπειτα κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού και συνεχίζουν να χορεύουν σε κύκλο (συνήθως οι παραδοσιακοί χοροί που χορεύονται στις γιορτές αυτές είναι κυκλικοί και σπειροειδείς). Πάντα οι γιορτές της ανοίξεως ήταν γιορτές χαράς, ανανέωσης και ανάστασης.

Fruhlingsreigen - Maximilian Lenz

Τιμήθηκε ιδιαίτερα από εκείνους τους λαούς που έχουν πολύ βαρύ χειμώνα και ο ερχομός της φέρει πραγματικά μία αναγέννηση. Στους λαούς της βόρειας Ευρώπης (Σκανδιναβία, Ρωσία) η άνοιξη, συνήθως παρουσιάζεται ως κόρη του χειμώνα και της φύσης, η οποία, κάθε χρόνο τον ίδιο καιρό, δίνει σκληρή μάχη με τον κακό άντρα της, προσπαθώντας να του αποσπάσει την όμορφη θυγατέρα τους και να την βγάλει στο φως και στην ζωή. Στην κέλτικη παράδοση, η οποία στηρίζεται στο φως και την δύναμη του ηλίου, η άνοιξη αρχίζει στις αρχές Φεβρουαρίου και συνεχίζεται έως τις αρχές. Την περίοδο αυτή οι Κέλτες συνήθιζαν να μαζεύουν ή να φυτεύουν βιολέτες στον κήπο τους· ιερό λουλούδι που προσέλκυε καλόβουλα ξωτικά, τα οποία τους ευλογούσαν με καλή υγεία. 

Αφροδίτη & Άδωνης
Στις περισσότερες πόλεις της Αρχαίας Ελλάδος, γιορτάζονταν τα Αδών(ε)ια ή "οι κήποι του Άδωνη" προς τιμήν του Άδωνη και της Αφροδίτης. Η γιορτή κρατούσε δύο ημέρες· η μεν πρώτη ονομαζόταν "αφανισμός" κατά την οποία θρηνούσαν τον θάνατο του Άδωνη, ενώ την δεύτερη ημέρα που γιόρταζαν την ανάσταση του την έλεγαν "εύρεσις".
Ο θάνατος και η ανάσταση του Άδωνη συμβόλιζε το πέρας του χειμώνα και την έλευση της άνοιξης, είχε σχέση δηλαδή με τον ετήσιο κύκλο της βλάστησης και της καρποφορίας. Στα αθηναϊκά Αδών(ε)ια, οι γυναίκες θρηνούσαν μπροστά σε δύο νεκροκρέβατα που ήταν τοποθετημένα στις εισόδους των σπιτιών. Πάνω στα νεκροκρέβατα έβαζαν ξύλινα ομοιώματα του Άδωνη και της Αφροδίτης.
Γύρω από τα ειδώλια τοποθετούσαν τους "κήπους του Άδωνη" (Ἀδώνιδος κῆποι), δηλαδή γλάστρες με φυτά που αναπτύσσονταν γρήγορα, τα οποία αργότερα τοποθετούσαν πάνω στις στέγες των σπιτιών για να μεγαλώσουν γρήγορα με την βοήθεια του ήλιου.
Η ανάπτυξη των φυτών συνιστούσε σημάδι της ανάστασης του θεού. Κοντά στον επιτάφιο (νεκροκρέβατο) τοποθετούσαν κούκλες που παρίσταναν έρωτες και πουλιά και δίπλα στο ομοίωμα του Άδωνη άφηναν πλακούντες και γλυκίσματα. Η γιορτή τέλειωνε με θυσίες αγριόχοιρων. 

Πολλοί μύθοι της Ανοίξεως σχετίζονται με τον θάνατο και την ανάσταση κάποιου θεού. Υπάρχουν δυο τρόποι με τους οποίους οι θεοί πεθαίνουν την άνοιξη: με διαμελισμό, ο οποίος συμβολίζει την ανάγκη για εξάπλωση της πνευματικής ουσίας του θεού και των διδασκαλιών του και με σταύρωση ή κάρφωμα σ' ένα δέντρο με δυο διασταυρωμένα ξύλα, εκ των οποίων το κάθετο συμβολίζει τον πνευματικό κόσμο και το οριζόντιο τον υλικό κόσμο. 

Allegory of Spring - Jules Joseph Lefebvre

Σε όλους τους πολιτισμούς υπήρχε πάντα ένας θεός ή μια θεά ή ένα ζευγάρι θεών, οι οποίοι χαρακτήριζαν την άνοιξη. Ήταν οι θεοί της γονιμότητας, της ανανεώσεως, της βλάστησης, της νιότης και του έρωτα. Στην σλάβικη μυθολογία, διοργανωνόταν μια μεγάλη γιορτή για τον ερχομό της ανοίξεως, αφιερωμένη στο Γιαρίλο, θεό της γεωργίας και της γονιμότητος. Κατά την διάρκειά της, νεαρά αγόρια και κορίτσια περιφέρονταν στα χωριά κρατώντας πράσινα κλαδιά και λουλούδια και σε κάθε σπίτι έλεγαν τραγούδια, ενώ συνήθιζαν να στολίζουν και να βάφουν αυγά, σύμβολο της νέας ζωής, έθιμο που αργότερα υιοθετήθηκε από το χριστιανικό Πάσχα. 

Στους Ρωμαίους συναντάμε την θεά Φλώρα (ή Χλώριδα). Η θεά της ανοίξεως έκανε τα λουλούδια να ανθίζουν και τους αγρούς να καρποφορούν. Στην αρχή του Μαΐου διοργάνωναν τα Φλωράλια, γιορτή προς τιμήν της Θεάς, η οποία χάριζε στους ανθρώπους και στην φύση την άνθιση, την νιότη και τον έρωτα.

The rite of spring - Ignac Ujvary

Στους Φινλανδούς υπήρχε ένα θεϊκό ζευγάρι, ο Ράουμ και η Ούκκο, οι οποίοι κάθε χρόνο την άνοιξη γιόρταζαν τον ιερό τους γάμο, μετά από τον οποίο καρποφορούσαν οι αγροί. Τον χειμώνα οι σκοτεινές δυνάμεις τους χώριζαν και την άνοιξη έσμιγαν ξανά. 
Άλλά και στην ιρανική παράδοση, η πρώτη ημέρα της ανοίξεως η οποία ταυτίζεται με την εαρινή ισημερία θεωρείται η αρχή του νέου έτους και γιορτάζεται με μεγάλα παραδοσιακά πανηγύρια. 

Στην Αρχαία Ελλάδα, η εναλλαγή των εποχών σχετίζεται με τον μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης, την οποία απήγαγε ο Άδης (αναφερόμενος και ως Πλούτωνας) για να την κάνει σύζυγο του. Η Δήμητρα έψαχνε παντού την κόρη της και όταν κατάλαβε ότι βρίσκεται στο βασίλειο του Κάτω Κόσμου την διεκδίκησε, όμως ο Άδης δεν ήταν διατεθειμένος να την αφήσει. 

Έτσι, ο Δίας αποφάσισε ότι η κόρη θα μένει μισό χρόνο με τον Άδη στον κάτω κόσμο (φθινόπωρο - χειμώνας) και μισό χρόνο θα επιστρέφει στην μητέρα της στον επάνω κόσμο (άνοιξη - καλοκαίρι). 

Η επιστροφή της Περσεφόνης

Ένα έθιμο της αρχαίας Ελλάδος που έχει επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας είναι τα "Χελιδονίσματα", ένα είδος καλάντων που τραγουδούν παιδιά γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι και κρατώντας ένα ομοίωμα χελιδονιού, είτε την 1η του Μάρτη είτε στις 21 την ημέρα της εαρινής ισημερίας· οι νοικοκυρές τα αμοίβουν με αυγά, σιτάρι, αποξηραμένα φρούτα, κ.α. 

Τα χελιδονίσματα είναι στίχοι καλωσορίσματος της ανοίξεως και αποπομπής του χειμώνα και του κρύου. Έχει σωθεί μάλιστα, δια μέσου της βυζαντινής παραδόσεως, ένα αρχαιοελληνικό δίστιχο χελιδόνισμα : Ήλθε, ήλθε χελιδών καλάς ώρας άγουσα καλούς ενιαυτούς… 


Χελιδόνισμα Τρικάλων 

Ήρθι, ήρθι χιλιδόνα, 
ήρθι πάλι η μιλιδόνα. 
Κάθησι κι λάλησι 
κι γλυκουκιλάηδησι: 
«Άφ’κα σύκα κι σταφύλια, 
κι σταυρό κι θημουνίτσα. 
Ήρθα πίσου, δεν τα βρήκα.
Βρήκα στιάρια φυτρουμένα 
κι τ’ αμπέλια κλαδιμένα». 
Φύσα αϊέρα. 

Και στην νεότερη Ελλάδα, η λαϊκή μούσα ύμνησε την άνοιξη και τις ομορφιές της. Ωστόσο, η αναφορά στην άνοιξη γινόταν από τους Έλληνες κι όταν ήθελαν να χαρακτηρίσουν ένα μεγάλο, ευχάριστο, εθνικό γεγονός· αυτό επικράτησε κυρίως στην περίοδο των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων που διεξήγαγε ο λαός μας ενάντια στους Οθωμανούς. Ιδίως η κλεφτουριά τραγούδησε την Άνοιξη της φύσης και του Γένους. 

Ένα Θρακιώτικο παραδοσιακό τραγούδι λέει:

Πότε να 'ρθή η άνοιξη, να 'ρθή το καλοκαίρι, 
να βγάλω τα ποδήματα, να ποδηθώ τσαρούχια, 
-Κωστή μου βοϊβόντα 
-να πάρω δίπλα τα βουνά, ορθό το μονοπάτι,
για να σου ρίξω κλέφτικα να μαζευτούν οι κλέφτες. 
-Κωστή μου βοϊβόντα. 





Και νεότεροι ποιητές εμπνεύστηκαν απ' αυτήν. Ένας απ' αυτούς, ο Χριστοβασίλης, την χαιρετά ως εξής:  


Γεια σου χαρά σου, άνοιξη, 
χιλιοχαριτωμένη, 
βασίλισσα των εποχών 
και καύχημα του πλάστη, 
ας ήταν δώδεκα φορές 
ναρχόσουνα το χρόνο. 


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ 

Υπάρχουν πολλές ελληνικές παροιμίες με θέμα τους την άνοιξη: 

- Αν δεν σπείρεις την άνοιξη, δεν θερίζεις το καλοκαίρι. 
- Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα, χαρά σ' εκείνα τα σπαρτά που'ναι στην γη σπαρμένα. 
- Το χελιδόνι δε φέρνει άνοιξη. 
- Άλλο δε με εμάρανε, της άνοιξης το κρύο. 
- Λουλουδάτα τρία πανέρια η Άνοιξη κρατάει στα χέρια. 


Η ΑΝΟΙΞΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Έτσι τους βλέπω εγώ τους κήπους.
Στον κήπο απόψε μου μιλεί μια νέα μελαγχολία.
Βυθίζει κάποια μυγδαλιά τον ανθοχαμόγελό της
στου βάλτου το θολό νερό. Και η θύμηση τής νιότης
παλεύει τόσο θλιβερά την άρρωστη ακακία...
Εξύπνησε μια κρύα πνοή μες στη σπασμένη σέρα,
όπου τα ρόδα είναι νεκρά και κάσα η κάθε γάστρα.
Το κυπαρίσσι, ατελείωτο σα βάσανο, προς τ' άστρα
σηκώνει τη μαυρίλα του διψώντας τον αέρα.
Και πάνε, πένθιμη πομπή λες, της δεντροστοιχίας
οι πιπεριές και σέρνονται τα πράσινα μαλλιά τους.
Οι δύο λατάνιες ύψωσαν μες στην απελπισία τους
τα χέρια. Κι είναι ο κήπος μας κήπος μελαγχολίας.


Καρυωτάκης - Άνοιξη


Gentle Spring - Frederick Sandys

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~


ΜΑΡΤΙΟΣ

Ο Μάρτιος είναι ο πρώτος μήνας της ανοίξεως και τρίτος του έτους κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο, αριθμεί 31 ημέρες. Ωστόσο, κατά το αρχαίο ρωμαικό δεκάμηνο ημερολόγιο ήταν ο πρώτος μήνας του έτους και ονομάζοταν Primus. Για τους αρχαίους Ρωμαίους, η "Εσπερία Δύσις" του Ταύρου όταν ο αστερισμός του Ταύρου ήταν μόλις ορατός στα δυτικά δύοντας σχεδόν μαζί με τον Ήλιο - σημείωνε την αρχή του νέου έτους. "Ο λευκός Ταύρος ανοίγει με τα χρυσά του κέρατα το νέο έτος" αναφέρει ο Βιργίλιος στον "Πρώτο Γεωργικό" του. 

Επειδή ο Μάρτιος είναι ο μήνας της εαρινής ισημερίας, διατηρήθηκε σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες ως ο πρώτος μήνας του έτους μέχρι τα μέσα περίπου του Μεσαίωνα. Την 1η Μαρτίου γιορταζόταν στην Ρώμη τα Ματρωνάλια (Matronalia), η σπουδαιότερη γιορτή προς τιμή της Θεάς Γιούνο (Ήρα), που ενίοτε εκαλείτο και Martialis, ως μητέρα του Μάρς ( Άρη). Στην γιορτή αυτή, οι Ρωμαίες Δέσποινες (Matronae), απέθεταν στον ναό της Θεάς στον Εσκυλίνο Λόφο της Ρώμης τις προσφορές τους, συνήθως αγελάδες και χήνες που εθεωρούντο τα ιερά ζώα της θεάς.

Την ίδια ημέρα, στις Καλένδες του Μαρτίου, οι Εστιάδες Ιέρειες άναβαν νέα ιερή φωτιά στον ναό της Εστίας στην αγορά της Ρώμης, για να τιμήσουν τόσο τη Θεά Εστία όσο και την αρχή του Έτους. Επίσης, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα γενέθλια του Άρη και την πτώση της ιερής του ασπίδας από τον Ουρανό ή την ανεύρεσή του στην Regia, στο μυθικό ανάκτορο του Νουμά Πομπίλιου στους πρόποδες του Παλατίνου Λόφου της Ρώμης. 

Σύμφωνα με την παράδοση, καθιερώθηκε ως πρώτος μήνας από τον μυθικό Ρωμύλο προς τιμήν του πατέρα του και γενάρχη των Ρωμαίων, Θεού του πολέμου Μάρς (Άρη). Ο Μάρς αρχικά ήταν ο θεός της γονιμότητας και των αγρών (η ονομασία Mars προέρχεται πιθανότατα από τον θεό των αγρών Maris της ετρουσκικής μυθολογίας), ωστόσο αργότερα ταυτίστηκε με τον θεό του πολέμου, Άρη. Οι Ρωμαίοι ονόμασαν έτσι τον πρώτο μήνα της άνοιξης γιατί τότε άρχιζαν τις πολεμικές τους εκστρατείες. Την ημέρα αυτή μάλιστα, έκαναν μια τελετή, το Αρμιλλούστριο, για να εξαγνίσουν και να καθάρουν τα όπλα τους. Για τούτο και κατά τον Πλούταρχος (Βίος Νουμά, 19) αναφέρεται πως ο Μάρτιος απεικονίζεται ως άνδρας ενδεδυμένος με δέρμα λύκαινας. Κατά τους χρόνους όμως της «ελεύθερης ρωμαϊκής πολιτείας» ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος στον θεό Mercurius (Ερμή). 


Στο αττικό ημερολόγιο ο Μάρτιος αντιστοιχεί στον Ελαφηβολιώνα (μήνας των ελαφοκυνηγών), κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο. Στην αρχαιότητα τα ιερά Ελαφηβόλια τα γιόρταζαν προς τιμήν της Αρτέμιδος. Κατά την διάρκεια του μήνα σημειώνονται και άλλες σπουδαίες γιορτές. Η Δήλος έκανε μεγάλες γιορτές προς τιμήν του Απόλλωνος, ενώ οι Ελευθέρες της Βοιωτίας προς τιμήν του Διονύσου. Αργότερα, η Αθήνα προς τιμήν του ίδιου θεού τελούσε τα "μεγάλα εν άστει Διονύσια", τα οποία συνδέθηκαν με τα Ασκληπιεία και τους δραματικούς (θεατρικούς) αγώνες, κατά τους οποίους διαγωνίζονταν τρεις τραγικοί ποιητές με μια τετραλογία και πέντε κωμικοί με μια κωμωδία έκαστος. 

EΘΙΜΑ & ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 

Ο «Μάρτης» ή «Μαρτιά» είναι ένα παμπάλαιο έθιμο εξαπλωμένο σε όλα τα Βαλκάνια, λόγω της υιοθέτησής του από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι και το διατήρησαν. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια, επειδή οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων συνήθιζαν να δένουν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι. Από την πρώτη ημέρα του μήνα, τα παιδιά φορούν στον καρπό του χεριού τους ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον «Μάρτη» ή «Μαρτιά». 


Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, ο «Μάρτης» προστατεύει τα πρόσωπα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν και μαυρίσουν διότι η μαυρίλα σήμαινε ασχήμια, προπάντων για τα κορίτσια που η παράδοση τα ήθελε άσπρα και ροδομάγουλα: «Οπόχει κόρην ακριβή, του Μαρτ’ ο ήλιος μην τη γδή». Συνηθίζεται να φοριέται μέχρι τέλος του μήνα. Ύστερα αφού τον βγάλουν, τον κρεμούν στις τριανταφυλλιές, ώστε να γίνουν τα μάγουλά τους κόκκινα σαν τριαντάφυλλα. 

Σε κάποιες περιοχές της χώρας κρεμούσαν την κλωστή όλη την νύχτα στα κλαδιά μιας τριανταφυλλιάς για να χαρίσουν ανθοφορία, ενώ σε άλλες περιοχές την έβαζαν γύρω από τις στάμνες για να προστατέψουν το νερό από τον ήλιο και να το διατηρήσουν κρύο. Σε άλλες περιοχές το φορούσαν μέχρι να φανούν τα πρώτα χελιδόνια, όπου και το άφηναν πάνω σε τριανταφυλλιές, ώστε να τον πάρουν τα πουλιά για να χτίσουν την φωλιά τους. Επίσης, τα μονοετή βρέφη λέγονταν πρωτομαρτούδκια και τα περιτυλίγουν με εφτά μάρτιδες, για να μείνουν άσπρα στη μορφή. Λέγανε ότι το παιδί που γεννιέται το Μάρτη είναι ευτυχισμένο. 

Τηρώντας παραδόσεις και έθιμα αιώνων, οι Βούλγαροι, την πρώτη ημέρα του Μάρτη, φορούν στο πέτο τους στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές που αποκαλούνται «Μαρτενίτσα». Σε ορισμένες περιοχές της Βουλγαρίας, οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα», η οποία είναι η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Η «Μαρτενίτσα» λειτουργεί στην συνείδηση του βουλγαρικού λαού ως φυλαχτό, το οποίο μάλιστα είθισται να προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές για υγεία και ευημερία. 



Το ασπροκόκκινο στολίδι της 1ης του Μάρτη φέρει στα ρουμανικά την ονομασία «Μαρτιζόρ». Η κόκκινη κλωστή συμβολίζει την αγάπη για το ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού χιονόφιλος, που ανθίζει τον Μάρτιο και είναι στενά συνδεδεμένο με αρκετά έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας. Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Θεός Ήλιος μεταμορφώθηκε σε νεαρό άνδρα και κατέβηκε στην Γη για να πάρει μέρος σε μια γιορτή. Τον απήγαγε, όμως, ένας δράκος, με αποτέλεσμα να χαθεί και να βυθιστεί ο κόσμος στο σκοτάδι. Μια ημέρα ένας νεαρός, μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και απελευθέρωσε τον Ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε την ζωή του και το αίμα του, σύμφωνα με τον μύθο, έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η του Μάρτη όλοι οι νεαροί να πλέκουν το «Μαρτισόρ», με κόκκινη κλωστή που συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία και άσπρη που συμβολίζει την αγνότητα. 

Άλλο έθιμο της 1ης Μαρτίου είναι η ψευδολογία που υπάρχει και την 1η Απριλίου. Είναι σύμβολο της ανοιξιάτικης πάλης και του ξεγελάσματος των βλαπτικών δυνάμεων, που θα μπορούσαν να εμποδίσουν τον ερχομό της Άνοιξης και την αναγέννηση της φύσης. 

Στα χωριά της Στυμφαλίας, στην Κορινθία, εκτός από τους μάρτηδες που φοράνε, πρωί - πρωί την πρώτη του Μάρτη η νοικοκυρά αντί για άλλο πρωϊνό φτιάχνει χυλό με μπομπότα και πετιμέζι και τρώνε όλοι για να μην τους πιάσει ο Μάρτης. Τα παιδιά για περισσότερη προστασία βάζουν λίγο και στη μύτη τους. 

Σε άλλα μέρη έδιναν στα παιδιά τους αγόρια και κορίτσια να φάνε ένα μήλο για να μη τους κάψει ο Μάρτης και για να έχουν γερά δόντια όλο το χρόνο. Επίσης, οι νοικοκυρές καθαρίζουν καλά τα σπίτια τους και σπάζουν στην πόρτα κάποιο πήλινο αγγείο για να διώξουν τον χειμώνα και τις σκοτεινές δυνάμεις. Σημαντικό είναι να μπει στο σπίτι η πρωινή δροσιά του Μαρτίου, για τον λόγο αυτόν το ξημέρωμα κόβουν ένα κλαδί ή σπαρτά τα οποία είναι υγρά από την πρωινή δροσιά και ραντίζουν όλο το σπίτι. 

 
Τα έθιμα της παραμονής του Μάρτη στην Ήπειρο έχουν θέμα την αποπομπή του Χειμώνα:

Τον Φεβρουάριο υποδύεται άνθρωπος χωλός καβάλα εις γάιδαρον. Η πομπή των παιδιών που τον συνοδεύουν τραγουδεί: 

«Οξω, Κουτσοφλέβαρε 
να 'ρθη ο Μάρτης με χαρά 
και με πολλά λουλούδια». 

Οι νοικοκυρές αναφωνούν: 
«Βγαίνει ο κακόχρονος 
μπαίνει ο καλόχρονος 
μέσα Μάρτης και χαρά 
και καλή νοικοκυρά».  

Επίσης, την Πρώτη Μαρτίου απευθύνονται χαιρετισμοί προς την άνοιξη «ανέτειλε το έαρ» και απαγγέλλονταν επωδοί για το φευγιό του χειμώνα ή του Φεβρουαρίου όπως:  

«Φύγε, φύγε Φεβρουάρις 
Ο Μάρτς σε διώκει 
Εξω ο Φεβρουάριος 
Εσω ο Μάρτ'ς 
Και ίδε το έαρ το καλόν 
Πάλι επανατέλλει 
Φέρον υγείαν και χαράν 
Και την ευημερίαν» 

Την 7η Μαρτίου, ημέρα των "καλών ποιμένων", οι ποιμένες οδηγούσαν τα αιγοπρόβατα από τα χειμαδιά στα ορεινά μέρη λέγοντας:  «Κούρευε, κουδούνωνε και στα όρη ανέβαινε», ενώ την 9η Μαρτίου γιορτή Των Αγίων Σαράντα λέγανε «σαράντα πιοτά κερνούν και σαράντα ψέματα λεν». 




Στην Κομοτηνή κάνανε φαγητά από 40 είδη χόρτα και 40 σαλιγκάρια, καθώς και 40 λουκουμάδες. Την ημέρα αυτή, οι τσοπάνηδες αποκόβουν τ' αρνιά, οι γεωργοί φυτεύουν δέντρα και κλήματα και οι κοπέλες φυτεύουν λουλούδια γιατί «πιάνουν και δε λαθεύουν». 

Σε πολλούς τόπους οι νοικοκυρές φτιάχνουν σαραντόπιττες, πίττες με σαράντα φύλλα που τις κόβουν κομμάτια και τις μοιράζουν για τις ψυχές των ζωντανών ή μαγειρεύουν φαγητό με σαράντα ειδών. 

Ένα ακόμη σπουδαίο έθιμο το οποίο προέρχεται από την αρχαιότητα, είναι τα «χελιδονίσματα». Την Πρώτη Μαρτίου τα παιδιά έφτιαχναν ένα ομοίωμα χελιδονιού και ξεχύνονταν στους δρόμους του χωριού τραγουδώντας την «Χελιδόνα», και ως αμοιβή τπυς μάζευαν φασόλια και αυγά. 

«Χελιδόνα έρχεται από μαύρη θάλασσα,
 θάλασσες κι αν επέρασε την στεριά δεν ξέχασε». 

Χελιδονίσματα Κομοτηνής

Ο πρώτος από την ομάδα των καλαντιστών κρατούσε συνήθως ένα σφαιρικό στεφάνι από λουλούδια, πάνω στο οποίο γύριζε το ομοίωμα χελιδονιού. Τα παιδιά γέμιζαν ένα καλάθι με φύλλα κισσού και το περνούσαν από ένα ραβδί, ενώ στην άκρη του έβαζαν την ξύλινη χελιδόνα. Γύρω στο λαιμό τους έβαζαν κουδουνάκια που σήμαιναν χαρμόσυνα όσο προχωρούσαν. Αφού τραγουδούσαν τα κάλαντα σε κάθε νοικοκυρά, εκείνη έπαιρνε λίγα φύλλα κισσού από το καλάθι και τα τοποθετούσε στο κοτέτσι, για να γεννούν πολλά αυγά οι κότες της. Eίναι γνωστό πώς ο σκουροπράσινος κισσός είναι σύμβολο της αμάραντης βλάστησης και το θεωρούν ως μέσο ικανό να μεταδώσει την θαλερότητα και την γονιμότητα στις κότες. 

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Η λαϊκή φαντασία έδωσε στο Μάρτιο πολλά παρατσούκλια, όπως Βλάσταρος και Ανοιξιάτης,γιατί είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης. Επίσης, γδάρτης, παλουκοκάφτης κλαψομάρτης, πεντάγνωμος για το ευμετάβλητο του καιρού του, Βαγγελιώτης εξαιτίας της γιορτής του Ευαγγελισμού, Φυτευτής, και άλλα δηλωτικά της φυσιογνωμίας του, που έχουν σχέση με ιδιότητες ή πράξεις που του αποδίδονται. 

Στην ορεινή Πελοπόννησο το Μάρτη τον λένε πεντεγιόματο, επειδή η ημέρα του Μάρτη μεγαλώνει πολύ και οι ξωμάχοι που παλιά δούλευαν από τα χαράματα μέχρι το σούρουπο, ήθελαν να τρώνε πέντε φορές την ημέρα. Οι χωρικοί προτιμούν τον Μάρτιο βροχερό επειδή η σοδειά τους θα είναι καλύτερη. 

Γρύσπος Νικήτας - Χωρική

Αυτό επιβεβαιώνεται από αρκετές παροιμίες: 

- «Αν ρίξ΄ ο Μάρτης δυο νερά κι΄ Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε κείνο το ζευγά πό ΄χει πολλά σπαρμένα».
- «Μάρτης έβρεχε, θεριστής χαιρότανε». 
- «Μάρτης βρέχει; Ποτέ μην πάψει». 
- «Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές παρά Μάρτης στις αυλές». 
- «Κάλλιο Μάρτης καρβουνιάρης παρά Μάρτης λιοπυριάρης». 
- «Μάρτης βροχερός θεριστής κουραστικός». 
- «Μάρτης κλαψής θεριστής χαρούμενος». 

Άλλα προσωνύμια του Μάρτη στην ελληνική λαογραφία τα οποία σχετίζονται με τις καιρικές μεταβολές είναι και τα ακόλουθα: 

- «Το Μάρτη φύλα άχερα μη χάσεις το ζευγάρι». 
- «Φύλα ξύλα για τον Μάρτη να μη κάψεις τα παλούκια». 
- «Όπως ασπρίζουν τα βουνά το Μάρτη από τα χιόνια, έτσι ν΄ ασπρίσουν τα μαλλιά της νύμφης απ΄ τα χρόνια». 
- «Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος, πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε πως δεν εξαναχιόνισε».
- «Οπόχει κόρη ακριβή τον Μάρτη Ήλιος μη τη δει». 
- «Από Μαρτιού καλοκαιριά, κι απ’ Αύγουστο χειμώνας». 
- «Μάρτης είναι χάδια κάνει, πότε κλαίει πότε γελάει»
- «Του Μάρτη οι αυγές με κάψανε του Μάη το μεσημέρι…». 
- «Τον Μάρτη χιόνι βούτυρο, μα σαν παγώσει μάρμαρο». 
- «Ο Αύγουστος για τα πανιά κι ο Μάρτης για τα ξύλα». 
- «Τσοπάνη μου την κάπα σου το Μάρτη φύλαγε την». 

The March Wind - Robert Henri

ΔΟΞΑΣΙΕΣ 

Ο Μάρτιος είναι πλούσιος σε δοξασίες οι οποίες διασώζονται έως τις ημέρες μας. Η παρακάτω δοξασία, η οποία έχει καταγραφεί από τον Νικ.Πόλιτη ως κορινθιακή παράδοση και που με μικρές παραλλαγές την συναντάμε και αλλού, είναι αιτιολογική και σκοπεύει στην εξήγηση της ακασταστασίας του καιρού που συνήθως χαρακτηρίζει τον Μάρτη. Καλείται «βαγένι των δώδεκα μηνών» ή «βούτσι». 

«Μια φορά κι έναν καιρό αποφασίσανε οι δώδεκα μήνες να βάν' νε κρασί σ' ένα βαγένι για να πίν' νε όποτε των έκανε όρεξη. Έτσι λοιπόν είπεν ο Μάρτης. 
- Εγώ θα ρίξω πρώτα στο βαγένι και ύστερα ρίχνετε και σεις. 
- Καλά, συ ρίξε, είπαν οι άλλοι. 
Και έτσι έγινε. Έρριξεν εκείνος στο βαγένι μούστο πρώτα και ύστερα οι άλλοι. Όταν λοιπόν εψήθη το κρασί είπε πάλι ο Μάρτης. 
- Εγώ έριξα πρώτα, πρώτα θ' αρχίσω και να πίνω. 
- Βέβαια, είπαν οι άλλοι. 
Έτσι λοιπόν ετρούπησε το βαγένι στο κάτου μέρος, και άρχισε και έπινε, ως που τόπιε ούλο και δεν άφηκε στάλα. Κατόπιν ήρθε η σειρά του Απρίλη να πάει στο βαγένι να πιάσει κρασί. Παγαίνει, το βρίσκει άδειο. Θυμώνει, το λέει στους άλλους. Τ' ακούνε εκείνοι θυμώνουνε, σκέφτουνται τι να κάνουνε. Τέλος μένουνε σύμφωνοι μεταξύ τους να τον τιμωρήσει ο Γενάρης για την κατεργαριά που τους έκανε. Τον πιάνει λοιπόν ο Γενάρης και του τραβάει ένα ξύλο που είπε αμάν. Του παίρνει και το υπούργημα άρχιζε δηλαδή πρώτα το νέο έτος από το Μάρτη και τώρ' αρχίζει από το Γενάρη. Αυτό είναι το υπούργημα που του πήρε. Όταν λοιπόν θυμάται το παιχνίδι που των έφτιαξε που ήπιε δηλαδή ούλο το κρασί, γελάει και ο καιρός ξαστερώνει. Όταν θυμάται πάλε το ξύλο πόφαγε κλαίει και βρέχει». 

Το ίδιο φαινόμενο εξηγούν και άλλες παραδόσεις που αναφέρονται στην γυναίκα του Μάρτη: 

Κάποτε οι μήνες αποφάσισαν να παντρευτούν. Ο καθένας βρήκε μια γυναίκα που του άρεσε και την παντρεύτηκε. Ο Μάρτης δε φρόντισε το ζήτημα μόνος του και έβαλε προξενητάδες να του βρούνε μια γυναίκα. Εκείνοι του φέρανε μια κοπέλα η οποία ήταν τυλιγμένη με ένα μαντίλι και του είπαν ότι είναι πολύ όμορφη. Ευκολόπιστος όπως ήταν, την παντρεύτηκε. Όταν όμως έμειναν μόνοι και έβγαλε το μαντίλι της, τι να δει; Δεν υπήρχε πιο άσχημη στον κόσμο! Από τότε κάθε φορά που την θυμόταν άστραφτε, βροντούσε, έβρεχε, έριχνε μπόρες, έκανε παγωνιές. Μόνο όταν ξεχνιόταν μερικές φορές, ηρεμούσε, γαλήνευε κι έκανε καλό καιρό! 

Στην Μεσσηνία, λόγου χάρη, λένε ότι η γυναίκα που παντρεύτηκε ο Μάρτης, από μπροστά ήταν πολύ άσχημη, ενώ από πίσω ήταν πολύ όμορφη. Όταν ο Μάρτης τη βλέπει καταπρόσωπο κλαίει και ο καιρός χαλάει, όταν όμως την κοιτάζει από τις πλάτες ευχαριστιέται και ο καιρός καλοσυνεύει. Γι' αυτό λέγεται και η παροιμία: «Ο Μάρτης πότε κλαίει και πότε γελάει». 

The March Marigold - Edward Burne-Jones

Σε άλλες περιοχές η παράδοση θέλει το Μάρτη να έχει δύο γυναίκες, την μια πολύ όμορφη και φτωχή και την άλλη πολύ άσχημη και πλούσια. Ο Μάρτης κοιμάται στην μέση και όταν γυρίζει κατά την άσχημη, κατσουφιάζει και ο καιρός χαλάει, όταν όμως γυρίζει κατά την όμορφη, χαίρεται και γελάει, και ο καιρός είναι καλός. ζεστός με ήλιο. Τις περισσότερες φορές όμως γυρίζει κατά την άσχημη επειδή αυτή είναι η πλούσια που τρέφει και την φτωχή, την όμορφη. 

Ομοίως, τα απρόοπτα της βαρυχειμωνιάς που συνήθως επιφυλάσσουν οι τελευταίες ημέρες του Μάρτη, οι «μέρες της γριάς» όπως λέγονται, θέλει να εξηγήσει η δοξασία της "λιθωμένης γριάς" όπως την αφηγούνται στα χωριά της Πελοποννήσου:



«Ήτανε μια βολά μια γριά κι είχε κάτι κατσικάκια. Ο Μάρτης τότε είχε εικοσιοχτώ μέρες και ο Φλεβάρης τριανταμία. Ήρθε εκείνη την εποχή ο Μάρτης κι επέρασε χωρίς να κάμει χειμώνα και η γριά από τη χαρά της που βγήκανε πέρα καλά τα πράματα της, εγελάστει και είπε: 
- Πρίτσι Μάρτη μου, στην πομπή σου. Μπήκες, βγήκες τίποτα δε μόκαμες. Τ' αρνοκατσικάκια μη' τα ξεχείμασα. 
Τότε ο Μάρτης επείσμωσε κι εδανείστει τρεις μέρες απ' το Φλεβάρη κι έριξε χιόνια πολλά. Η γριά απιστόμισε το λεβέτι της κι εχώθει απουκάτου με τα πράματά της κι από τον πολύ χειμώνα τα κατσικάκια της εψόφησαν. Κι από τότες σούρνει ο Μάρτης τριανταμία και ο Φλεβάρης εικοσιοχτώ, γι' αυτό τον λεν και κουτσό και κουτσοφλέβαρο. Ένεκα γι' αυτό πόπαθε εκείνη η γριά τις τρεις υστερνές μέρες του Μάρτη, τις λένε μέρες των γριών. Κι ονοματίζουνε κάθε μια με τ' όνομα μιανής από τις πλιό 'λικιωμένες γριές του χωριού. Και αν τύχει καλή ημέρα λεν πως η γριά είναι καλή κι αν τύχει κακοκαιρία λένε πως από την κακία της γίνηκε»


The Flower Picker - John William Waterhouse


 ~~~~~~~~~~~~~~~      ~~~~~~~~~~~~~       ~~~~~~~~~~~~~~~


ΑΠΡΙΛΙΟΣ 

Δεύτερος μήνας της Ανοίξεως είναι ο Απρίλιος. Η λέξη Απρίλιος (Aprillis), ετυμολογείται από το λατινικό ρήμα aperire, που σημαίνει «ανοίγω». Είναι ο μήνας στην διάρκεια του οποίου ο καιρός σταδιακά «ανοίγει», ανθίζουν τα λουλούδια με συνέπεια να ταυτίζεται με την Άνοιξη, όπως σημειώνεται στον Μέγα Συναξαριστή. 

Ο Απρίλιος είναι ο τέταρτος μήνας κατά το Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο, ενώ κατείχε την δεύτερη θέση στο ρωμαϊκό δεκάμηνο ημερολόγιο. Ο Απρίλιος μέχρι την εποχή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Ιουλίου Καίσαρα περιελάμβανε 29 ημέρες, ωστόσο από τότε και έπειτα μετράει 30 ημέρες. Το 65 μ. Χ. ο Νέρων προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius) σε ανάμνηση της σωτηρίας του μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του στην οποία συμμετείχε και ο δάσκαλός του Σενέκας, ο οποίος τελικά αυτοκτόνησε για να αποφύγει τον εξευτελισμό. 

Στο αρχαίο Αθηναϊκό ημερολόγιο αντιστοιχεί στον μήνα Μουνιχιώνα, διάρκειας 29 ημερών ( 24 Μαρτίου - 22 Απριλίου), ο οποίος έλαβε το όνομα του απ' την γιορτή της Μουνιχίας Αρτέμιδος. Προς τιμήν της θεάς τελούνταν μεγαλοπρεπή γιορτή την 16η ημέρα στον ιερό ναό της, ο οποίος βρισκόταν στον Πειραιά πάνω στο σημερινό λόφο του προφήτη Ηλία και σύμφωνα με την παράδοση είχε χτιστεί από τον μυθικό ήρωα Μουνίχο. Τα Μουνίχια καθιερώθηκαν λόγω της θρησκευτικής πίστης των Αθηναίων πως η θεά Άρτεμις, θεά της Σελήνης, τους φώτιζε με την μορφή της πανσελήνου, στη νικηφόρα ναυμαχία της Σαλαμίνος εναντίον των Περσών. Οι πιστοί προσέφεραν στην θεά τυρόπλαστους πλακούντες, που ονομάζονταν «αμφιφώντες», γιατί τοποθετούνταν μεταξύ δύο κεριών που αλληγορικά έδειχναν την ανατολή και τη δύση της Σελήνης. 



Άλλες σημαντικές γιορτές που πραγματοποιούνταν κατά το μήνα αυτό ήταν η γιορτή προς τιμήν του θεού Έρωτα την 4η ημέρα στο "Εν κήποις" ιερό της θεάς Αφροδίτης στην Ακρόπολη, καθώς και τα Βραυρώνια ανήμερα της πανσελήνου. Επίσης, τελούνταν τα Ολυμπιεία την 19η ημέρα, προς τιμήν του Ολυμπίου Διός, τα οποία καθιερώθηκαν από τον Πεισίστρατο, όταν θεμελίωσε τον ναό του Ολυμπίου Διός (Ολυμπιείον) στις όχθες του Ιλισού το 530 π.Χ. Τα αθηναϊκά Ολύμπια τελούνταν στον περίβολο του ναού και με την πάροδο του χρόνου παρήκμασαν. Ανανεώθηκαν από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό, επ’ ευκαιρία της συμπλήρωσης και τελειοποίησης του Ολυμπιείου το 129 μ.Χ. 

Μια ακόμα σημαντική γιορτή ήταν η Δελφινίου Πομπή, εις ανάμνησιν της ικεσίας του Θησέα και των συντρόφων του στο ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα πριν πλεύσουν για την Κρήτη και το λαβύρινθο του βασιλιά Μίνωα. Την 6η Ικέτιδες, κρατώντας τις ικετηρίες, δηλαδή κλαδιά ελιάς στολισμένα με μαλλιά, πήγαιναν με πομπή στο Δελφίνιο, τον ναό του θεού στον Ιλισσό (Πλουτ. Θησ. ΙΗ’). Εκεί τις κατέθεταν στον βωμό, σε ένδειξη των ικεσιών τους, γι’ αυτό και έλεγαν την φράση «ικετηρίαν τιθένα» (Ηρδ. Ε’, 51 -Δημσθ). 

Στην γιορτή των Δελφίνιων, οι Αθηναίοι -εκτός από τον Απόλλωνα- τιμούσαν και την αδελφή του, την Δελφίνια Άρτεμη. Την 6η του μηνός Μουνιχιώνα εγκαινιαζόταν η αρχή των θαλασσίων ταξιδιών μετά την χειμερινή διακοπή τους. Στην κοντινή Αίγινα ετελείτο η ίδια γιορτή τον μήνα Δελφίνιο, αντίστοιχο του αττικού μήνα Μουνιχιώνα. Εκεί η γιορτή πανηγυριζόταν με αγώνες οι οποίοι ονομάζονταν Υδροφόρια, σε ανάμνηση της προσέγγισης των Αργοναυτών στην Αίγινα, κατά την επιστροφή τους από την Αία της Κολχίδος, όπου προμηθεύτηκαν πόσιμο νερό για να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς την Ιωλκό. 

ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ & ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ 

Δεδομένου ότι ορισμένοι από τους ρωμαϊκούς μήνες ήταν αφιερωμένοι προς τιμήν διαφόρων θεών, ο Απρίλιος, σύμφωνα με την αρχαία Ρωμαϊκή παράδοση, ήταν αφιερωμένος στην Θεά Αφροδίτη - από το ελληνικό όνομα της θεάς Αφροδίτης (Aphros), ή από την ετρουσκική θεότητα Apru - την οποία οι Ρωμαίοι τιμούσαν με μεγαλοπρεπείς γιορτές την πρώτη ημέρα του μήνα. Παράλληλα, ήταν αφιερωμένος και στον Απόλλωνα, από την λαϊκή ονομασία του οποίου, Aperta, ίσως και να προήλθε το όνομά του. 



Megalesia - Cybele on her Chariot

Oι γιορτές των αρχαίων Ρωμαίων συνεχίζονταν με τα Μεγαλήσια (Megalesia), τα οποία τελούνταν στην Ρώμη από τις 4 μέχρι τις 10 Απριλίου προς τιμήν της Μεγάλης Θεάς Μητέρας (Magna mater) Κυβέλης. Η λατρεία της Θεάς εισήχθη στην Ρώμη κατά την διάρκεια του δεύτερου Καρχηδονιακού πολέμου από την Πεσινούντα της Φρυγίας, από όπου οι ιερείς την μετέφεραν στην Ρώμη και το είδωλο της Θεάς που τοποθετήθηκε στο κέντρο του ναού της στον Παλατίνο Λόφο. Κατά την διάρκεια της εβδομαδιαίας αυτής γιορτής, κατά την οποία οργανώνονταν μουσικοί και γυμνικοί αγώνες, οι ευνούχοι ιερείς της Κυβέλης περιέφεραν με πομπή στην πόλη το είδωλο της Θεάς, το οποίο οι πιστοί της έραιναν με νομίσματα και ροδοπέταλα. 

Στις 21 Απριλίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Palilia, ποιμενική γιορτή προς τιμή της θεότητας Pales, αντίστοιχη προς την Vesta (Εστία) ή προς την Μεγάλη Μητέρα των Θεών, Κυβέλη. Κατά την διάρκεια των Palilia, οι ποιμένες κρατώντας κλαδιά δάφνης, ράντιζαν με νερό το έδαφος. Στην συνέχεια άναβαν φωτιές και πηδούσαν τρεις φορές πάνω απ' αυτές για να εξαγνιστούν. Οι Ρωμαίοι, επειδή πίστευαν ότι την ημέρα αυτή ο μυθικός Ρωμύλος είχε χτίσει την Ρώμη, θεωρούσαν τα Palilia ως επέτειο της κτίσης της αιώνιας πόλης. Η γιορτή αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 787 μ. Χ. οπότε καταργήθηκε από την Ζ' Οικουμενική Σύνοδο ως ειδωλολατρική.

Festa di Pales - Joseph-Benoît Suvée
Στις 22 Απριλίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν με κρασοκατανύξεις τα Vinalia priora τα πρώτα "οινοφόριά" τους, δηλαδή τις πρώτες γιορτές του κρασιού στο έτος, ενώ στις 28 Απριλίου άρχιζαν και συνεχίζονταν μέχρι τις 2 Μαΐου τα Floralia, τα Ρωμαϊκά Ανθεστήρια, προς τιμήν της Flora, Θεάς της βλάστησης, της χλωρίδας και της άνοιξης. 

Trionfo di Flora - Giovanni Battista Tiepolo

Οι Αγγλοσάξονες ονόμαζαν τον Απρίλιο Oster-monath ή Eostur-monath, προς τιμήν της θεάς Εστίας η οποία γιορτάζεται κατά την διάρκεια του μήνα. Στο Αγγλοσαξωνικό ημερολόγιο καλείται και ως ο μήνας της Ανοίξεως ενώ παράλληλα του αποδίδεται η ετυμολογική ρίζα του Πάσχα. Στην Κίνα, το συμβολικό όργωμα της γης από το αυτοκρατορικό ζεύγος λάμβανε χώρα κατά τον τρίτο μήνα του κινέζικου ημερολογίου, που αντιστοιχεί με τον δικό μας Απρίλιο. 

ΕΘΙΜΑ & ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 

Τον μήνα αυτόν, υπάρχει σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης το έθιμο της Πρωταπριλιάς με τα αθώα ψέματα. Το αρχαιότατο αυτό έθιμο της Δύσης, το οποίο πιθανώς ήρθε στην Ελλάδα την εποχή των Σταυροφοριών, έχει τις ρίζες του στους αρχαίους Κέλτες. Επειδή τον Απρίλιο ο καιρός καλοσύνευε συνήθιζαν την πρωταπριλιά να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν φυσικά με άδεια χέρια, κι έτσι κατέφευγαν σε ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια. Γι' αυτό οι Γάλλοι ονομάζουν ακόμα και σήμερα το πρωταπριλιάτικο ψέμα, Poisson d' Avril δηλαδή "Ψάρι του Απρίλη". 



Το έθιμο ήταν γνωστό και στην Μεσαιωνική Γαλλία. Την εποχή εκείνη είχε καθιερωθεί στην Γαλλία για κάποιο διάστημα, ως αφετηρία του έτους η 1η Απριλίου, αφού ο εορτασμός του Πάσχα κατά τον Απρίλιο, καθόριζε ταυτόχρονα την ημερολογιακή αρχή του έτους. Την 1η Απριλίου του 1560 ή του 1564, επί Καρόλου Θ' (1560-1574) μετατέθηκε η αρχή του έτους από την 1η Απριλίου, στην 1η Ιανουαρίου, για να συμβαδίζει ημερολογιακά η Γαλλία με τις άλλες χώρες• στην συνέχεια το 1583, με διάταγμα του Ερρίκου Γ' υιοθετήθηκε το Γρηγοριανό ημερολόγιο και σταθεροποιήθηκε η αρχή του έτους την 1η Ιανουαρίου. Η αλλαγή αυτή, δημιούργησε προβλήματα στον λαό, καθώς οποιαδήποτε ημερολογιακή μετάθεση, ή οτιδήποτε έχει σχέση με την οργάνωση του χρόνου, συνεπάγεται έντονη συναισθηματική φόρτιση. Όσοι από τους υπηκόους του Ερρίκου Γ' αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή, πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την 1η Απριλίου ως Πρωτοχρονιά, λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα και κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα. 

Στην χώρα μας διαγωνίζονται για το ποιος θα πει το μεγαλύτερο ψέμα, όπως το:  

«Έλα να πούμε ψέματα/ 
ένα σακί γιομάτο/ 
φόρτωσα ένα μπόντικα/ 
σαράντα κολοκύθια/ 
κι απάνου στα καπούλια του/ 
ένα σακί ρεβύθια». 

Στην Κομοτηνή λέγανε πως την Πρωταπριλιά το' χαν σε καλό να γελούν «για να γίνουν τα κουκούλια τους», τον καιρό που τρέφανε μεταξοσκώληκες για μετάξι. Με τα πρωταπριλιάτικα ψέματα άλλοτε παραπλανούσανε τα στίφη των φοβερών δαιμόνων. Τους ξεγελάγανε για να κτυπάνε αλλού, μακριά από τα δένδρα τους, όσο να λιώσουν οι δαίμονες και να χαθούν με τα τελευταία χιόνια. 

Άλλα έθιμα & πεποιθήσεις ανά την Ελλάδα: 

Στην Σύμη τον Απρίλη ανάβουν φωτιές και πηδώντας λένε: 

«Έξω ψύλλοι και κοριοί 
και μεγάλοι ποντικοί». 

Στην Θράκη το πρωταπριλιάτικο νερό της βροχής θεωρείται ευεργετικό για τις «θερμές» (πυρετούς). Στην Κύπρο δεν απλώνουν ρούχα την 1η Πέμπτη του Απρίλη («πρωτόπεφτο»), ούτε βγάζουν έξω από το σπίτι εργαλεία, γιατί καταστρέφεται η καλή τύχη του σπιτιού, «αναθεμελιώνεται». Την ημέρα αυτή δεν κάνει να σκάψει κάποιος, γιατί «σκάφτει τον λάκκο του». 

Ανηφορικός δρόμος Γερόντων

Στην Αράχοβα, την ημέρα του Αγ. Γεωργίου, συναντάμε το έθιμο "ο δρόμος των γερόντων" όπου οι γέροντες, πηγαίνουν σ’ έναν απότομο ανήφορο γεμάτο κροκάλες και παραβγαίνουν κι όποιος νικήσει παίρνει ένα αρνί. Μετά τον αγώνα γίνεται χορός και ακολουθούν κανονιές.

Στο Λεωνίδιο, την νύχτα της Ανάστασης, ο ουρανός γεμίζει από εκατοντάδες αυτοσχέδια αερόστατα, που κατασκευάζουν οι κάτοικοι μόνοι τους, από κόκκινο χαρτί, σύρμα, καλάμι και στουπί. Ένα ακόμα γνωστό έθιμο είναι το βάψιμο των αυγών, έθιμο με πανάρχαιες καταβολές. 




Οι αρχαίοι Έλληνες, οι Πέρσες και οι Κινέζοι έδιναν τα αυγά σαν δώρα, στις ανοιξιάτικες γιορτές τους πολύ πριν τις προ-Χριστιανικές ανοιξιάτικες γιορτές. Εμφανίζονται δε παράλληλα στην μυθολογία, όπου διαβάζουμε πως το Πουλί του Ήλιου έχει εκκολαφθεί από το Aυγό της Γης. Μερικά παγανιστικά έθιμα δείχνουν τον παραλληλισμό του αυγού προς την δημιουργία της ζωής πάνω στην γη. Το βάψιμο των αυγών, χρώματος κόκκινου, το οποίο συμβολίζει την ευτυχία στην οικογένεια, το συναντάμε τόσο στην χώρα μας όσο και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. 

Σε πολλά μέρη της Ελλάδος, οι νοικοκυρές, ρίχνουν τα τσόφλια των βαμμένων αυγών στα χωράφια, στις ρίζες των δέντρων κι λέγουν την ευχή: «να πιάσουν όλα τα φυτέματα». Στην Ύδρα, την βαφή των κόκκινων αβγών δεν την έχυναν, γιατί πίστευαν πως έτσι δεν έδιωχναν την καλή τύχη των κοριτσιών τους. Στην Κορώνη, τα Μεγαλοπεφτιάτικα αβγά τα φυλούσαν και τα έτρωγαν όταν τους πονούσε ο λαιμός τους. 



Στην Ήπειρο, όταν γυρίζουν από την Ανάσταση, ξημερώνοντας γεμίζουν μισό τσόφλι από κόκκινο αβγό με κοπριά αγελάδος (ευφορικό σύμβολο) και το κολλούν πάνω στο πράκι της θύρας τους. «Τα τσόφλια των πασχαλινών αβγών τα φυλάνε και τα ρίχνουν μαζί με ροδοπέταλα και άλλα λουλούδια έξω από την είσοδο του σπιτιού τα χαράματα της Πρωτομαγιάς για το καλό του χρόνου». 

Για το καλό του χρόνου και την απαλλαγή από τους ψύλλους γίνεται στο Στασίο και η εξής εξορκιστική ενέργεια: «στο τέλος του φαγητού μαζεύουν τα υπολείμματα και τις αυγόφλουδες» και μια κοπέλα τρέχει σε ένα γειτονικό σπίτι και τα πετά στην αυλή φωνάζοντας Κυρά… τους ψύλλους εγώ τους ξεχειμώνιασα, εσύ να τους ξεκαλοκαιριάσεις». 

Σε χώρες του σλαβικού, κυρίως, κόσμου, τα βαμμένα αβγά είναι μικρά έργα τέχνης, εφάμιλλα ζωγραφικών πινάκων ή θρησκευτικών εικόνων. Στην μεσαιωνική Αγγλία, το βάψιμο και η διακόσμηση των αυγών αποτελούσε έθιμο για όλες τις οικογένειες. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Εδουάρδου του πρώτου, το 1290 ξοδεύτηκαν 18 πένες (τεράστιο, τότε, ποσό) για να βαφτούν και να χρυσοστολιστούν 450 αυγά που θα χρησίμευαν σαν πασχαλινά δώρα. 

Στην Ουκρανία, τα ζωγραφισμένα αβγά, εκτός από έθιμο των ημερών, αποτελούν όλο το χρόνο, σουβενίρ για όσους επισκέπτονται την χώρα. Για το ζωγράφισμα, χρησιμοποιείται η μέθοδος μπατίκ. Τα μέρη στο τσόφλι που δεν πρέπει να βαφτούν, καλύπτονται με κερί. Κατόπιν, με ένα ειδικό εργαλείο και λιωμένο κερί, το αβγό σχεδιάζεται και μετά στολίζεται.



Οι Πολωνοί βάφουν, επίσης, και αβγά πάπιας ή χήνας. Στο παρελθόν, επιτρεπόταν μόνο στις γυναίκες να διακοσμήσουν αβγά, ενώ απαγορευόταν η είσοδος των ανδρών στο σπίτι κατά την διάρκεια της διαδικασίας, καθώς, σύμφωνα με την παράδοση, έφερναν κακοτυχία και ατυχήματα. Στον Νότο της Κροατίας, πάνω στο κόκκινο της βαφής, σχεδιάζεται ένας λευκός σταυρός, ενώ στην υπόλοιπη χώρα κυριαρχούν σχέδια με λουλούδια και γεωγραφικά μοτίβα, εμπνευσμένα κυρίως από την φύση. 


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Ο ελληνικός λαός αποκαλεί τον μήνα αυτόν και με τα ονόματα Απρίλης, Απρίλες, και Λαμπριάτης λόγω της γιορτής της Λαμπρής, του Χριστιανικού Πάσχα, που τελείται συνήθως το μήνα αυτό. Ο Απρίλιος και ο Μάιος θεωρούνται οι καθ΄ αυτού μήνες των λουλουδιών εξ' ου και η ονομασία Απριλομάης: "Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα". 

Χάρη στην ανοιξιάτικη σύνδεσή του ο Απρίλης τραγουδήθηκε ιδιαίτερα από τους ποιητές αλλά κι από τον λαό μας: «Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθό Απρίλη» και «Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε». 

Daniel Ridgway Knight - Roses

Συχνά αναφέρεται και ως Τριανταφυλλάς, επειδή τότε ανθίζουν οι τριανταφυλλιές, μια ονομασία που συναντάμε και για τον Μάιο, για τον ίδιο λόγο. Επίσης, η ενασχόληση του λαού μας με την γεωργία έχει κληροδοτήσει και πολλές παροιμίες και δημώδη στιχάκια.

Για τις απριλιάτικες βροχές, για παράδειγμα, οι οποίες θεωρούνταν από τους γεωργούς ευεργετικές, λέγεται το εξής: «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε κείνο το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα» αλλά και το "Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης πέντε, να δεις το κοντοκρίθαρο πως στρίβει το μουστάκι, να δεις και τις αρχόντισσες πως ψιλοκλισαρίζουν, να δεις και τη φτωχολογιά πως ψιλοκοσκινάει".  

Ωστόσο, επειδή οι γεωργοί ανησυχούν για τον καιρό μέχρι τις 18 Απριλίου λέγεται: «Ως τ’ Απριλιού τις δεκαοχτώ να’ χεις τα μάτια σου ανοιχτά. Περάσανε οι δεκαοχτώ, άραξε πάνω σ’ ένα αυγό». 

April Showers - Frederick Childe Hassam

Σ’ άλλες πάλι περιοχές της υπαίθρου ο Απρίλης αποκαλείται και «Γρίλλης» (γκρινιάρης) επειδή στον μήνα αυτόν τελείωναν τα αποθέματα της προηγούμενης συγκομιδής και δημιουργούνταν οικογενειακές γκρίνιες. «Ο Απρίλης ο γρίλλης, ο Μάης ο πολυψωμάς». Αποκαλείται και "τιναχτοκοφινίτης" επειδή τινάζουν τα κοφίνια για να τα καθαρίσουν: «Απρίλης, γρίλλης, τιναχτοκοφινίτης». Αναφέρεται, επίσης, και ως Αϊ-γεωργίτης λόγω της εορτής του Αγ. Γεωργίου στις 23 του μήνα, ο οποίος θεωρείται από τους Σαρακατσάνους κτηνοτρόφους ως προστάτης τους και γιορτάζεται με διάφορους αθλητικούς και ιππικούς αγώνες. 

Άλλες παροιμίες στην ελληνική λαογραφία είναι οι ακόλουθες: 

- «Ο Μάης έχει το όνομα και ο Απρίλης τα λουλούδια». 
- «Ο Απρίλης έχει την δροσιά και ο Μάης τα λουλούδια». 
- «Και τ’ Απριλιού τις δεκαχτώ, πέρδικα ψόφησε στ’ αβγό». 
- «Αν ρίξει Απρίλης τρεις βροχές κι ο Μάης άλλες δύο, να δεις σταφύλια σαν παιδιά και πίτες σαν αλώνια». 
- «Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα τότε τ’ αμπελοχώραφα χαίρονται τα καημένα». 
- «Αν κάνει ο Μάρτης τρία νερά κι ο Απρίλης άλλα δύο, να δεις του Μάρτη τα κουκιά, τ' Απρίλη τα σιταράκια, να δεις το γέρο - Κρίθαρο πώς τρέφει τη μουστάκα». 
- «Απρίλης έχει τα χάδια κι ο Μάρτης τα δαυλιά». 
- «Απρίλης φέρνει την δροσιά, φέρνει και τα λουλούδια». 
- «Απρίλης, Μάης, κοντά ειν' το θέρος». 
- «Και τ' Απριλιού ταις δεκοχτώ, πέρδικα ψόφησε στ' αυγό» (δηλ. απ' το κρύο) 
- «Σαν ρίξει ο Μάρτης μια βροχή κι Απρίλης άλλη μία, να δεις κουλούρες στρογγυλές και πίττες σαν αλώνι». 
- «Του Απρίλη η βροχή, κάθε σταγόνα και φλουρί». 
- «Του Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψεις τα παλούκια, και τ' Απριλιού τις δεκοχτώ, μην κάψεις τα καρούλια (του αργαλειού)». 


Ο ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

«Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε, 
Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη, 
Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι 
Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει 
Όποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει. 
Τρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της… 
Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη, 
Κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα, 
Και μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους 
Ανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος. 
Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα, 
Χύνονται μες την άβυσσο τη μοσχοβολισμένη, 
Και παίρνουνε το μόσχο της, κι αφήνουν τη δροσιά τους, 
Κι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους, 
Τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί, και κάνουν σαν αηδόνια. 
Εξ’ αναβρύζει κι η ζωή σ’ γη, σ’ ουρανό σε κύμα. 
Αλλά στης λίμνης το νερό, π’ ακίνητό ‘ναι κι άσπρο, 
Ακίνητ’ όπου κι αν ιδείς, και κάτασπρ’ ως τον πάτο, 
Με μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ’ η πεταλούδα, 
 Που ‘χ’ ευωδίσει τς ύπνους της μέσα στον άγριο κρίνο.» 

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Δ. Σολωμός 


Spring - Franz Xaver Winterhalter


 ~~~~~~~~~~~~        ~~~~~~~~~~~      ~~~~~~~~~~~


ΜΑΪΟΣ 

Ο Μάιος (Maius) είναι ο πέμπτος μήνας του Ιουλιανού και Γρηγοριανού ημερολογίου, ωστόσο στο δεκάμηνο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο κατείχε την τρίτη θέση. Είναι ο τελευταίος μήνας της Ανοίξεως και αριθμεί 31 ημέρες. Για την ετυμολογική προέλευση του ονόματος του εξετάζονται διάφορες εκδοχές • λέγεται ότι ο Μάιος πήρε το όνομά του από την ρωμαϊκή θεότητα Μάγια (Maja), η οποία προέρχεται από την ελληνική λέξη Μαία (τροφός).Σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Βίος Νουμά 19) η ονομασία προέρχεται από το όνομα της μεγαλύτερης και ομορφότερης κόρης του Άτλαντα και της Πλειόνης, την Μαία (Maia), η οποία είναι μία από τις επτά Πλειάδες. Η Μαία, η οποία θεωρείται η προσωποποίηση της γόνιμης Μάνας – Γης είναι μητέρα του θεού Ερμή στον οποίον είναι αφιερωμένος ο μήνας.

Κατά άλλους, εικάζεται πως το όνομα είναι προσδιοριστικό της πρεσβύτερης ηλικίας εκ του major (μεγαλύτερος): «Μαϊώρεις γαρ οι πρεσβύτεροι» (Πλούταρχος). Ο μεγάλος ποιητής, Οβίδιος, υποστηρίζει ότι το όνομα παράγεται από το Majestas (Μεγαλειότης). Οι Λατίνοι συγγραφείς τον εκφέρουν πάντα με τη λέξη «mensis» (μήνας) ή Kalendae (καλένδες), ενώ απεικονίζεται ως άνδρας ο οποίος φέρει στο κεφάλι του καλάθι γεμάτο λουλούδια.

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο, ο Μάιος αντιστοιχεί, κατά το ήμισυ, στον μήνα Θαργηλιών, ο οποίος σημαίνει ο ήλιος που θερμαίνει την γη. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλων και την αδελφή του Άρτεμις • σύμφωνα με την παράδοση των Δηλίων η Άρτεμις είχε γεννηθεί την 6η και ο Απόλλων την 7η ημέρα του Θαργηλιώνος. Προς τιμήν τους τελούνταν τα «Θαργήλια», εορτή με ευετηριακό και καθαρτικό χαρακτήρα. Την πρώτη ημέρα των εορτασμών πραγματοποιούνταν τελετές εξαγνισμού της πόλεως, κατά τις οποίες εκτελούνταν δύο θανατικές καταδίκες ενός άνδρα και μιας γυναίκας, των καλούμενων «φαρμακών». Πρόκειται για άτομα εξαιρετικής ασχήμιας τα οποία περιφέρονταν στους δρόμους της πόλεως με συνοδεία αυλών, στολισμένοι με ιερά ενδύματα, φορούσαν δε αρμαθιές ξερών σύκων, μελανού χρώματος για τους άνδρες και λευκού για τις γυναίκες, με σκοπό να αποδιώξουν το μίασμα. Έπειτα από την λήξη της περιφοράς θανατώνονταν, ωστόσο αργότερα η θανάτωση αντικαταστάθηκε με βίαιη εκδίωξη από την πόλη. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε πολλές πόλεις έκαιγαν τους «φαρμακούς» και σκόρπιζαν την στάχτη τους στην θάλασσα • στην Λευκάδα γινόταν παρόμοια θυσία με σκοπό τον καθαρμό, όπου γκρέμιζαν έναν κατάδικο από έναν βράχο του ακρωτηρίου Λευκάτα, για να αποτρέψουν την οργή του Λευκατίου Απόλλωνος. Τον κατάδικο τον περιμάζευε ένα καράβι και τον πήγαινε μακριά. Μαζί του έπαιρνε και τις αμαρτίες των κατοίκων του νησιού.

Η επόμενη ημέρα ήταν αφιερωμένη στον Απόλλωνα και ξεκινούσε με το ψήσιμο του «θάργηλου», λέξη η οποία εκτιμάται ότι ετυμολογικά προέρχεται από την ομηρική λέξη «θαλύσια», η οποία σημαίνει την προσφορά των πρώτων καρπών στους Θεούς. Για την παρασκευή του «θάργηλου άρτου» οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν καρπούς που δεν είχαν ακόμη ωριμάσει και η προσφορά αυτή αποτελούσε τόσο εκδήλωση ευγνωμοσύνης για την πρόοδο της καρποφορίας όσο και παράκληση για την εξασφάλισή της ώσπου να γίνει η συγκομιδή. Οι εορτασμοί συνεχίζονται με θυσίες αμνών κα εριφίων καθώς και διαγωνισμό χορού (κυκλικό χορό ανδρών και παίδων) βραβεύοντας τους καλύτερους ύμνους. Τα μέλη των χορών συγκροτούσαν ζεύγη φυλών ώστε να σχηματίσουν πέντε χορούς ανδρών και πέντε αγοριών, πενήντα μελών έκαστος· ο νικητής κέρδιζε ως έπαθλο έναν χάλκινο τρίποδα τον οποίο αφιέρωνε στον βωμό του Πυθίου Απόλλωνος, πλησίον του Ιλυσσού. Μυθολογικώς, ο Απόλλων είναι ο πατέρας του Ίωνα, γενάρχη των Ιώνων, φυλή στην οποία ανήκαν και οι Αθηναίοι, και η εορτή των Θαργηλίων είχε ιδιαίτερη σημασία για τις «φρατρίες», τα θρησκευτικώς συγκροτημένα σύνολα των Αθηνών. «Θαργήλια» τελούνταν και σε άλλες πόλεις, συνήθως αποικίες των Αθηναίων ή άλλων Ιώνων, λ.χ. στην Φλοία (Χαλάνδρι), σε Κολοφώνα, Άβδηρα, Μασσαλία, Μίλητο κ.ά.

Την 19η του μηνός γιορτάζονταν τα Βενδίδεια, εορτή αφιερωμένη εις Άρτεμιν Βένδιδα, η οποία εισήχθη στην Αθήνα από την Θράκη. Η πρώτη εορτή των Βενδίδειων μας είναι γνωστὴ από την «Πολιτεία» του Πλάτωνος. Η πομπή των Αθηναίων ξεκινούσε από το Πρυτανείο και κατέληγε στο ιερό της Βένδιδος στον Πειραιά. Η πομπή των Θρακών πιθανώς ξεκινούσε από τον Πειραιά και έχοντας υπολογίσει τον χρόνο, συναντούσε την εξ Αθηνών πομπή, πλησίον του ιερού. Στους πιστούς από την Αθήνα, οι οποίοι είχαν περπατήσει περί τα 10 χλμ., προσφέρονταν σπόγγοι και λεκάνες με νερό για να λουστούν. Κατόπιν εισέρχονταν στον ναό όπου έτρωγαν όλοι μαζί. Επίσης, κατά τον εορτασμό τελούνταν θυσίες και λαμπαδηδρομίες.

H Άρτεμις Βένδις & οι ακόλουθοί της

Τέλος, την 25η και 26η Θαργηλιώνος γινόταν δύο εορτές οι οποίες σχετίζονταν με την θεά Αθηνά. Η πρώτη ονομαζόταν «Καλλυντήρια»· πρόκειται για εορτή κάθαρσης και εξαγνισμού του ιερού της Αθηνάς, τον οποίον ανελάμβαναν ευγενείς γυναίκες των Αθηνών, υπό την επίβλεψη της ιέρειας. Παράλληλα ανανέωναν το λάδι και το φυτίλι του «άσβεστου λύχνου» της θεάς. Την επομένη τελούνταν τα «Πλυντήρια», κατά τα οποία οι Πραξιεργίδες ιέρειες με τελετουργικό τρόπο μετέφεραν το άγαλμα της θεάς, απαλλαγμένο από το πέπλο κα την αρματωσιά της, προς την θάλασσα για να πλυθεί και να εξαγνιστεί. Έπειτα, υπό το φως των δαυλών επέστρεφαν το άγαλμα στο ιερό, το έντυναν και το στόλιζαν. Εικάζεται, σύμφωνα με μελέτες, ότι η διαδικασία της ενδύσεως γινόταν κατόπιν θυσιών στον Μοιραγέτη Δία, στην Γαία και στις Μοίρες. Η ημέρα των Πλυντηρίων θεωρείτο καθάρσια • όλα τα ιερά της πόλεως παρέμειναν κλειστά και κανένας Αθηναίος δεν καταπιανόταν με κάποια σοβαρή ενασχόληση. 

ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ & ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ 

Τόσο οι Αρχαίοι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι, υποδέχονταν τον Μάιο με ειδικές τελετές. Ανάλογες τελετές συναντάμε ακόμα και στα χρόνια του Βυζαντίου, οι οποίες τελούνταν παρουσία του Αυτοκράτορα. Συγκεκριμένα, στην αρχαία Ρώμη τελούνταν γιορτές προς τιμήν της πηγαίας Νύμφης Ηγερίας (Egeria), η οποία ήταν σύζυγος του μυθικού Βασιλέως και νομοθέτη Νούμα Πομπιλίου , στον οποίον παρείχε συμβουλές για τις θρησκευτικές αρχές που εισήγαγε στη Ρώμη. Επίσης, κατά τον ίδιο μήνα οι Ρωμαίοι τελούσαν δύο μεγάλες εορτές, τα Λεμούρια προς τιμήν των "καταχθονίων δαιμόνων" και τα Ροζάλια, εορτές προς ιλασμό των ψυχών των νεκρών.

Egeria handing Numa Pompilius - Angelica Kauffmann

Τα Ροζάλια μάλιστα, πήραν το όνομα τους από τα τριαντάφυλλα (λατ.rosa), με τα οποία συνήθιζαν να στολίζουν τους τάφους των προγόνων τους κατά την διάρκεια της εορτής. Η συνήθεια αυτή διατηρήθηκε έως τα χρόνια του Βυζαντίου και πήρε το όνομα Ροδισμός. Αντιστοίχως στο ελληνικό εορτολόγιο ονομάζονται Ρουσάλια ή Ρουσαλιού το Σάββατο. Τέλος, κατά τις δύο πρώτες ημέρες του Μαΐου ολοκληρώνονταν τα από 28 Απριλίου αρχόμενα Floralia, εορτές προς τιμήν της θεάς της βλαστήσεως και της χλωρίδος, Flora. Οι αρχαίοι Έλληνες, ως οι πλέον φυσιολάτρες, γιόρταζαν το άνοιγμα των λουλουδιών και την ευημερία της φύσης μεγαλοπρεπώς με τα περίφημα Ανθεοφόρια· ήταν γιορτές αφιερωμένος στην θεά της γεωργίας Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη, η οποία επέστρεφε από τον Άδη στην γη.

Hobbe Smith - Floralia

Σύμβολο του Μαΐου από την αρχαιότητα αποτελεί το ρόδο το οποίο υμνήθηκε ως η νύμφη των άνθεων· χαρίζει δε, υγεία, καλή τύχη, ειρήνη, ευτυχία και ευφορία. Ο Ανακρέων το ύμνησε χαρακτηριστικά: «Ρόδον, άνθος των ερώτων αναμίξωμεν τω Βάκχω ρόδον, ω + ωραίον άνθος ενθέτες τοις κροτάφοις ευθυμήσωμεν εν τούτοις». 


ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ – ΜΙΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ ΕΟΡΤΗ 


May Day Garlands - Thomas Falcon Marshall

Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες εορτές δίχως θρησκευτικό χαρακτήρα, την οποία συναντάμε στον λαϊκό πολιτισμό πολλών Ευρωπαϊκών χωρών, με διάρκεια έως τις μέρες μας. Πρόκειται για μια αντιβασκανική εορτή, η οποία έχει τις ρίζες της σε παγανιστικούς εορτασμούς του παρελθόντος δεδομένης της ημερολογιακής θέσεως της· βρίσκεται μεταξύ της εαρινής ισημερίας και του θερινού ηλιοστασίου. Όλοι οι λαοί γιόρταζαν την ανθοφορία της Φύσης και την απαρχή των «καλών καιρών». Σύμφωνα με την παράδοση των Ρωμαίων, η αρχή του μήνα σηματοδοτούνταν από τον εορτασμό της Αγαθής Θεάς με γιορτές συνδεδεμένες με την ευφορία των αγρών. Αλλά και για τους αρχαίους Έλληνες η Πρωτομαγιά ήταν ημέρα αναγεννήσεως της φύσης αλλά παράλληλα και αναστάσεως των νεκρών.

The Awakening of Adonis - John William Waterhouse

Οι πρώτοι εορτασμοί ξεκίνησαν στην προ-χριστιανική Ευρώπη με γιορτές όπως το κέλτικο Μπελτέιν, το οποίο σηματοδοτούσε το ξεκίνημα του καλοκαιριού για τους ποιμένες, που έβγαζαν τα κοπάδια τους στην ύπαιθρο για βοσκή. Κεντρική δραστηριότητα της γιορτής ήταν το άναμμα υπαίθριων φωτιών στις κορυφές των βουνών και των λόφων με τελετουργική σημασία ώστε να επιτύχουν καλές σοδειές, ευημερία και ευτυχία.

Στην Μεγάλη Βρετανία υπάρχουν έθιμα τα οποία συνδέονται με την Πρωτομαγιά και έχουν τις ρίζες τους σε προχριστιανικές παραδόσεις των Δρυίδων, οι οποίοι ήταν Κέλτες πολυθεϊστές που ευημερούσαν στην Βρετανία πριν την εξάπλωση των Ρωμαίων, και οι οποίοι γιόρταζαν την Πρωτομαγιά ως την μεσαία ημέρα του χρόνου (αφού για τους Κέλτες ο τελευταίος μήνας του χρόνου ήταν ο Οκτώβριος).

Το αγγλικό γαϊντανάκι το λεγόμενο «Μαγιάτικο Κοντάρι», αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της Πρωτομαγιάς. Παλιά οι άνθρωποι συνήθιζαν να κόβουν μικρά δέντρα σε κοντάρια και να τα καρφώνουν στους κήπους τους ως ένδειξη του ερχομού του καλοκαιριού. Τα κοντάρια αυτά τα στόλιζαν με λουλούδια τα οποία μάζευαν την Πρωτομαγιά, και χόρευαν γύρω τους κυκλικούς χορούς γιορτάζοντας έτσι την αναγέννηση της φύσης. Γύρω στον 19ο αιώνα, πρόσθεσαν τις πολύχρωμες κορδέλες, πιθανώς επηρεασμένοι από τις θεατρικές παραστάσεις της εποχής. Κάπως έτσι το Μαγιάτικο Κοντάρι, μια παράδοση με ρίζες στις αρχαίες ιεροτελεστίες γονιμότητας, με επιρροές από Δρυίδες, Ρωμαίους και διάφορους άλλους Ευρωπαίους, έφτασε στις μέρες μας να είναι μια πολύχρωμη γιορτή για παιδιά.

First of May - Myles Birket Foster


Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι 

Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα το οποίο εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, είναι το μαγιάτικο στεφάνι το οποίο φτιάχνεται από διάφορα άνθη και καρπούς και κρεμιέται στην πόρτα των σπιτιών μέχρι το θερινό ηλιοστάσιο όπου καίγεται στην πυρά.

Στα μέρη της Μικράς Ασίας, σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για την βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Στην Σουηδία οι κάτοικοι μαζεύουν πράσινα κλαδιά με τα οποία στολίζουν το σπίτι τους ενώ τραγουδούν ύμνους περί ευφορίας και ευτυχίας.

Σε πολλούς Ευρωπαϊκούς λαούς έπλεκαν το στεφάνι με ορισμένα είδη λουλουδιών ώστε να πραγματοποιηθούν οι ευχές που έκαναν οι νοικοκυρές. Για να μην λείπει τίποτα από το σπίτι έπλεκαν στεφάνι με λουλούδια του κάμπου και για την γλωσσοφαγιά χρησιμοποιούσαν κουκιά μαζί με τους καρπούς και τις ρίζες τους. Επίσης, στεφάνια με ανθισμένα κλωνάρια ελιάς και αγιόκλιμα σήμαιναν μια οικία γεμάτη από ευτυχία και χαρά, ενώ για την αγάπη των κοριτσιών του σπιτιού έπλεκαν στεφάνι με κλωνάρια λυγαριάς.



Έθιμα Πρωτομαγιάς

Υπάρχουν πολλά έθιμα της Πρωτομαγιάς τα οποία γιορτάζονται σε διάφορα μέρη της Ελλάδος όπως: το Μαγιόπουλο, ή αλλιώς Φουσκοδένδρι ή Ζαφείρη το οποίο γιορτάζεται στην Ήπειρο και στην Θεσσαλία, το έθιμο του Κλήδωνα στον δήμο Κόζιακα, το έθιμο της πιπεριάς στην Εύβοια, τα Ξόρκια της Πρωτομαγιάς για το διώξιμο των φιδιών στην Ήπειρο, κ.ο.κ

Το έθιμο του «Κλήδωνα»

Την παραμονή της πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού στον δήμο Κόζιακα, μαζεύουν κλήδωνα, τα οποία είναι ένα είδος λουλουδιού, και μαζί με άλλα λουλούδια τα βάζουν μέσα σε μια στάμνα. Στην συνέχεια, κάνουν το γύρο του χωριού κρατώντας την και τραγουδώντας:  «Συμμαζευτείτε λυγερές να βάλουμε τα κλήδωνα. Να μπουν ξανθά, να μπουν λαμπρά καλορίζικα...»


 Έπειτα, μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και χορεύουν γύρω από την καλύβα, την οποία έφτιαξαν την ίδια ημέρα τα αγόρια του χωριού. Όταν τελειώσουν το χορό, κρύβουν τη στάμνα με τα λουλούδια από τα αγόρια και εκείνα ψάχνουν να τη βρουν. Το επόμενο βράδυ, τα κορίτσια με τη στάμνα γεμάτη λουλούδια γυρίζουν στους δρόμους του χωριού τραγουδώντας αυτήν τη φορά: «Συμμαζευτείτε λυγερές για να βγάλουμε τα κλήδωνα. Να βγουν ξανθά, να βγουν λαμπρά καλορίζικα...»

Τέλος, μαζεύονται στην πλατεία όπου φανερώνουν τη στάμνα και βγάζουν από μέσα τα λουλούδια, ευχόμενες για την καλή τους τύχη. Στη συνέχεια, θα κάψουν την καλύβα και γύρω από αυτή θα στηθεί χορός από τα κορίτσια και τα αγόρια.


Το «πήδημα της φωτιάς»

Ένα άλλο έθιμο που συναντάμε είναι το «πήδημα της φωτιάς» στο οποίο νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν.



Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από την φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά:


«Το Μάη που σήμερα προβάλλει στην γη χορεύει το πρόβατο, 
τ 'αρνάκι βελάζει κι η νύφη που στόλισαν χορεύει και πάλι. 
Ο Μάιος μας έφτασε , εμπρός βήμα ταχύ 
να τον προϋπαντήσουμε παιδιά στην εξοχή. 
Πάμε κι εμείς να πάρουμε μη χάνουμε καιρό 
Μας λείπει ένα τριαντάφυλλο κι ένα κλαρί χλωρό 
όξω ψύλλοι , μέσα Μάη». 

Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη η οποία αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και τον πηγαίνουν στο σπίτι τους για να ξορκίσουν όλα τα κακά.

Το έθιμο της «πιπεριάς» 

Σε πολλά χωριά της Εύβοιας, τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, ντύνουν έναν άνθρωπο του χωριού «πιπεριά». Του βάζουν φτέρες σε όλο το σώμα του και του κρεμάνε ένα κουδούνι. Ακολουθεί ένας ακόμη συγχωριανός, ο οποίος βαστάει ένα τσαπί στην πλάτη του. Αυτός είναι ο «γεωργός». Πίσω τους ακολουθεί πλήθος χωριανών. Όλοι μαζί γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό και τραγουδάνε:


«Πιπεριά γλυκιά ροδιά 
γλήγορα στον Αη-Λια 
κι Αη-Λιάς στον ουρανό 
για να βρέξει θιος νερό 
για τα στάρια, για τα κθάρια 
για τ' φτωχού τα παρασπόρια 
κάθε στάχυ και πινάκι 
και χειρόβολο δεμάτι 
Γούρνες γούρνες το κρασί 
αυλάκια αυλάκια το νερό 
κι ο γιωργός με το τσαπί 
 να στουμών' καλά τη γη». 

Μόλις λένε το τραγούδι, ο νοικοκύρης του σπιτιού τους ραντίζει με νερό. Ο «γεωργός» τότε με το τσαπί βαράει δύο τσαπιές στο χώμα έξω από το σπίτι. Τότε ο νοικοκύρης τους φιλεύει και έτσι φεύγουν ευχαριστημένοι.

Στην Ιστιαία, «πιπεριά» ντύνεται μια γυναίκα λυγερόκορμη ενώ σε άλλα χωριά συναντάμε το έθιμο με την εξής παραλλαγή: Νωρίς το πρωί οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονταν και στόλιζαν με λουλούδια και πρασινάδες ένα νεαρό κορίτσι. Μια κοπέλα έπαιρνε ένα κανάτι γεμάτο νερό, μια άλλη ένα σκαλιστήρι και κάποιες μερικά καλάθια για τα φιλέματα. Όλες μαζί περιφερόταν στις αυλές των σπιτιών και τραγουδούσε την «Πιπεριά». Την στιγμή που τραγουδούσαν η κοπέλα με το σκαλιστήρι σκάλιζε το χώμα της αυλής ενώ η κοπέλα με το κανάτι κατάβρεχε την πιπεριά και το σκαλισμένο χώμα. Το μεσημέρι τελείωνε η γύρα και όλες οι κοπέλες έφτιαχναν γλυκά και φαγητά για φιλέμα. Έπειτα, έτρωγαν και έπιαναν το χορό μέχρι το βράδυ.


Ο «Ζαφείρης» 


Το έθιμο του Ζαφείρη σε χωριό της Αργολίδος

Πρόκειται για ένα παραδοσιακό Ηπειρώτικο έθιμο το οποίο αποτελεί ένα παιχνίδι στο μεταίχμιο με την μαγεία. Παιζόταν την Πρωτομαγιά, αλλά κι όλες τις Κυριακές του Μάη. Ένας έφηβος στολισμένος με λουλούδια μιμούνταν στους αγρούς τον πεθαμένο Διόνυσο. Χορός από προσωπιδοφόρους τον συνόδευε τραγουδώντας. Οι κόρες του χωριού, οι «Ευανθίες», (ως μυροφόρες) τον στόλιζαν με άνθη και του τραγουδούσαν τον «Κομμό», δηλαδή το θρήνο και τον οδυρμό, όσο να αναστηθεί και μαζί με αυτόν όλη η φύση. 

«Ποιος σόκοψε τις ρίζες σου 
και στέγνωσε η κορφή σου. 
Τι μόκαμες λεβέντη μου, 
τι μόκαμες ψυχή μου. 
Ξεσφάλισε τα μάτια σου».


Οι γιορτές της Πρωτομαγιάς όπου και αν τις συναντήσουμε συνοδεύονται από μεγάλη δόση ευφορίας, τραγουδιών, λουλουδιών και συμβολίζουν το νέο ξεκίνημα της ζωής που αρχίζει με την βλάστηση.


Στα Άγραφα, την Πρωτομαγιά, αδειάζουν από το βράδυ τις στάμνες του νερού. Τα ξημερώματα, τα κορίτσια παίρνουν τις στάμνες και πηγαίνουν στη βρύση. Την αλείφουν με βούτυρο, τη στολίζουν με λουλούδια, παίρνουν νερό και το πηγαίνουν σπίτι. Με το νερό αυτό, βάζουν μικρά παιδιά, τα οποία είναι καθαρά, να βρέξουν τους κάδους, όπου κοπανούν το γάλα και τα ζώα. Στο Ξηροχώρι της Εύβοιας, τα κορίτσια στολίζουν τα πηγάδια με λουλούδια.

Στην Κορώνη, το ράντισμα αυτό γίνεται με θαλασσινό νερό, το οποίο ρίχνουν για το καλό ακόμα και στα κεφάλια των παιδιών τους. Το πρωινό της ημέρας της πρωτομαγιάς, οι νοικοκυρές των σπιτιών σηκώνονταν για να δουν τι τους είχαν εναποθέσει άλλοι χωριανοί έξω από την πόρτα τους. Στεφάνι, τριαντάφυλλο, αν είχαν λεύτερες κόρες ή αγκάθι, αν κάποιοι δεν συμπαθούσαν την οικογένεια.

Την Πρωτομαγιά , στην Σκόπελο, πλέκουν στεφάνια με λουλούδια και τα χαρίζει η νύφη στην πεθερά. Το στεφάνι πρέπει να έχει οπωσδήποτε μια μεγάλη κορδέλα, που την δένουν φιόγκο και στερεώνουν επάνω του ένα χρυσό νόμισμα, τον πρώτο χρόνο. Συνοδεύεται με καλαθάκι γεμάτο κουλουράκια και κανάτα η οποία περιέχει γάλα και καφέ.

Στην Κοζάνη, τα χαράματα της Πρωτομαγιάς όλα τα κορίτσια του χωριού ντύνονται με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές και βγαίνουν έξω από το χωριό. Εκεί μαζεύουν λουλούδια και κάνουν στεφάνια. Τρίβουν τα μάγουλά τους με παπαρούνες για να κοκκινίσουν και δένουν στο κεφάλι ή στην μέση τους χλωρή βρίζα για να μην πονούν. Στην συνέχεια χορεύουν και τραγουδούν παλαιά δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στον Μάη, έπειτα κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού όπου και χορεύουν κρατώντας λουλούδια.

Kate Greenaway - May day

Με το ξημέρωμα της Πρωτομαγιάς οι Θρακιώτες συνήθιζαν να βγαίνουν στα χωράφια, να κυλιούνται μέσα στα σπαρτά και οι γυναίκες μάζευαν δροσιά πάνω από τα στάχυα, την έβαζαν στο στόμα τους ή έπλεναν με αυτήν το πρόσωπό τους. κάτι που συνηθίζεται ως τις μέρες μας.

Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (το έλεγαν έτσι γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό.

Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά, το λεγόμενο μαγιόξυλο. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας το Μάη.

Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα «δαιμοναριά», άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί. Στην Σέριφο, από το βράδυ της παραμονής, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο. Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε «ανοιχτομάτη» και πιστεύουν πως όποιος το έχει είναι πάντα γερός και τυχερός. 

Myles Birket Foster - First Of May Garland Day


ΑΛΛΑ ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ 

Η φυσιογνωμία του Μαΐου, από την αρχαιότητα ακόμα, ήταν δίσημη· συνυπάρχει το καλό και το κακό, η αναγέννηση και ο θάνατος. Oι δεισιδαιμονίες, οι φόβοι και οι απαγορεύσεις που τον συνοδεύουν είναι πολλές. Απαγορεύονταν η τέλεση γάμων καθώς και η ενασχόληση με σοβαρές εργασίες διότι ο μήνας συνδεόταν με τους νεκρούς. Θεωρούσαν επίσης, ότι τα μάγια αυτού του μήνα ήταν ιδιαίτερα ισχυρά.

Διάφορες δεισιδαιμονίες συσχέτιζαν τον μήνα με μάγισσες και ξόρκια· πίστευαν μάλιστα ότι την νύχτα της Πρωτομαγιάς, οι μάγισσες κάνουν βόλτες με σκοπό να κλέψουν την σοδειά των χωρικών και το γάλα των ζώων τους. Για να τις εμποδίσουν φυσούσαν κέρατα και χτυπούσαν μαστίγια στο χώμα.

Στην Τσεχία και στην Σλοβακία έβαζαν μεγάλη ποσότητα άμμου ή γρασιδιού στην εξώπορτα διότι ο θρύλος υποστήριζε ότι για να καταφέρει να εισέλθει η μάγισσα εντός του σπιτιού πρέπει πρώτα να μετρήσει όλη την ποσότητα μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια.

Αλλά και στον Ελλαδικό χώρο, ο λαός έπαιρνε προφυλάξεις για να προστατευτεί από την μαγεία του Μαΐου: Στην Ήπειρο, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, έκαναν ένα ξόρκι με σκοπό το διώξιμο των φιδιών, των ποντικών και άλλων ενοχλητικών ζωυφίων. Τα παιδιά πηγαίνουν στους κήπους, και χτυπώντας μαγειρικά σκεύη λένε: «Όξω ψύλλος και ποντίκι, Μες' αρνί με το κατσίκι»

Ενήλικες και παιδιά για να προστατεύονται όλο το χρόνο από τα φίδια, την Πρωτομαγιά δεν έμπαιναν για δουλειές στα χωράφια και ευκαιρίας δοθείσας έλεγαν το ξόρκι εναντίον των φιδιών:  


«Σήμερα Πρωτομαγιά 
Βγαίνουν τα φίδια απ΄ την φωλιά 
Ούτε ήλιος να τα δει 
Ούτε μπροστά μου να φανεί» 

Στα Ξηρονορίτικα χωριά, την παραμονή της Πρωτομαγιάς λούζονταν, άλλαζαν και σταματούσαν να γνέθουν. Πρωί- πρωί οι νοικοκυρές έκοβαν κοτσικόβεργες και αγριολούλουδα, έπλεκαν και κρέμαγαν πάνω από την κύρια είσοδο του σπιτιού το Μαγιάτικο στεφάνι. Πριν ξημερώσει, δάγκωναν σκόρδο για το μάτι και «κουμπώναν». Με το «κούμπωμα» επιτίθενται για να κατανικήσουν ανθρώπους, πνεύματα, πουλιά, ζώα και φυσικά φαινόμενα ή να αποκρούσουν τις κακές διαθέσεις που στρέφονταν εναντίον τους. Επαναλάμβαναν τρεις φορές: «σε κούμπωσα σε κλείδωσα σαΐτα στο λαιμό σου...»


Γεραλής Απόστολος - Το μαγιάτικο στεφάνι

Στην Μήλο νωρίς το πρωί της Πρωτομαγιάς έκαναν κρασοψυχιά • έτρωγαν ένα κομμάτι μαγιοκούλουρο φτιαγμένο από ζυμάρι της Λαμπρής το οποίο βουτούσαν σε ένα ποτήρι κρασί. Και στον Πόντο ο Μάιος συνδεόταν με δοξασίες και προλήψεις. Οι κάτοικοι πίστευαν ότι κινδύνευαν από μάγια και γι’ αυτό εκείνη την ημέρα προσπαθούσαν όλοι να προφυλαχθούν με σκόρδα, κρεμμύδια και μαγιοβότανα. Σύμφωνα με το έθιμο, κρεμούσαν στα σπίτια στεφάνια, σύμβολα της δροσιάς και της δύναμης της μαγιάτικης φύσης, θεωρώντας ότι θα τους μεταδοθεί η υγεία και η ζωντάνια της φύσης.

Ένα σημαντικό έθιμο το οποίο έρχεται από την Σύμη και τελείται την δεύτερη ημέρα του μήνα είναι ο «Κουκκουμάς», ο οποίος γινόταν από τα παλιά χρόνια σ' όλες τις γειτονιές, για να δουν οι κοπέλες αυτόν που θα παντρευτούν. Αποβραδίς μια κοπέλα έπαιρνε το «αμίλητο νερό» από 7 σπίτια, σ' ένα δοχείο, που λεγόταν κουκκουμάρι. Έπειτα, έριχναν όλες οι κοπέλες τα δαχτυλίδια τους εντός του δοχείου, το σκέπαζαν με κόκκινο πανί, το έδεναν με κόκκινη κορδέλα, έβαζαν από πάνω ένα κλειδί και το άφηναν στο δώμα για να το δουν τ' άστρα. Την επόμενη ημέρα οι κοπελιές ετοίμαζαν φαγητά και γλυκά, καθώς και μια πίτα, με μπόλικο αλάτι και «αμίλητο νερό». Μετά το φαγητό έβαζαν στη μέση ένα μεγάλο ταψί και μέσα σ' αυτό το κουκκουμάρι. Αφού το ξεσκέπαζαν και του έβαζαν βασιλικό και άλλα μυρωδικά φυτά, έπαιρναν όλες θέση γύρω του κι άρχιζαν να τραγουδούν για αρκετή ώρα σε επίσημη βυζαντινή μελωδία, χτυπώντας τα χέρια τους στο σινί (στρογγυλό χάλκινο ταψί):


«Να βγάλουμε τον κουκκουμά, 
να 'βγει η χαριτωμένη.. 
Στην μια του Μα, στις δυο του Μα, 
τον κουκκουμά να βγάλω 
κι αν είναι καλορίζικος, 
τον αγαπώ θα πάρω. 
Γύρω τριγύρω στο σινί, 
πέρδικες πλουμισμένες 
και του καιρού χαρούμενες 
και καλοπαντρεμένες…» 

Έπειτα έβγαζαν το βασιλικό κι ένα ανήλικο κορίτσι έπαιρνε ένα-ένα τα δαχτυλίδια από το κουκκουμάρι, λέγοντας ταυτόχρονα ένα ανδρικό όνομα. Στην συνέχεια έτρωγαν την αλμυρή πίτα κι άρχιζαν το χορό, με συνοδεία λύρας και λαγούτου. Το βράδυ οι κοπελιές, μετά τον πολύ χορό και την αλμυρή πίτα, ήταν σίγουρο ότι θα δίψαγαν. Τότε αν έβλεπαν στον ύπνο τους ότι πήγαν σε κάποιο σπίτι να πιουν νερό το οποίο έχει ανύπαντρο παλικάρι τότε αυτός, θεωρείτο, πως θα γινόταν άντρας της.

Το γνωστότερο και πιο δημοφιλές έθιμο το οποίο τελείται κατά το τριήμερο 21-23 Μάη ήταν τα «Αναστενάρια», λέξη που σημαίνει εκστασιαζόμενα πρόσωπα. Ξεκίνησε από την Βορειοανατολική Θράκη, ωστόσο αργότερα ρίζωσε στην Μακεδονία, ιδιαιτέρως στον Λαγκαδά, την Μελίκη Βέροιας, την Μαυρολεύκη Δράμας και την Αγία Ελένη Σερρών. Το έθιμο αυτό έχει καταβολές στις λατρευτικές τελετές προς τιμήν του θεού Διόνυσου.

Στο τελετουργικό μέρος του περιλαμβάνονται εκστατικοί χοροί, πομπικές περιφορές εικονισμάτων, αρχαιότροπη θυσία ζώου, χρήση αγιάσματος και εντυπωσιακή πυροβασία (περπάτημα πάνω σε αναμμένα κάρβουνα) των τελεστών Αναστενάρηδων. Τα γρήγορα χορευτικά βήματα πάνω στην θράκα δεν είναι παραπάνω από 5-8 περίπου, ενώ στα πέλματα των αναστενάρηδων, προς μεγάλη έκπληξη όλων, δεν παρατηρούνται εγκαύματα ποτέ. Μια παράδοση λέει, ότι αυτό οφείλεται στην δύναμη που παίρνουν από τα «αμανέτια» (πολύχρωμα μαντήλια) τα οποία κρατούν κατά την διάρκεια του χορού. Τα όργανα τα οποία παίζουν σ' όλες τις φάσεις της τελετουργίας είναι η Θρακιώτικη λύρα, το νταούλι και η γκάιντα, ενώ παράλληλα ακούγονται και ειδικά τραγούδια. 

Πυροβασία στο Κωστί ανατολικής Ρωμυλίας


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Ο λαός μας, συσχετίζοντας παρετυμολογικά το όνομα του Μαΐου με τα μάγια, τον καλεί «Μαγεμένο». «Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δε φοβούμαι». Στην Κέρκυρα απέφευγαν να κάνουν γάμους τον Μάιο. «Ο γάμος ο μαγιάτικος πολλά κακά αποδίδει». Ως μήνας των λουλουδιών και της βλάστησης ονομάστηκε «Πράσινος» και «Λούλουδος».

Γνωστές λαϊκές παροιμίες που τον ακολουθούν είναι: 

- «Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα»,
- «Μάη μου, Μάη δροσερέ κι Απρίλη λουλουδάτε» όπως και
- «ο Μάης έχει τ’ όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια».



Στις αρχές του Μάη συνήθως σημειώνεται πτώση της θερμοκρασίας, γι’αυτό ο λαός μας λέει:
- «Όταν πρέπει δεν χιονίζει και τον Μάη δροσολογά», αλλά και
- «τώρα μαγιά, τώρα δροσιά, τώρα το καλοκαίρι», καθώς επίσης
- «Μην βγάλεις μήτε μπάλωμα, πριν βγει ο Μάιος μήνας».

Οι Αγραφιώτες τον ονομάζουν «Χαλαζά» και οι Τήνιοι «Βροχάρη» εξαιτίας των μαγιάτικων βροχών οι οποίες είναι σχεδόν καταστροφικές για τους αγρότες διότι φέρνουν πολλές αρρώστιες στις καλλιέργειες και στα αμπέλια:
- «Στον καταραμένο τόπο (στων αμαρτωλών την χώρα), Μάη μήνα βρέχει», και
- «Στο κακορίζικο χωριό το Μάη ρίχνει το νερό», όπως επίσης
- «Ο Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει». Επίσης, λέγεται
- «Μάης άβρεχτος, χρόνια ευτυχισμένα» και
- «Μάης άβροχος, τρυγητός χαρούμενος».

Ο Θρακιώτες τον καλούν «Τριανταφυλλά», διότι το κυριότερο λουλούδι του Μάη είναι το τριαντάφυλλο ενώ στην Μακεδονία καλείται «Κερασάρης».

Lawrence Alma Tadema - Offerta di Estate

Στον Πόντο ο Μάιος ονομαζόταν «Καλομηνάς» διότι υπήρξε σύμβολο της άνοιξης και της νεότητας, της βλάστησης και της καρποφορίας.


«Έρθεν ο Καλομηνάς, 
πία γάλαν, αν πεινάς. 
Όνταν έρτ’ ο Καλομηνάς, 
φυτρώνε τα χορτάρια, 
ντ’ έμορφα επρασίντσανε 
τα τσόλια τα παρχάρια». 

Στην Κύπρο πήρε το όνομα «Πεντεφάς ή Πενταδείλινος», γιατί εξαιτίας του μεγάλου μήκους των ημερών του, οι άνθρωποι αναγκάζονται να τρώνε 5 φορές την ημέρα..  
- «Μάης πενταδείλινος και πάντα δείλι θέλει» καθώς και
- «Ο Απρίλης ο γρίλλης, ο Μάης ο πολυψωμάς»

Άλλες παροιμίες στην λαϊκή παράδοση μας είναι οι εξής:

- «Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι»
- «Απρίλης Μάης κουκιά μεστωμένα (ή μετρημένα)»
- «Ήρθεν ο Μας (Μάης);Των γυναικών ταμνάς»
- «Κάθου, γέρο, λίμενε (περίμενε) να φας το Μάη χορτάρι»
- «Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι»
-  «Ο Αύγουστος πουλά κρασί κι Ο Μάης πουλά σιτάρι»
- «Το Μάη βάζε εργάτες κι ας είναι κι ακαμάτες»
- «Τον Μάη κρασί μην πίνετε κι ύπνο μην αγαπάτε»
-  «Του καλού γεμιτζή (ναύτη) η γυναίκα το Μάη χήρεψε» 

Spring Flowers - Myles Birket Foster


Ο ΜΑΪΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ 

Λογοτεχνία & Ποίηση 

Ει βασιλέα των μηνών θείναι τις εβουλήθη, 
Μάιος εβασίλευσεν εις άπαντας τους μήνας, 
κόσμος ούτος τερπνότατος γης απάσης τυγχάνει, 
οφθαλμός πάντων των φυτών και των ανθών λαμπρότης, 
των λειμώνων ερύθημα και κάλλος απαστράπτων, 
έρωτας πνέει θαυμαστώς, Αφροδίτην επάγει, 
γην του μιμείσθαι ουρανόν αυτήν παρασκευάζει, 
αγλαϊζων τοις άνθεσι ρόδοις τε και ναρκίσσοις. 

(Βασίλειος Διγενής Ακρίτης, Διασκευή Κρυπτοφέρρης VI, 4-11) 

-------------

Πρώτη Μαΐου 

Του Μαγιού ροδοφαίνεται η μέρα, 
που ωραιότερη η φύση ξυπνάει 
και την κάνουν λαμπρά και γελάει 
πρασινάδες, αχτίνες, νερά. 
Άνθη και άνθη βαστούνε στο χέρι 
παιδιά και άντρες, γυναίκες και γέροι• 
ασπροεντύματα, γέλια και κρότοι, 
όλοι οι δρόμοι γεμάτοι χαρά. 
Ναι, χαρήτε του χρόνου τη νιότη, 
άντρες, γέροι, γυναίκες, παιδιά! 

(Διονύσιος Σολωμός, 
απόσπασμα από το ανθολόγιο της Ε΄ Δημοτικού) 

Charles Daniel Ward- Processing of Spring


 ~~~~~~~~~~     ~~~~~~~~~~~~~     ~~~~~~~~~~
 ~~~~~~~~~~      ~~~~~~~~~~~~~    ~~~~~~~~~~


ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ & 
ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΟΥ



Η εποχή με τις θερμότερες ημέρες του έτους είναι το καλοκαίρι, το οποίο αποτελεί μια εκ των τεσσάρων εποχών της εύκρατης ζώνης. Παρεμβάλλεται μεταξύ της ανοίξεως και του φθινοπώρου, ωστόσο η ημερομηνία έναρξης του ποικίλλει ανάλογα το κλίμα, τον πολιτισμό και την παράδοση. Στην μετεωρολογία το καλοκαίρι καθορίζεται συμβατικά ως η περίοδος που περιλαμβάνει, για το Βόρειο ημισφαίριο, τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο • η διάρκεια του εκτείνεται από το θερινό ηλιοστάσιο έως την φθινοπωρινή ισημερία.

Κύριο στοιχείο του καιρού είναι το ζεστό ξηρό κλίμα και οι υψηλές θερμοκρασίες αλλά αυτό δεν συμβαίνει σε όλες τις περιοχές: στα τροπικά και υποτροπικά κλίματα επικρατεί υγρή περίοδος η οποία συνδέεται με την εποχιακή αλλαγή των ανέμων ενώ στην ινδική λεκάνη του Βορρά συναντάμε τους θερινούς μουσώνες οι οποίοι πολλές φορές συνοδεύονται από καταρρακτώδεις βροχές και καταιγίδες. 

ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙΟ 

Αστρονομικά υπολογίζεται ως εναρκτήρια ημέρα του καλοκαιριού η 21η Ιουνίου, ημέρα κατά την οποία ο Ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της εκλειπτικής και αρχίζει να κατέρχεται προς τον ουράνιο ισημερινό. Το σημείο αυτό ονομάζεται θερινή τροπή και μάλιστα μερικές ημέρες πριν και μετά την τροπή, ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκει πάνω στην εκλειπτική και το σημείο αυτό ονομάζεται θερινό ηλιοστάσιο • η λέξη δε, προέρχεται από το λατινικό solistitium το οποίο σημαίνει «ήλιο-σταμάτημα».



Τα αρχαία γερμανικά φύλλα το αποκαλούσαν «Litha» ενώ στην Σουηδία ονομαζόταν «Midsommar» και εορτάζεται από τα αρχαία χρόνια προς τιμήν της γονιμότητος. Και στην αρχαία Γαλατία, ο εορτασμός του ονομαζόταν «γιορτή της Επόνα» θεότητα της γονιμότητος και προστάτιδα των αλόγων. Στην Δανία καλείται «Sankt hans» • είναι η ημέρα όπου οι μεσαιωνικοί σοφοί άνδρες και οι γυναίκες (οι γιατροί εκείνου του χρόνου) συγκέντρωναν τα ειδικά χορτάρια ώστε να θεραπεύσουν τους ανθρώπους για το υπόλοιπο του έτους. Τέλος, στην Νορβηγία λέγεται Sankthansaften • υπάρχει δε μια συνήθεια να τελούνται πλαστοί γάμοι μεταξύ ενηλίκων και παιδιών συμβολίζοντας έτσι την άνθηση της νέας ζωής.

Midsummer - Albert Moore

Στην αρχαιότητα, η ημερομηνία του θερινού ηλιοστάσιου ήταν μια σημαντική πηγή στην καθοδήγηση των ανθρώπων περί οργανώσεως και συγκομιδής των καλλιεργειών τους. Εξάλλου τους επέτρεπε να κατανοούν τις καιρικές συνθήκες οι οποίες επρόκειτο να επικρατήσουν. Επίσης, θεωρείται παραδοσιακή ημέρα για γάμους. Όλοι οι λαοί στην θρησκευτική τους παράδοση συνέδεσαν το φως του Ηλίου με την ανώτερη πνευματική κατάσταση που μπορεί να περιέλθει ο άνθρωπος. 

Οι περισσότερες θρησκείες και οι μυστικιστικές δοξασίες θέσπισαν πανηγυρικούς εορτασμούς για τον Θεό Ήλιο και ο,τι αυτός συμβολίζει. Εξαιρετικά σημαντικοί είναι οι εορτασμοί σε ολόκληρη την Ευρώπη, κυρίως στο βόρειο τμήμα της, Φινλανδία, Σουηδία αλλά και Μεγάλη Βρετανία κ.α.. Μάλιστα, κάθε χρόνο στην Βρετανία στις 21 Ιουνίου συγκεντρώνεται χιλιάδες κόσμου στο μεγαλιθικό μνημείο του Στόουνχετζ στην Νότιο Αγγλία • μερικοί πιστεύουν ότι χτίστηκε αποκλειστικά για τον λόγο αυτό.

Την ημέρα του θερινού ηλιοστασίου ανάβουν φωτιές τις οποίες διατηρούν όλη την νύκτα για να δηλώσουν την πίστη τους στον ζωοδότη Ήλιο αλλά και για να προστατευθούν από τα κακά πνεύματα, τις μάγισσες και άλλες κακές δυνάμεις. Ανάλογες φωτιές ανάβουν, τόσο στην Φιλανδία δίπλα στις όχθες των λιμνών, τις οποίες αποκαλούν ukko προς τιμήν του παλαιού φιλανδού ομώνυμου θεού τους, όσο και στην Λετονία ενώ παράλληλα τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια και καίνε στεφάνια - κορώνες τα οποία είναι φτιαγμένα από λουλούδια για τις γυναίκες και από βελανιδιά για τους άνδρες.
Και στην Ελλάδα οι φωτιές σχετίζονται με αυτές των ηλιακών τροπών οι οποίες συνηθίζονται σ’ όλους τους Ινδοευρωπαϊκούς λαούς. Επιπλέον, η πυρολατρεία συνδέεται με το έθιμο του πρωτομαγιάτικου στεφανιού · συνηθίζεται να ανάβουν φωτιά μ’ αυτά και ενώ πηδούν την φλόγα τραγουδούν: "να πηδήξω την φωτιά να μη με πιάσει αρρωστιά" ή "αφήνω τον κακό (ή τον καλό) τον χρόνο, πάω στον καλύτερο" και άλλα όμοια. Σε κάποιες περιοχές καθώς πηδούν την φλόγα τραγουδούν "όξω ψύλλοι και κοργιοί, μέσα η ρώγα η χρυσή".



Τέλος, στην αρχαία Αθήνα το αθηναϊκό ημερολόγιο είχε σαν αφετηρία την πρώτη νέα σελήνη μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Στην διάρκεια αυτού του μήνα λάμβαναν χώρα οι Ολυμπιακοί αγώνες κάθε τέσσερα χρόνια. Οι Σπαρτιάτες τελούσαν τα Υακίνθεια προς τιμή του Υάκινθου τον οποίον άθελά του σκότωσε ο θεός Απόλλων κτυπώντας τον με τον δίσκο. Οι Λακεδαιμόνιοι σύμφωνα με τον Ξενοφώντα διέκοπταν ακόμη και τις εκστρατείες τους για να λάβουν μέρος στις εορτές αυτές. 


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

Το καλοκαίρι έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική παράδοση. Ο καλός καιρός, από όπου ετυμολογικά προέρχεται η λέξη, αποκαλύπτει την λαχτάρα των ανθρώπων της ελληνικής υπαίθρου να λυτρωθούν από το κρύο και τα προβλήματα του χειμώνα. Πρόκειται για την κατ εξοχήν εποχή της συγκομιδής και της επεξεργασίας των δημητριακών, εργασίες οι οποίες έδωσαν το όνομα τους στους δύο πρώτους μήνες του καλοκαιριού, Ιούνιος ο Θεριστής και Ιούλιος ο Αλωνάρης. 

Θέρος - Γιολδάσης Δημήτρης

Γνωστές δημώδεις παροιμίες για την εποχή του καλοκαιριού είναι οι εξής: 

- «Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο χειμώνα». 
- «Από το θέρος ως τις ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές» 
- «Θέρος , τρύγος , πόλεμος ....και στο αλώνισμα χαρές» 
- «Αγκάθια του καλοκαιριού, μαρούλια του χειμώνα» 
- «Καλοκαίρι ηλιοπαρμένος, το χειμώνα μουσκεμένος, είσαι πάντα προκομμένος» 
- «Καλοκαιριού παλιούρια, χειμώνα μαρούλια» 
- «Μη σε γελάσει ο βαθρακός και το χελιδονάκι, αν δε λαλήσει ο τζίτζικας, δεν είν’ καλοκαιράκι» 
- «Του καλοκαιριού το δείπνο, νοστιμίζει χωρίς λύχνο» 


ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Σῶμα τοῦ καλοκαιριοῦ - Οδυσσέας Ελύτης 

Ὢ σῶμα τοῦ καλοκαιριοῦ γυμνὸ καμένο 
Φαγωμένο ἀπὸ τὸ λάδι κι ἀπὸ τὸ ἀλάτι 
Σῶμα τοῦ βράχου καὶ ῥῖγος τῆς καρδιᾶς 
Μεγάλο ἀνέμισμα τῆς κόμης λυγαριᾶς 
Ἄχνα βασιλικοῦ πάνω ἀπὸ τὸ σγουρὸ ἐφηβαῖο 
Γεμᾶτο ἀστράκια καὶ πευκοβελόνες 
Σῶμα βαθὺ πλεούμενο τῆς μέρας! 

Summer - Walter Crane

~~~~~~~~~~          ~~~~~~~~~~~           ~~~~~~~~~~~~


ΙΟΥΝΙΟΣ



Ο Ιούνιος (Junius) είναι ο πρώτος μήνας του καλοκαιριού και αριθμεί 30 ημέρες. Στο Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο κατέχει την έκτη θέση, ενώ στο αρχαίο ρωμαϊκό την τέταρτη. 

Ετυμολογικά, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, πήρε το όνομα του από την ρωμαϊκή θεότητα Γιούνο (Juno) σύζυγο του Γιούπιτερ (Jupiter) • σε ελληνική αντιστοιχία πρόκειται για την θεά Ήρα, σύζυγο του Διός και προστάτιδα του οίκου και του γάμου, στην οποία είναι αφιερωμένος. 

Στις καλένδες του Ιουνίου τελούνταν εορτές προς τιμήν της θεάς στο Καπιτώλιο όπου δίδονταν ευχές. 
Οι ημέρες αυτές θεωρούνταν αποφράδες (nefasti) και ήταν μη εργάσιμες. Σύμφωνα με άλλη άποψη, το όνομα του μήνα οφείλεται στον Λεύκιο Ιούνιο Βρούτο, ο οποίος ανέτρεψε τον βασιλιά Ταρκύνιο τον Υπερήφανο το 510 π.Χ., εγκαθίδρυσε τον θεσμό της Υπατείας και έγινε ο πρώτος Ύπατος της Ρώμης. 

Στο αρχαίο αττικό ημερολόγιο ο Ιούνιος αντιστοιχούσε, κατά το ήμισυ, στον μήνα Σκιροφοριών. Πρόκειται για τον δωδέκατο μήνα ο οποίος ήταν αφιερωμένος στην Σκιράδα Αθηνά. Προς τιμὴν της εορτάζονταν την 12η ημέρα τα Σκιροφόρια • επιπλέον ήταν αφιερωμένα προς τιμήν του Θεού Ποσειδώνος Ερεχθέως, καθὼς και των Θεαινών της Ελευσίνος Δήμητρος και της κόρης της Περσεφόνης. Πρόκειται περί κατ' εξοχὴν γυναικείας εορτής, διαφαίνεται δε απὸ τα λόγια του χορού των Θεσμοφοριαζουσών του Αριστοφάνους. Η προέλευση της ονομασίας της εορτής υπήρξε αντικείμενο διαφωνιών κατά την αρχαιότητα: κάποιοι υποστήριζαν πως σκίρον καλείται το μέγα σκιάδειο της Θεάς, το οποίο μεταφέρεται διὰ μεγαλοπρεποὺς πομπής από τον βράχο της Ακροπόλεως στην τοποθεσία Σκίρον, όπου υπάρχει Ιερό της Αθηνάς Σκιράδος. 

Η ακρόπολις των Αθηνών του L.v.Klenz

Κατά μια άλλη άποψη, όπως γράφει ὁ Παυσανίας, ἡ τοποθεσία Σκίρον έλαβε την ονομασία της από τον Ήρωα Σκίρον, μάντη εκ Δωδώνης. Πολεμώντας με τους Ελευσινίους κατά των Αθηναίων του Ερεχθέως εφονεύθη στην μάχη και ετάφη πλησίον ενός χειμάρρου, όπου πήρε το όνομα του. Ωστόσο, η συνήθης ερμηνεία της λέξεως σκίρον κατά την αρχαιότητα είναι «σκληρή λευκή γη» η οποία θεωρείται ονομασία του γύψου. Σύμφωνα με μύθο, ο Θησέας επιστρέφοντας από την Κρήτη, κατασκεύασε είδωλο της Θεάς Αθηνάς από «λευκή γη» κι ετέλεσε πομπή θριάμβου μετ' αυτού. Κύριο στοιχείο της εορτής αποτελούσε η πομπή που ξεκινούσε από την Ακρόπολη, έφθανε ως το Δίπυλον, κατόπιν ακολουθούσε την Ελευσίνια Ιερὰ Οδὸ και κατέληγε στην τοποθεσία Σκίρον. 

Της πομπής προΐσταντο η ιέρεια της Αθηνάς και ο ιερεύς του Ποσειδώνος, αμφότεροι από το παλαιό Αθηναϊκό ιερατικό γένος των Ετεοβουτάδων. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως «Αθηναῖοι τρεῖς ἀρότους ἱεροὺς ἄγουσι, πρῶτον ἐπὶ Σκίρῳ, τοῦ παλαιοτάτου τῶν σπόρων ὑπόμνημα, δεύτερον ἐν τῇ Ῥαρίᾳ, τρίτον ὑπὸ πόλιν τὸν καλούμενον Βουζύγιον». Εικάζεται πως η τελετουργία των Σκίρων αφορά τελετή υπὲρ γονιμότητος των αγρών αλλὰ και των ανθρώπων, ιδίως των γυναικών. Για τον λόγο αυτόν η εορτή των Σκίρων περιελάμβανε εορτασμούς και προς τιμὴν της Δήμητρος. 

Μια ακόμη εορτή προς τιμήν της Αθηνάς με πιθανή σύνδεση με τα Σκίρα ήταν τα Αρρηφόρια. Όπως μαρτυρεί ο Παυσανίας, ο παρθένες οι οποίες ελάμβαναν μέρος στην ιερουργία προέρχονταν από αριστοκρατικές οικογένειες των Αθηνών και καλούνταν Αρρηφόροι, δηλαδή οι φέρουσες τα μυστικά. Κατοικούσαν για μια χρονική περίοδο πλησίον του Ναού της Αθηνάς, φορούσαν λευκό χιτώνα και χρυσά κοσμήματα και τρέφονταν με ένα ιδιαίτερο είδος άρτου, τον «ανάστατον». Όταν έφθανε ο καιρός της εορτής, οι Αρρηφόροι με απόλυτη μυστικότητα μετέφεραν σε κάνιστρα τα μυστικά ιερά τελετουργικά αντικείμενα της θεάς τα οποία θεωρούνταν σύμβολα γονιμότητας • κατά την θητεία παραμονής τους στον ναό, θεωρούνταν κόρες του Άρχοντος Βασιλέως των Αθηνών και συμμετείχαν στην ύφανση του Ιερού Πέπλου της Θεάς Αθηνάς. 

Σκηνή του Πέπλου από τον Παρθενώνα
 
Την 14η ημέρα τελούνταν τα Διιπόλια, πανάρχαια αττική εορτή προς τιμήν του Θεού Διός Πολιέως κατά την οποία θυσιαζόταν ένα βόδι στο ιερό του Δία στην ακρόπολη της πόλεως και αφιέρωναν πελάνους, ψωμί μικτό από σιτάρι και κριθάρι. Η τελετή είχε συμβολικό χαρακτήρα και καταδείκνυε την ιερότητα του αροτήρος βοός, του πλέον σημαντικού ζώου για την καλλιέργεια της γης. Η θυσία γινόταν μπροστά στο βωμό του θεού στην Ακρόπολη. Ο ιερέας έριχνε σιτάρι και κριθάρι στο βωμό και, όταν το βόδι τα έτρωγε, το σκότωνε με έναν πέλεκυ. Ο θύτης έφευγε και καθώς το ζώο θεωρούνταν ιερό, η υπόθεση του θανάτου του έπρεπε να εκδικαστεί. Απουσία του θύτη, καταδίκαζαν τον πέλεκυ και τον έριχναν στη θάλασσα. Το δέρμα του βοδιού ταριχευόταν και προσδενόταν σε άροτρο. Η γιορτή ονομάζεται και Βουφόνια, η οποία τελούνταν ξεχωριστά σε άλλες ελληνικές πόλεις κατά την αρχαιότητα. 

Σκηνή από τα αρχαία Βουφόνια

Τέλος, συναντάμε τα Διισωτήρια, εορτή τελούμενη στον Πειραιά προς τιμήν του Θεού Διός Σωτήρος κατά την οποία πραγματοποιούσαν πομπή και αγώνες νέων. 


ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ & ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ 

Καθώς ο μήνας ήταν αφιερωμένος στην Ήρα, τελούνταν εορτές προς τιμήν της σε Ελλάδα και Ρώμη. Τον Ιούνιο οι Έλληνες γιόρταζαν τους γάμους της Ήρας με τον πατέρα των θεών, Δία. Ο Δίας για να ξαπλώσει με την πολυπόθητη γυναίκα του, έστρωσε χαλί από χλωρά ευωδιαστά λουλούδια • από τον μύθο αυτό προέρχεται η ευχή "Βίον ανθόσπαρτον", η οποία δίδεται στους γάμους έως σήμερα. Μάλιστα, ο Ιούνιος ως μήνας των ιερών γάμων των θεών, δεν θεωρείται κατάλληλος για γάμους μεταξύ των θνητών. Οι Ρωμαίοι δε, έπιναν πρωινό δροσερό νερό προς αποφυγήν των πολύδυμων και τερατωδών τοκετών, όπως όριζε ένας χρησμός. 

Για τους Ρωμαίους, επίσης, ήταν μήνας αφιερωμένος στους νέους, (ιουνιώρας - juniors), οι οποίοι ήταν κατάλληλοι για πόλεμο και ικανοί στα όπλα για να διαφυλάξουν την πατρίδα. Όταν οι Ρωμαίοι θέλησαν να βρουν χρήματα για τον πόλεμο με τους Ταραντίνους, ευχήθηκαν να τους βοηθήσει η προστάτιδα τους Ήρα και εκείνη τους μήνυσε ότι αν είναι δίκαιοι στα όπλα, δεν θα τους λείψουν και τα χρήματα. Όταν οι Ρωμαίοι κέρδισαν την μάχη δίκαια, τίμησαν την Ήρα ως θεά -σύμβουλο των οικονομικών του κράτους, και χάραξαν νόμισμα προς τιμήν της. Από όλες τις εορτές ξεχωρίζει αυτή του θερινού ηλιοστασίου κατά το οποίο πραγματοποιείται η θερινή τροπή του ηλίου με συνέπεια την μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου και επισήμως ξεκινά το καλοκαίρι (βλ. παραπάνω «καλοκαίρι»). 


ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ 

Χαρακτηριστικό του εορτασμού του θερινού ηλιοστασίου, σύμφωνα με το πανάρχαιο έθιμο, αποτελούσε το άναμμα φωτιάς στους δρόμους και ενώ πηδούσαν πάνω απ' αυτές έλεγαν: «Έφυγον κακόν, εύρον άμεινον». Στο Βυζάντιο συνήθιζαν κατά την νουμηνία να ανάβουν φωτιές μπροστά στα σπίτια τους και να πηδάνε με σκοπό να εξασφαλίσουν υγεία και ευημερία. Την συνήθεια αυτή την συναντάμε και στην Ρώμη ·οι Ρωμαίοι συνήθιζαν την πρώτη του έτους να ανάβουν φωτιές και να πηδούν όλοι, άνδρες και παιδιά καθώς και μητέρες, οι οποίες περνούσαν από πάνω τα βρέφη τους για αποτροπή κάθε κακού. 




Σε πολλές περιοχές της Ελλάδος γιορτάζεται αναλόγως. Την ημέρα αυτή άναβαν φωτιές, συνήθως σε σταυροδρόμια κατά γειτονιές, στις οποίες έκαιγαν απαραίτητα το μαγιάτικο στεφάνι. Στην Ίο, μικροί και μεγάλοι, πηδώντας τις φωτιές τις οποίες αποκαλούν «φωτάρες» κάνουν μια ευχή για καλή υγεία και απαλλαγή από το κακό. Η ευχή ήταν: «Πηδώ τον χρόνο τον παλιό και πάω στον πιο καλό». 

Στην Κέρκυρα τις φωτιές που ανάβουν τις ονομάζουν «Μπουμπούνες». Αυτοί που πηδούν τις φωτιές, ζώνουν την μέση τους με λυγαριά για να μην τους πονάει, και πηδούν τρεις φορές σταυρωτά βαστώντας ένα σίδερο στην μέση τους, για να είναι σιδερένιοι. 

Ένα ακόμη έθιμο είναι τα «Φρόκαλα». Αυτά ήταν σκούπες από θρούμπι ή θυμάρι, τα οποία έφτιαχναν τα παλιά τα χρόνια οι νοικοκυρές, τα τύλιγαν με δίκτυ και τα κρεμούσαν πάνω από τις πόρτες των σπιτιών μαζί με τα πρωτομαγιάτικα στεφάνια. Τα «φρόκαλα» συμβόλιζαν το καθάρισμα από τα κακά και το δίκτυ την παγίδα για το κακό μάτι. Το βράδυ άναβαν τρείς φωτιές στην γειτονιά όπου τα έκαιγαν λέγοντας διάφορα ξόρκια. Στην φωτιά, επίσης, έριχναν και την παλιά ρίγανη, γιατί από την άλλη μέρα άρχιζαν να μαζεύουν φρέσκια και μυρωδάτη. 

Τον Ιούνιο, τον κατ’ εξοχήν μήνα του θερισμού, ακολουθούν αρκετά έθιμα ανά την Ελλάδα. Στον Δρυμό Θεσσαλονίκης, το πρώτο δεμάτι σταχυών που δένουν, το στήνουν όρθιο και το προσκυνούν, ενώ ο νοικοκύρης ρίχνει νομίσματα. Στο Μανιάκι Πυλίας αφήνουν ένα κομμάτι αθέριστο και λένε ότι είναι τα γένια του νοικοκύρη, τον οποίο σηκώνουν στα χέρια ψηλά και τον αφήνουν να πατήσει στην γη, μόνο αν τάξει στους θεριστές κρασί και κότα. 


Ο θερισμός ή θέρος στον Θεσσαλικό κάμπο

Μεταξύ των εθίμων του θερισμού, αυτά που σχετίζονται με τα τελευταία στάχυα έχουν πολλά κοινά στοιχεία με άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς. Σε μερικά μέρη άφηναν αθέριστα τα τελευταία στάχυα, ενώ σε άλλα έπλεκαν μια δέσμη, σε σχήμα σταυρού, που την έλεγαν χτένι ή ψαθί. Την εποχή της σποράς τα έτριβαν κι ανακάτευαν τους κόκκους τους με το καινούργια σπόρο. Το αθέριστο κομμάτι ήταν τα γένια του νοικοκύρη, «αφήνω του ζευγολάτη τα γένια» έλεγαν, ενώ σε άλλες περιοχές ονομάζονταν «τα γένια του Θεού». 

Στην Κάρπαθο χαράσσουν με το δρεπάνι ένα κύκλο, που περιλαμβάνει τα τελευταία στάχυα. Στον κύκλο μπαίνει η νεαρότερη θερίστρια και πετάει επάνω το δρεπάνι της φωνάζοντας: «Και του χρόνου, καλαλωνεμένα, καλοφαωμένα, καλοπρουκισμένα!» 


Θερισμός στον κάμπο της Καρδίτσας

Στην Σκύρο σαν αποθερίσουν, αφήνουν δύο λημάρια αποθέρι στο χωράφι για χαρά του χωραφιού και για να φάνε τα πουλιά και τα αγρίμια. Τα παλιά χρόνια αυτός που θέριζε το σιτάρι, έκοβε λίγο το χέρι του για να στάξει αίμα στο χωράφι. Ήταν ένα είδος προσφοράς-θυσίας στον δαίμονα του σιταριού, σαν αντάλλαγμα για τον καρπό που του πήραν. 

Στο Νέο Σούλι Σερρών ζύμωναν με το πρώτο αλεύρι της νέας σοδειάς το τζιτζιρίκλινο, το οποίο ήταν ένα μικρό καρβέλι με μια τρύπα στη μέση, όπου έβαζαν ένα κλωνάρι βασιλικό. Καθώς το πήγαιναν στην βρύση της γειτονιάς και πριν το τοποθετήσουν, έκοβαν βιαστικά μικροί μεγάλοι, από ένα κομμάτι. Παράλληλα ακουγόταν και η ευχή: «όπως τρέχ’ του νιρό, να τρέχ’ κι του μπιρικέτ’ ». Ό,τι απέμενε, το άφηναν στην μια εσοχή της βρύσης, για να το φάει ο τζίτζικας το χειμώνα. 


Οι Σταχομαζωχτρες - Ζαν Φρανσουά Μιγέ


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Ο Ιούνιος είναι ο μήνας του θερισμού και πολλών άλλων γεωργικών εργασιών. Η πλέον διαδεδομένη ονομασία του είναι «θεριστής», η οποία συνδέεται άμεσα με την ωρίμανση και τον θερισμό των σιτηρών. Στην Θράκη, μάλιστα, τον ονομάζουν Δρεπανά και στην Πελοπόννησο Δρεπανιάρη. Επίσης καλείται Πρωτόλης ή Πρωτογιούλης, δηλ. πρώτος μήνας και αρχή του καλοκαιριού. 

Σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδος ο Ιούνιος έχει την δική του ξεχωριστή ονομασία. Στην Βόρεια Ελλάδα ο Ιούνης αναφέρεται ως Κερασάρης όπως και στα Γρεβενά, ενώ οι Πόντιοι τον αποκαλούν Κερασινό (Κερασινόν στα Ποντιακά), αφού αυτή την περίοδο ωριμάζουν τα κεράσια. 

Το μάζεμα των κερασιών στο Σπήλαιο Ορεστιάδος

Από το λαϊκό ρήμα ερινιάζω ή ορνιάζω, το οποίο σημαίνει γονιμοποιώ ήμερη συκιά, με κλαδί αγριοσυκιάς, του δίνει την ονομασία Ερινιαστή, Ορνιαστή στην Άνδρο, Ρινιστή στην Πάρο αλλά και Απαρνιαστή στην Νάξο, την Κύθνο σε άλλα μέρη της Ελλάδος. Στην Κάλυμνο τον καλούν Αλυθτσατσή, ενώ τον ακούμε και ως Τζιτζικάρη, λόγω της δυναμικής παρουσίας των τζιτζικιών. 

Στις 24 του μηνός, σε πολλά μέρη της Ελλάδος γιορτάζεται η γιορτή του «Τ’ Αϊ-Γιαννιού του Λαμπαδάρη», εξ ου και το όνομα που δίνεται στον Ιούνιο «Αϊ-γιαννίτης» ή «Αγιογιαννίτης». Η γιορτή του είναι ταυτισμένη με δύο κύκλους εθίμων: με τον Κλήδονα (περί του εθίμου βλ. παραπάνω) αλλά και με τις φωτιές που ανάβονται την παραμονή της εορτής, απ' όπου προέρχονται και οι προσωνυμίες «Φανιστής» και «Ριζικάρης», αλλά και «Ριγανάς» επειδή εκείνη την ημέρα μάζευαν ρίγανη. 




Τέλος, εξαιτίας του θερινού ηλιοστασίου, το επονομαζόμενο «λιοτρόπι» από τον λαό μας, πήρε το όνομα «Λιοτρόπης». 


Γνωστές δημώδεις παροιμίες είναι οι ακόλουθες: 

- «Αρχές του θεριστή, του δρεπανιού μας η γιορτή» 
- «Ο Μάης θέλει το νερό κι ο θεριστής το ξύδι» 
- «Όποιος έχει την κατάρα του παππού, πάει τον Μάη εργάτης κι όποιος έχει του πρωτόπαππου πάει τον Ιούνιο». 
- «Από το θέρος ως τις ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές» 
- «Γενάρη πίνουν το κρασί, το Θεριστή το ξίδι» [δηλ. Το κρασί που μπαίνει στα βαρέλια τον Οκτώβρη, ωριμάζει το Γενάρη αλλά τον Ιούνιο έχει γίνει πια ξίδι] 


Ο θερισμός στο Βαλτινό Τρικάλων

- «Θέρος, τρύγος, πόλεμος ...και στο αλώνισμα χαρές!» 
- «Θέρος, τρύγος, πόλεμος, στασιό δεν έχουν» [δηλ. Ο θερισμός, ο τρύγος και ο πόλεμος δεν επιτρέπουν ξεκούραση, μέχρι να τελειώσουν] 
- «Θέρος, τρύγος, πόλεμος, αποσταμό δεν έχουν» 
- «Μάρτης έβρεχε, θεριστής εχαίρονταν» 
- «Μάρτης έβρεχε, Θεριστής τραγούδαγε» 
- «Μη σε γελάσει ο βάτραχος και το χελιδονάκι, αν δε λαλήσει ο τζίτζικας, δεν είν' καλοκαιράκι» 
- «Πρωτόλη (Ιούνιε), Δευτερόλη (Ιούλιε) μου, φτωχολογιάς ελπίδα» 
- «Το τραγούδι του Θεριστή, η χαρά του Αλωνιστή» 
- «Τον Ιούνιο αφήνουν το δρεπάνι και σπέρνουν το ρεπάνι» 


Flaming June - Fredrick Lord Leighton

 ~~~~~~~~~~       ~~~~~~~~~~      ~~~~~~~~~~



ΙΟΥΛΙΟΣ

Ο Ιούλιος (Julius) είναι ο έβδομος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο. Αρχικά ονομαζόταν Quintilis που σημαίνει «πέμπτος» διότι κατείχε την πέμπτη θέση στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Αργότερα, μετονομάσθηκε σε Julius προς τιμήν του Ιουλίου Καίσαρα, δημιουργό του Ιουλιανού Ημερολογίου, μετά την δολοφονία του. 

Είναι ο δεύτερος μήνας του καλοκαιριού και αριθμεί 31 ημέρες. Θεωρείται ο θερμότερος μήνας του έτους • μάλιστα, τις πρώτες ημέρες του Ιουλίου η Γη βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο της ετήσιας τροχιάς της, εξαιτίας της κλίσης του άξονα της, με συνέπεια οι ακτίνες του Ηλίου να πέφτουν πάνω της περισσότερο κάθετα. 

Στο αρχαίο αττικό ημερολόγιο ο Ιούλιος αντιστοιχούσε, κατά το ήμισυ, στον μήνα Εκατομβαιών. Πρόκειται για τον πρώτο μήνα του Αττικού ημερολογίου ο οποίος ακολουθούσε το Θερινό ηλιοστάσιο και ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα. Αρχικά στην Αθήνα, την εποχή του Θησέα, ο μήνας αυτός ονομαζόταν Κρονιών, ωστόσο αργότερα πήρε το όνομά του από τα Εκατόμβαια, γιορτή κατά την οποία τελούνταν μεγαλοπρεπής θυσία εκατό βοδιών προς τιμήν του Απόλλωνος. 

Κυριότερες γιορτές στην αρχαία Αθήνα κατά το μήνα αυτόν ήταν τα Κρόνια, τα Συνοίκια και τα Παναθήναια. Τα Κρόνια εορτάζονταν την 12η ημέρα προς τιμήν του θεού Κρόνου. Είχαν εξοχικό και αγροτικό χαρακτήρα. και σχετίζονταν ιδιαιτέρως με τις εργασίες της συγκομιδής. Ήταν ημέρα αναπαύσεως για όλους ακόμη και για τους δούλους, στους οποίους επιτρεπόταν να δειπνήσουν με τους κυρίους τους, έθιμο το οποίο διατηρήθηκε και στην Αθήνα της κλασσικής περιόδου. Στο ιερό του Κρόνου το οποίο βρισκόταν κοντά σε αυτό του Ολυμπίου Διός τελούνταν ευχαριστήριες θυσίες με προσφορά άρτου και φρούτων. Ο βωμός αυτός είχε χτιστεί από τον Κέκροπα, ο οποίος και όρισε ότι κάθε νοικοκυριό θα έπρεπε να προσφέρει θυσία στον θεό στο τέλος της συγκομιδής των δημητριακών και των καρπών των δέντρων. 

Την 16η ημέρα του Εκατομβαίωνος εορτάζονταν τα Συνοίκια προς τιμήν του Συνοικισμού των Αθηνών. Πρόκειται για την ένωση των τοπικών αττικών κοινοτήτων σε μια, η οποία σύμφωνα με τον Θουκυδίδη πραγματοποιήθηκε από τον Θησέα. Η γιορτή γινόταν στο βόρειο τμήμα της Ακροπόλεως εκεί που ήταν το παλαιό Πρυτανείο. Κατά την διάρκεια της γιορτής αυτής, γινόταν τελετή στην οποία τιμούσαν την πρόεδρο του Πρυτανείου Εστία και αναφέρονταν οι τρεις τάξεις των πολιτών που εγκαθίδρυσε ο Θησέας καθώς και τα ονόματα των δώδεκα δήμων της Αττικής. 
Κυρίως όμως τιμούσαν την θεά Αθηνά, προς τιμήν της οποίας γινόταν πομπή από το Πρυτανείο ως το Πανδρόσιο, τον περίβολο του Ερεχθείου. 

Η σημαντικότερη εορτή του Εκατομβαίωνος είναι τα Παναθήναια. Μεγάλη εορτή προς τιμήν της πολιούχου Θεάς Αθηνάς · οι Αθηναίοι οργάνωναν κάθε καλοκαίρι τα Μικρά Παναθήναια και κάθε τέσσερα χρόνια τα Μεγάλα. Ο εορτασμός των Μεγάλων Παναθηναίων ήταν λαμπρός και μεγαλοπρεπής και περιελάμβανε μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις, αθλητικούς αγώνες, αλλά και θρησκευτικές τελετές και θυσίες. Η πρώτη ημέρα αποτελούσε την γενέθλια ημέρα της Θεάς όπου της αποδιδόταν το πέπλο της, το οποίο υφαινόταν από ομάδα νεαρών κοριτσιών, τις Εργαστίνες, εννέα μήνες πριν την έναρξη της εορτής. Έμφαση έδιναν στην διακόσμηση του πέπλου, το οποίο έφερε σκηνές από την μυθολογία περί της Θεάς · μια εκ των δημοφιλέστερων σκηνών ήταν η νίκη της Θεάς έναντι του γίγαντα Εγκέλαδου κατά την Γιγαντομαχία. 

Γλυπτό που απεικονίζει τις Εργαστίνες

Η πιο σπουδαία ημέρα απ' όλες ήταν η τελευταία, όπου γινόταν η μεγάλη πομπή του ιερού πέπλου προς την Ακρόπολη. Στην πομπή που ακολουθούσε συμμετείχαν νέες από αριστοκρατικές οικογένειες καθώς και νέοι από την τάξη των ιππέων συνοδεία αρμάτων με την πλήρη οπλιτική εξάρτηση τους. Επιπλέον συμμετείχαν ηλικιωμένοι άνδρες οι οποίοι έφεραν στεφάνια από ιερή ελιά. Την πομπή των Παναθηναίων ακολουθούσαν και οι Μέτοικοι φέροντες δίσκους προσφορών αλλά και οι κόρες και οι γυναίκες αυτών, οι οποίες κουβαλούσαν στους ώμους τους υδρίες και ονομάζονταν υδριαφόροι. Τέλος, ακολουθούσαν τα ζώα τα οποία προορίζονταν για την θυσία. Η μεγαλόπρεπος πομπή εκτείνονταν από την Πύλη του Κεραμεικού έως τον βωμό της Δήμητρος στους πρόποδες της Ακροπόλεως. Μετά την λήξη της πομπής το πέπλο τοποθετούνταν στον Παρθενώνα έως τα επόμενα Παναθήναια. 

Σκηνή από την μεγαλοπρεπή πομπή των Παναθηναίων


ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ 

Στα χωριά της Άμφισσας, μπαίνοντας ο Αλωνάρης, ο θέρος είχε τελειώσει και ο καρπός τοποθετούνταν στα θυμονοστάσια κοντά στα αλώνια. Tα αλώνια αφού καθαρίζονταν καλά από τις πέτρες αλείφονταν με το σάρωμα, ένα παχύρευστο πολτό που κατασκευαζόταν από σβουνιά των βοδιών και η οποία επί μέρες μούλιαζε στα χάλκινα καζάνια. Έπειτα περίμεναν να έρθει ο βαλμάς με τ' άλογα για το αλώνισμα. 


Αγροτικές εργασίες στα χωράφια του Λιδορικίου

Κατά την διάρκεια του αλωνίσματος τ' άλογα μέσα στο λιοπύρι έκαναν αμέτρητους κύκλους ώστε να ξεσπυριστούν τα στάχια και να ξεχωρίσει ο καρπός που θα κατέληγε στ' αμπάρι για να θρέψει την οικογένεια. Το πρώτο ψωμί που ζυμώνονταν με το καινούργιο σιτάρι έχει διάφορες κατά τόπους ονομασίες όπως τζιτζιροκούλικο. Απ’αυτό το πρώτο ζυμάρι ζύμωναν και μία κουλούρα που την κρεμούσαν στην βρύση για να τρέξουν «τα καλά», όπως το νερό. Όποιος πήγαινε πρώτος να πάρει νερό από τη βρύση, έπαιρνε και την κουλούρα. Σύμφωνα, πάντως, με τα έθιμα του αλωνισμού δεν κάνει να έρθει στο αλώνι γυναίκα με ρόκα γνέθοντας γιατί «είναι ξωτικιά και διώχνει τον άνεμο και δεν μπορούν να ανεμίσουν (λιχνίσουν)». 

Στο Πέραμα της Λέσβου, στις 27 Ιουλίου συναντάμε το «έθιμο του στύλου» όπου οι κάτοικοι τοποθετούν ένα όσο το δυνατόν μακρύτερο κορμό δέντρου στην προβλήτα. Στην μια άκρη του, αυτή που βρίσκεται πάνω από την θάλασσα, τοποθετούν την ελληνική σημαία. Ο κορμός αλείφεται με γράσο και κατόπιν, ξεκινά ένας πρωτότυπος διαγωνισμός στον οποίον νικητής είναι εκείνος που θα καταφέρει να φτάσει στην σημαία περπατώντας πάνω στον κορμό. 

Το έθιμο του στύλου

Στην Ζάκυνθο, μαθαίνουμε για το έθιμο της «Μαλλιαρής». Το βράδυ της τελευταίας ημέρας του Ιουλίου πολλοί Ζακυνθινοί βουτούν στην θάλασσα για βρουν μια χορταριασμένη (μαλλιαρή) πέτρα, που σύμφωνα με την παράδοση, θα τους φέρει καλοτυχία για την υπόλοιπη χρονιά. Στις ημέρες μας την βραδιά αυτή διοργανώνεται γιορτή με παραδοσιακή μουσική και τοπικά εδέσματα ενώ ακούγονται ζακυνθινές καντάδες. 


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Λόγω των γεωργικών ασχολιών που γίνονται κατά την διάρκεια του μήνα, και συγκεκριμένα του αλωνίσματος των δημητριακών, ο Ιούλιος ονομάζεται Αλωνάρης ή Αλωνιστής Σε πολλά μέρη της Ελλάδος τον συναντάμε και ως Αλωνητής, Αλωνιάτης και Αλωνεύτης, 

Στα ορεινά της πατρίδος μας συναντάται και με την ονομασία Θεριστής, καθώς λόγω των ψυχρότερου κλίματος, έναντι αυτού των πεδινών, ο θερισμός γίνεται τον Ιούλιο. Στην Ρόδο τον ονομάζουν και Φουσκομηνά ή Χασκομηνά, επειδή αρχίζουν να «χάσκουν», δηλαδή να ωριμάζουν, τα σύκα. Στη Νάξο και την Χίο ο Ιούλιος αναφέρεται και ως Γυάλινος και Γυαλιστής, επειδή ωριμάζουν τα σταφύλια και γυαλίζει η ρώγα τους. 

Αλώνισμα σρα Βατερά Λέσβου

Ως δεύτερος μήνας του καλοκαιριού ονομάζεται Δευτερόλης ή Δευτερογιούλης. Επίσης, καλείται Αηλιάς ή Αηλιάτης, λόγω της γιορτής του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου. Στα ξωκλήσια του στις κορυφές των βουνών στο Αλμαλί της Ανατολικής Θράκης, γίνονταν αλεκτροθυσίες επειδή ο πετεινός θεωρείτο «άγγελος της ημέρας και σύμβολο του θεού Ηλίου». 

Στα μέρη του Πόντου τον καλούν Χορτοθέρτς λόγω του θέρους «έρθεν και ο Χορτοθέρτς, έπαρ' το καγάν' σο χέρ' τσ'.» 

Στην αγροτική Ελλάδα συναντάμε τις παρακάτω δημώδεις παροιμίες: 

- «Αλωνάρη με τ’ αλώνια και με τα χρυσά πεπόνια». 
- «Αλωνάρης αλωνίζει, στάρι το χωριό γεμίζει». 
- «Αλωνάρης μαραίνει τα χορτάρια κι ο Αύγουστος τα παλικάρια». 
- «Αλωνάρης τ’ αλωνίζει κι Αύγουστος τα ξεχωρίζει». 
- «Κάψες τον Αλωνάρη, ευτυχία όλο το χρόνο». 
- «Πού μοχτάει το χειμώνα, χαίρεται τον Αλωνάρη». 
- «Στο κακορίζικο χωριό τον Αλωνάρη βρέχει». 
- «Της Αγια-Μαρίνας ρώγα (ή σύκα) και τ’ Αϊ-Λιος σταφύλι. Και της Αγιάς Παρασκευής γεμάτο το κοφίνι». 
- «Το Θεριστή τον Αλωνάρη πάμπολλα καρβέλια είναι» 


Βαλμάς (αλωνιστής) στο Πολύδροσο Αιγίνης

- «Τ’ Αλωναριού τα κάματα, τ’ Αυγούστου τα λιοπύρια». 
- «Χόρτο θεροαλωνιστή, ρώγα-ρώγα γυαλιστή». 
- «Τον Αλωνάρη έβρεχε στον ποτισμένο τόπο». 
- «Πρωτόλη (Ιούνιε), Δευτερόλη (Ιούλιε) μου, φτωχολογιάς ελπίδα». 
- «Γαμπρός αλωναριάτικος, κακό χειμώνα βγάνει». 
- «Η καλή αμυγδαλιά ανθίζει το Γενάρη και βαστάει τ' αμύγδαλα όλο τον Αλωνάρη» 
- «Τ’ Αλωναριού τα κάματα (δυνατή ζέστη), τ' Αυγούστου τα λιοβόρια (ζεστός δυνατός ανατολικός άνεμος)». 


Ο ΙΟΥΛΙΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Οδυσσέας Ελύτης

Tης αγάπης αίματα με πορφύρωσαν 
Kαι χαρές ανίδωτες με σκιάσανε 
Oξειδώθηκα μες στη νοτιά των ανθρώπων 
Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 
Στ' ανοιχτά του πέλαγου με καρτέρεσαν 
Mε μπομπάρδες τρικάταρτες και μου ρίξανε 
Aμαρτία μου νά ’χα κι εγώ μιαν αγάπη 
Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 
Τον Ιούλιο κάποτε μισανοίξανε 
Τα μεγάλα μάτια της μες στα σπλάχνα μου 
Την παρθένα ζωή μια στιγμή να φωτίσουν 
Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 
Κι από τότε γύρισαν καταπάνω μου 
Των αιώνων όργητες ξεφωνίζοντας 
«Ο που σ’ είδε, στο αίμα να ζει και στην πέτρα»
Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 
Της πατρίδας μου πάλι ομοιώθηκα 
Μες στις πέτρες άνθισα και μεγάλωσα 
Των φονιάδων το αίμα με φως ξεπληρώνω 
Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Το Άξιον Εστί (Τα Πάθη, ι΄) 




 ~~~~~~~~~~         ~~~~~~~~~~        ~~~~~~~~~~



ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 


Ο Αύγουστος (Augustus) είναι ο τρίτος μήνας του καλοκαιριού και ο όγδοος του έτους, κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο ο Αύγουστος κατείχε την έκτη θέση, γι' αυτό αρχικά η λατινική ονομασία του ήταν Sextilis. Σύμφωνα με ένα διάταγμα της Συγκλήτου (senatus consultum) που αφηγείται ο Λατίνος συγγραφέας Μακρόβιος, ο Sextilis μετονομάστηκε σε Αύγουστος προς τιμήν του Οκταβιανού Αυγούστου, ονομασία η οποία επιβιώνει μέχρι σήμερα. Η μετονομασία έγινε διότι κατά τον μήνα αυτόν, ο Οκταβιανός ανήλθε για πρώτη φορά στην υπατεία, κατήγαγε τρεις περιφανείς θριάμβους, τερμάτισε τον εμφύλιο πόλεμο και υπέταξε την Αίγυπτο ( την 15η Sextilis το 30 π.Χ.). Μετά τον θάνατό του το 14 μ.Χ. , η Σύγκλητος του απέδωσε την θεϊκή ιδιότητα και όρισε την λατρεία του από τους Ρωμαίους. Έτσι η λέξη Augustus ερμηνεύτηκε και ως σεβαστός και ιερότατος. 

Ο Αύγουστος έχει 31 ημέρες∙ την εξήγηση γι’ αυτό μας δίνει ένας δημοφιλής μύθος: ο Οκταβιανός επιθυμούσε ο Αύγουστος να έχει ισάριθμες ημέρες με τον Ιούλιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα. 

Ετυμολογικά εικάζεται ότι ονομάστηκε έτσι από την λατινική λέξη augeo, που σημαίνει αύξω, αυξάνω. Άλλωστε, κατά την διάρκεια του Αυγούστου αυξάνουν και ωριμάζουν τα σταφύλια και τα σύκα, βασικές τροφές κατά την αρχαιότητα. Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή, κάποιοι αποδίδουν την ονομασία του στην λέξη augur, που σημαίνει οιωνοσκόπος, δεδομένης, μέχρι και σήμερα, της συνήθειας πολλών ανθρώπων να «διαβάζουν τα σημάδια» με σκοπό να προβλέψουν τον καιρό και τα μελλούμενα.

Augur - Bernhard Rode

Στο αττικό ημερολόγιο ο Αύγουστος ήταν ο δεύτερος μήνας του έτους, διάρκειας 29 ημερών και ονομάζονταν, κατά το ήμισυ του, Μεταγειτνιών. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα και κατά την διάρκειά του εορτάζονταν τα «Μεταγείτνια», ή «Μετοίκια», αλλά και άλλες σπουδαίες εορτές όπως τα Ηράκλεια και η γενέθλια εορτή της θεάς Εκάτης. 

Τα «Μεταγείτνια» εορτάζονταν την 7η ημέρα • πρόκειται για παλαιά ιωνική εορτή προς τιμήν του Μεταγειτνίου Απόλλωνος και σήμαινε την αλλαγή της γειτνιάσεως προς ετέρους, η οποία αλλαγή αφορούσε την αλλαγή πόλεως είτε λόγω εξορίας, αποικίας ή άλλων δραστηριοτήτων, κυρίως πολιτικών. Εξάλλου η εορτή είχε κυρίως πολιτική και κοινωνική σημασία, ενώ ο Απόλλων έφερε τον τίτλο του ρυθμιστή της αρμονίας και της ειρήνης μεταξύ των δύο πόλεων και των κατοίκων αυτών. Κατά τον εορτασμό τελούνταν θυσίες και δίδονταν προσφορές στους θεούς, ωστόσο δεν γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες για το ύφος και το περιεχόμενο των τελετών αυτών. Πιστεύεται ότι η εορτή καθιερώθηκε από τους Ίωνες και εορταζόταν στις περισσότερες πόλεις του Ιωνικού κόσμου όπως η Μίλητος, η Έφεσος, η Σάμος και η Δήλος. 

Η θεά Εκάτη
Την 21η – 23η ημέρα τελούνταν στην αρχαία Αθήνα, συγκεκριμένα στην περιοχή Κυνόσαργες του δήμου Διομείας μεταξύ Λυκαβηττού και Ιλισού, τα Ηράκλεια εν Κυνοσάργει. Η γιορτή των Ηρακλείων ήταν ένα εύθυμο έθιμο με φαγητό και ποτό καθώς και θεαματικές αθλητικές επιδείξεις, το οποίο συνδύαζε την λατρεία του ημίθεου Ηρακλή, του Απόλλωνος, του Διός και της Αθηνάς.
Ο Δίομος, ο οποίος υπήρξε καλός φίλος του Ηρακλή συνήθιζε να κάνει θυσία προς τιμήν του. Κάποια φορά ένας σκύλος άρπαξε το προσφερόμενο κρέας και απομακρύνθηκε, γεγονός που θορύβησε τον Δίομο, ο οποίος έντρομος απευθύνθηκε στο Μαντείο για χρησμό. Ο χρησμός έλεγε ότι έπρεπε να φτιάξει βωμό προς τιμήν του Ηρακλή στο σημείο που ο σκύλος εναπόθεσε το κρέας. Με την κατασκευή του βωμού, ο Δίομος ίδρυσε και τον ομώνυμο οικισμό.

Τέλος, την τελευταία ημέρα του μηνός εορταζόταν η κατά παράδοση γενέθλιος ημέρα της θεάς Εκάτης. 

ΑΛΛΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ 

Και στην Ρώμη κατά την διάρκεια του Αυγούστου τελούνταν σπουδαίες γιορτές. Στις 13 του μηνός τελούσαν στην περιοχή της λίμνης Νέμι, εορτή προς τιμήν της θεάς Διάνας, της παρθένου θεότητος του κυνηγιού, αντίστοιχη με την Άρτεμη της ελληνικής μυθολογίας. Η εορτή περιελάμβανε πομπή στεφανωμένων με τριαντάφυλλα γυναικών οι οποίες κρατούσαν αναμμένες δάδες. Στην εορτή αυτή τιμούσαν και τον θεό Βίρμπιους ο οποίος αποτελούσε με την Διάνα ιερό ζευγάρι. Ο Βίρμπιους (Virbius) αντιστοιχούσε στον Ιππόλυτο για τον οποίον οι αρχαίοι Ρωμαίοι πίστευαν ότι όταν ο Ασκληπιός, τον οποίο επανέφερε στην ζωή η Άρτεμις, τον μετέφερε στην Ιταλία στο άλσος της Αρικίας. Στο άλσος απαγορεύονταν η είσοδος στα άλογα καθώς ο θάνατός του σχετίζονταν μ’ αυτά.


The Death of Hippolytus - Sir Lawrence Alma-Tadema

Μια ακόμη εορτή ήταν τα Vinalia, προς τιμήν του Δία και της Αφροδίτης. Πρόκειται για ρωμαϊκά φεστιβάλ του κρασιού και των κήπων. Στις 19 Αυγούστου, πριν από την συγκομιδή και την συμπίεση των σταφυλιών εορταζόταν το rustica Vinalia («αγροτικό Vinalia»), το οποίο ακολουθούσε το prima Vinalia («πρώτο ή αστικό Vinalia»), τελούμενο στις 23 Απριλίου, με σκοπό να ευλογήσει το κρασί.


Γλυπτό που απεικονίζει τα Vinalia

Στις 23 του ίδιου μήνα τελούνταν τα Vulcanalia, προς τιμήν του θεού Βούλκαν, γιού του Γιούπιτερ (Δίας) και της Γιούνο ( Ήρα) ο οποίος αντιστοιχούσε στον θεό Ήφαιστο. Κατά τον εορτασμό πρόσφεραν στον θεό ψάρια στην θυσιαστήρια πυρά •η θυσία είχε συμβολικό χαρακτήρα και στηριζόταν στην αντίθεση του υγρού στοιχείου και της φωτιάς, στοιχείο αντιπροσωπευτικό του θεού.

The Forge of Vulcan - Diego Velazquez

Στους βυζαντινούς χρόνους, και έως πρόσφατα σε μερικά μέρη της ελληνικής υπαίθρου, η 31η Αυγούστου θεωρείται ως κλειδοχρονιά, τέλος του έτους, συνοδευόμενη από διαβατήρια έθιμα ανάλογα της Πρωτοχρονιάς. 


ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ 

Οι πρώτες ημέρες του Αυγούστου, άλλοτε οι πρώτες έξι και άλλοτε οι δώδεκα, στα περισσότερα μέρη της Ελλάδος καλούνται Δρίμες και θεωρούνται δυσοίωνες. Αποφεύγεται δε, η εκτέλεση μερικών εργασιών, διότι τυχόν εκτέλεση αυτών συνεπάγεται ανεπανόρθωτη φθορά. 

Απεικόνιση δριμών

Σε πολλά χωριά της πατρίδος μας κατά την διάρκεια των Δριμών δεν λούζονται γιατί φοβούνται μήπως καταστραφούν τα μαλλιά τους, κι ούτε πλένουν τα ρούχα τους διότι τα πλυθέντα υφάσματα θα «δριμιάσουν» ή θα «δριμοκοφτούν». 

Παλαιότερα οι νοικοκυρές συνήθιζαν να καθαρίζουν τα χάλκινα αγγεία κι όλα τα σπιτικά σκεύη για να μην υπάρχει ίχνος από «άρτεμα» πάνω σ' αυτά. Στη Νάξο δεν ποτίζουν τα φυτώρια τους υπό τον φόβο μήπως τους ξεραθούν, ενώ δεν κόβουν σταφύλια και σύκα έως την λήξη των δαιμονισμένων ημερών. Επίσης, δεν κολυμπούν διότι φοβούνται ότι θα γεμίσει το σώμα τους με εξανθήματα. 

Στην Κύπρο οι Δρίμες καλούνται «κακαουστιές», δηλαδή κακές ημέρες του Αυγούστου, ενώ στον Πόντο το διάστημα των ημερών αυτών λέγεται «Σαπίας», διότι τις ημέρες αυτές σαπίζαν τα δέρματα, τα υφάσματα και τα ξύλα. Στην Σύμη τις συναντάμε ως Αλουστίνες και φέρονται ως άστατες γυναικείες μορφές, με λευκά μακριά φορέματα, οι οποίες έβγαιναν τις νύχτες χωρίς φεγγάρι, τριγυρνούσαν χωρίς παπούτσια μέσα στο σκοτάδι και χόρευαν έως ότου ξημερώσει. Μόλις λαλούσε ο πετεινός εξαφανίζονταν. Στην Λέσβο, στην Χίο, στην Αιτωλία και στην Αρκαδία αυτές οι δυσοίωνες ημέρες φέρουν το όνομα «δρίματα». 

Στην Πελοπόννησο δε, χαρακτηρίζουν ως Δρίμες τα Σάββατα του Μαρτίου και τις Δευτέρες του Αυγούστου όπου δεν τολμούν να κόψουν ξύλα διότι, κατά την παράδοση, αυτά θα σαπίσουν και θα «σακαριάσουν» (δηλαδή θα καταστραφούν από τα σκουλίκια). "Τ' Αυγούστου οι Δρίμες στα πανιά και του Μαρτιού στα ξύλα". 

Ούτε τα παιδιά γλιτώνουν από αυτές τις προλήψεις, δεδομένου ότι τα μεσημέρια τα κλείνουν μέσα στα σπίτια, λέγοντας τους: «Μην βγαίνετε έξω, μην περνάτε απόμερα και τρίστρατα, γιατί οι Δρίμες θα σας κάνουν μεγάλο κακό». 



Για εκείνους που θεωρούν ότι οι Δρίμες διαρκούν δώδεκα ημέρες και πως κάθε μία από αυτές αντιστοιχεί σε ένα μήνα της χρονιάς, τις ονομάζουν «μερομήνια». Οι γνωστικοί γέροντες εξετάζουν τα φαινόμενα των Δριμών και προμαντεύουν τον καιρό όλου του χρόνου, ενώ παράλληλα κάνουν προγνώσεις περί καλοτυχίας και κακοτυχίας.

Στους τσοπάνηδες μάλιστα συναντάμε την «σκυλομαντεία». Σηκώνονται πολύ πρωί, σχεδόν χαράματα, και ελέγχουν τον τρόπο που κοιμούνται τα σκυλιά τους. Εάν αυτά κοιμούνται ξάπλα με τεντωμένα τα πόδια, λένε: «Καλοχειμωνιά θα έχουμε και γλυκοκαιριά». Εάν δούνε όμως πως αυτά κοιμούνται μαζεμένα, κουλουριασμένα με το κεφάλι χωμένο στα πόδια τους, τότε λένε: «Κακοχειμωνιά θα έχουμε φέτος, κακοχειμωνιά με χιόνια και παγοβροχιές».

Η πρώτη Αυγούστου θεωρείται συνήθως ως η έναρξη μιας νέας περιόδου και συνοδεύεται με αρκετά από τα λεγόμενα «διαβατήρια» έθιμα. Έτσι στην Λέσβο, ίσως και αλλού, πιστεύουν ότι την παραμονή της Πρωταυγουστιάς ανοίγουν οι ουρανοί και «ο,τι προφτάσεις να ζητήσεις θα το έχεις».

Επιπλέον, ανάβουν στα τρίστρατα φωτιές (καψάλες) και τις «ξεπερνούν» (πηδούν) λέγοντας: «Ω, καλώς τον Άκστο! Σύκα, τσάι, καρύδια και καλά σταφύλια!». Ψήνουν μέσα στην φωτιά κι ένα σκόρδο, παίρνουν τις σκελίδες του (τα λουβιά) και τις τρώνε για τον πυρετό.

Murillo - Vendedores de fruta

Στην Ίμβρο πηδούν τον φανό λέγοντας: «Άχστε, Παράχστε, σαν απ'μ'ηύρις να μ'αφήσεις». Στην Μάδυτο λένε: «Άκστους, Παράκστους, καλώς μας ηύρ' η γι' Άκστους!». Ανάλογες είναι και οι συνήθειες στην Τήλο, όπου σκορπίζουν μέσα στο σπίτι άμμο ως σημάδι ευτυχίας και αφθονίας. Ακόμη δεν σαρώνουν ( δηλαδή δεν σκουπίζουν) το σπίτι, για να μην ρίξουν έξω μαζί με τα σαρίδια και τα καλά του σπιτιού. Στο Ζαγόρι της Ηπείρου το πρωινό της Πρωταυγουστιάς τρώνε κόκκινα κράνα για να είναι γεροί όλο το χρόνο. 

Bartolomι Esteban - Perez Murillo


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Ο Αύγουστος, όπως λέει κι ο λαός μας, είναι «ο μήνας που τρέφει τους ένδεκα», εξαιτίας της αφθονίας των καρπών και των φρούτων που συναντάμε κατά την διάρκεια του. Γι’ αυτό τον λόγο τον ονομάζουν Τραπεζοφάγο, Πεντεφά ή Παντεφά. «Αύγουστε, καλέ μου μήνα, να ήσουν δυο φορές το χρόνο!»

Ένα ακόμη προσωνύμιο του μήνα είναι Συκολόγος λόγω της συγκομιδής των σύκων. Τον συναντάμε επίσης και ως Σταφυλά, Τρυγητή και Τρυγομηνά. Λέγεται και Δριμάρης λόγω των δεισιδαιμονικών αντιλήψεων που ακολουθούν τις Δρίμες. Δεδομένου ότι από τον Αύγουστο, τουλάχιστον παλαιότερα, ξεκινούσε το πρώιμο κρύο, ο λαός έλεγε : «ο Αύγουστος επάτησεν, η άκρα του χειμώνα» και «Από Αύγουστο χειμώνα και από Μάρτη καλοκαίρι».




Άλλες γνωστές παροιμίες της ελληνικής υπαίθρου είναι οι ακόλουθες: 

- «Καλή λαβιά τον Αύγουστο και γέννα τον Γενάρη!»
- «Αύγουστε τραπεζοφόρε να ήσουν τρεις βολές το χρόνο!»
- «Όποιος φιλάει τον Αύγουστο, τον Μάη θερίζει μόνος!»
- «Ήρθε ο Αύγουστος, πάρε την κάπα σου!»
- «Μπήκε ο Αύγουστος, η άκρη του χειμώνα!»
- «Να είσαι καλά τον Αύγουστο, που είναι παχιές οι μύγες!»
- «Τον Αύγουστο τον χαίρεται οπόχει να τρυγήσει!»
- «Κάθε πράγμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο!»
- «Τ' Αυγούστου τα πεντάλιρα, τον Μάη αναζητούνται!»
- «Τ 'Αυγούστου τα βοριάσματα, χειμώνα αναθυμιούνται!»
- «Ο Αύγουστος κι ο τρύγος δεν είναι κάθε μέρα!»
- «Να σε πάρει η ομπρός του Μάη κι η πίσω του Αυγούστου!»


Caravaggio - Bacchus

- «Του Αυγούστου το νερό, αρρώστια στον ελιοκαρπό!»
- «Θεός να φυλάει τα λιόδεντρα απ' το νερό τ' Αυγούστου!»
- «Αύγουστος άβρεχος, μούστος άμετρος!»
- «Τ' Αυγούστου και του Γεναριού, τα δυο χρυσά φεγγάρια!»
- «Ζήσε Μάη να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι!»
- «Να είσαι καλά τον Αύγουστο με δεκαοχτώ βελέτζες!»
- «Τον Μάη με πουκάμισο, τον Αύγουστο με κάπα!»
- «Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ' Αυγούστου το φεγγάρι!»
- «Ο Αύγουστος πουλάει κρασί, ο Μάης πουλά σιτάρι!»
- «Αυγουστοοικοδέσποινα, καλαντογυρεύτρα!»
- «Από Μαρτιού πουκάμισο, κι απ' Αύγουστο σεντόνα!»
- «Δεκαπέντησεν ο Αύγουστος, πυρώσου και μην εντρέπεσαι!»


Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Ο Αύγουστος 

Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά 
Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά 
Αύγουστε μήνα και Θεέ σε σέναν ορκιζόμαστε 
Πάλι του χρόνου να μας βρεις στο βράχο να φιλιόμαστε 
Απ΄την Παρθένο στον Σκορπιό χρυσή κλωστή να ράψουμε 
 Κι έναν θαλασσινό σταυρό στη χάρη σου ν΄ανάψουμε 
Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά 
Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά. 

(Τα Ρω του Έρωτα, Οδυσσέας. Ελύτης ) 

Actaea - the Nymph of the Shore

 
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~



ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 
& ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΟΥ




Του φθινοπώρου έχουν πάρει, δες, οι οξυές την κοκκινάδα, 
σαν τον άρρωστο τον έρμο, που, το θάνατο πριν δει, 
παίρνουνε για λίγο χρώμα τα χλωμά τα μάγουλα του, 
μα είναι ρόδα, τραγουδάκι που ποτέ δεν τραγουδεί! 

Αίσθημα Φθινοπωρινό - N.Lenau ( 1903) 

Το φθινόπωρο αποτελεί μία από τις τέσσερις εποχές της εύκρατης ζώνης και παρεμβάλλεται μεταξύ του καλοκαιριού και του χειμώνα. Η έναρξη του, ημερολογιακά, τοποθετείται στην φθινοπωρινή ισημερία στις 21 Σεπτεμβρίου ενώ ολοκληρώνεται κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 21 Δεκεμβρίου. Περιλαμβάνει, κατά την μετεωρολογική σκοπιά, τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο, ωστόσο αυτό είναι κάτι που ποικίλει ανάλογα τον πολιτισμό και τις παραδόσεις. Στην Β.Αμερική εναρκτήρια ημερομηνία του φθινοπώρου θεωρείται η 8η Αυγούστου και λήξη του η 7η Νοεμβρίου. 

Στην Ιρλανδία, ενώ ημερολογιακά συμπίπτει με την καθιερωμένη μέτρηση, εντούτοις σύμφωνα με το παραδοσιακό κέλτικο ημερολόγιο η εποχή υπολογίζεται καθ' όλη την διάρκεια των μηνών Αυγούστου, Σεπτεμβρίου, και Οκτωβρίου, ενδεχομένως δε μερικών ημερών αργότερα, ανάλογα με την παράδοση. Στην Αυστραλία, το φθινόπωρο ξεκινά επίσημα την 1η Μαρτίου και τελειώνει 31 Μαΐου. 


Ετυμολογικά το φθινόπωρο προέρχεται από την παλαιά γαλλική λέξη autompne (automne στα σύγχρονα γαλλικά), ενώ οριστικοποιήθηκε αργότερα στο λατινικό autumnus· υπάρχουν σπάνια παραδείγματα της χρήσης της λέξεως από το 12ο αιώνα, αλλά κατέστη γνωστό περί τον 16ο αιώνα. Πρωτύτερα η λέξη που δήλωνε την εποχή ήταν η «συγκομιδή», όρος που χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε δυτικές γερμανικές γλώσσες (λόγου χάρη : Ολλανδικό herfst και γερμανικό Herbst), και δήλωνε τις ενασχολήσεις των ανθρώπων με την γη. Εξάλλου, στην εύκρατη ζώνη το φθινόπωρο είναι η κατ' εξοχήν εποχή της συγκομιδής. 


The cadence of autumn - Evelyn de Morgan



Τα βασικά χαρακτηριστικά του, από άποψη καιρικών φαινομένων, είναι οι βροχές, οι οποίες προετοιμάζουν το έδαφος για την επερχόμενη σπορά. Η φύση έχει μία ιδιαίτερη ομορφιά εξαιτίας των διαφορετικών χρωμάτων της. Τα φυλλοβόλα δένδρα δε, χάνουν το φύλλωμά τους, δίνοντας εξήγηση στην δεύτερη ετυμολογική προέλευση της λέξεως του φθινοπώρου η οποία είναι η «πτώση» (παλαιό αγγλικό fiæll ή feallan) όρος όμως που μετά τον 17ο αιώνα περιορίστηκε πολύ. 




ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ & ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 

Πολλοί πολιτισμοί ανά τον κόσμο γιορτάζουν την έλευση του φθινοπώρου με γιορτές, λατρευτικού αλλά και ημερολογιακού χαρακτήρα. Οι λαοί αυτοί αναγνωρίζοντας την σημασία του Ηλίου στην καθημερινή τους ύπαρξη και δη στις γεωργικές τροπές, απέδιδαν τις απαιτούμενες τιμές στην γονιμότητα αλλά και στην συγκομιδή της Γης. Στην Β.Αμερική επιδίδονται στην συγκομιδή των ώριμων τροφών από την άγρια φύση. 

Σύμφωνα με την κέλτικη παράδοση, η φθινοπωρινή περίοδος σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου έτους εορτάζεται με το «Samhain», κατά το οποίο αποδίδουν ευχαριστίες στην Γη για τις προσφορές της. Επίσης, η «Γιορτή των Νεκρών» (Féile na Marbh στα κέλτικα), είναι συνδεδεμένη με το Samhain, η οποία γιορτάζεται ακόμη και σήμερα στην Σκωτία και την Ιρλανδία, και συμβολίζει την ένωση του κόσμου των νεκρών με αυτόν των ζωντανών.

Η μεγαλύτερη δε γιορτή του φθινοπώρου για τους Κέλτες είναι η «Oidhche Shamhna» η οποία ορίζει τον τελευταίο θερισμό των σπαρτών. Έως τις μέρες μας, στα Κέλτικα χωριά οι κάτοικοι ανάβουνε δαυλούς και θυσιάζουν μια αγελάδα ρίχνοντας στη συνέχεια τα οστά της μέσα στην πυρά. 

Η παραδοσιακή ιαπωνική ονομασία για την περίοδο τόσο της φθινοπωρινής ισημερίας όσο και της εαρινής είναι «higan» έχει βουδιστική προέλευση και σημαίνει την «άλλη όχθη του ποταμού του θανάτου». Διαρκεί συνολικά επτά ημέρες- τρεις ημέρες πριν από την ισημερία και τρεις ημέρες μετά. Κατά τις οποίες οι Ιάπωνες επισκέπτονται τους οικογενειακούς τάφους και προσεύχονται για την ανάπαυση των ψυχών. 

Autumn Leaves - Thomas Lloyd

Οι Σλάβοι, επίσης, έχουν αρκετές γιορτές αφιερωμένες στο φθινόπωρο οι οποίες ξεκινούν κιόλας από το Θερινό Ηλιοστάσιο. Στις 2 Αυγούστου είναι η γιορτή του Αγίου Ηλία, η οποία σχετίζεται με τον αρχαίο Θεό Perun, και σύμφωνα με την παράδοση θεωρείται ως εναρκτήρια ημερομηνία του φθινοπώρου.


Autumn - Thomas Benjamin Kennigton

Επιπλέον, συναντάμε τις γιορτές του θερισμού οι οποίες καλούνται «Tolo’ka» ή «Pomoi». Στις γιορτές αυτές συνήθιζαν να περιφέρονται από φάρμα σε φάρμα αναγκάζοντας τον οικοδεσπότη να προσφέρει φαγητό και φιλοξενία. Άλλη μία γιορτή είναι η «Yablochnyi/Medovoy Spas η οποία τελείται την εποχή της περισυλλογής των φρούτων και του μελιού και σχετίζεται με την γονιμότητα της Γης. 

Οι γιορτές των Γερμανικών φύλων, και των λαών της Βαλτικής, είναι παρόμοιες με αυτές των Σλάβων. Στην Γερμανία ο Σεπτέμβριος θεωρείται ως Άγιος Μήνας, κατά τον οποίο τελούνται διάφορες γιορτές με χορούς και τραγούδια προς τιμή της Γης για τις προσφορές της. Οι Σκανδιναβοί πραγματοποιούσαν μάχες με άλογα, δεδομένου ότι το άλογο αποτελεί το ιερό ζώο του Freyr, θεό του Φωτός και της γονιμότητας. Οι Ισλανδοί τέλος, πραγματοποιούσουν τον θερισμό και απέδιδαν τιμές στην Γη. 

Autumn - John William Godward

~~~~~~~~      ~~~~~~~~~~~      ~~~~~~~~~



ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 


Ο Σεπτέμβριος (September) αποτελεί τον πρώτο μήνα του φθινοπώρου και αριθμεί 30 ημέρες. Στο Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο κατέχει την ένατη θέση, ενώ στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο του Νούμα Πομπίλιου (Numa Pompilius ) κατείχε την έβδομη από όπου προέρχεται και η ετυμολογική του προέλευση (septem στα λατινικά σημαίνει επτά). 

Στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία η φθινοπωρινή ισημερία θεωρούνταν και ημέρα Πρωτοχρονιάς. Εξάλλου, από τις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ως η αρχή του εκκλησιαστικού αλλά και του πολιτικού έτους, επειδή η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της Ινδικτιώνος. Η λέξη «ινδικτιών» σήμαινε κατ’ αρχήν τον προσδιορισμό του ετήσιου ποσού που έπρεπε να καταβάλλουν οι Ρωμαίοι πολίτες ως φόρο. Συνεκδοχικά, πήρε την σημασία της οικονομικής χρονιάς, και όταν οι φόροι ρυθμίζονταν με βάση μια περίοδο περισσοτέρων ετών, ινδικτιών ονομάστηκε το σύνολο αυτών των ετών. Κατέληξε δε, ως το δημοφιλέστερο σύστημα χρονολόγησης των Βυζαντινών, διότι χρησιμοποιήθηκε για την χρονολόγηση πράξεων και γεγονότων Έτσι η 1η Σεπτεμβρίου θεωρήθηκε ως η αρχή του έτους τους. 

Για τους αρχαίους Έλληνες ο Σεπτέμβριος είχε πολλά ονόματα ανάλογα με την περιοχή, ωστόσο οι Μακεδόνες τον ονόμαζαν Γορπιαίο, ενώ οι Αθηναίοι τον αποκαλούσαν Βοηδρομιώνα. Ο Βοηδρομιών αποτελούσε τον τρίτο μήνα του αττικού ημερολογίου, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Βοηδρόμιο Απόλλωνα. Κυριότερες γιορτές κατά το μήνα αυτό ήταν τα Γενέσια, η εορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδος, τα Βοηδρόμια και τα Ελευσίνια Μυστήρια. 

Τα Γενέσια ήταν Αθηναϊκή εορτή η οποία εορταζόταν την 5η ημέρα του μηνός προς τιμήν των νεκρών, ιδιαιτέρως δε των πεσόντων μαχόμενων. Ήταν γνωστά και ως «Νεκύσια» ·το όνομα υποδεικνύει ότι η γιορτή σχετίζεται με την γιορτή των γενεθλίων, που γιορτάζουμε εν ζωή. Από αυτήν εξελίχτηκε μια νεκρική εορτή εις ανάμνηση των αγαπημένων προσώπων που πέθαναν. Σύμφωνα με μυθολογικές αναφορές την ημέρα αυτή περιπλανιόντουσαν οι Ερινύες. Επίσης, κατά τον εορτασμό των Γενεσίων τελούσαν θυσία αφιερωμένη στην θεά Γαία. 




Την 6η ημέρα εορταζόταν η εορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδος, κατά την οποία τελούνταν πομπές και θυσίες στο ναό της θεάς στις Άγρες. Η εορτή αυτή συνδέθηκε άμεσα με το ιστορικό γεγονός της μάχης του Μαραθώνος, αφού εκεί έταξαν οι Αθηναίοι την νίκη τους ·μάλιστα ο Μιλτιάδης έταξε στην θεά θυσία τόσων εριφίων όσα τα πτώματα των νεκρών Περσών. 

Το Λουτρό της Αρτέμιδος - Φρανσουά Μπουσέ

Η ομώνυμη εορτή, τα Βοηδρόμια, τελούνταν την 7η ημέρα του μηνός προς τιμήν του θεού Βοηδρομίου Απόλλωνος, ο οποίος θεωρείτο προστάτης των πολεμιστών Αποτελούσε δε, την ανάμνηση της νίκης του Θησέα κατά των Αμαζόνων. 

Τέλος, μια ακόμη μεγάλη εορτή η οποία τελούνταν την 15η Βοηδρομιώνος με διάρκεια εννέα ημερών, ήταν τα Μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια προς τιμήν των θεών Δήμητρος, Περσεφόνης και Πλούτωνος. Οι συμμετέχοντες στην εορτή αποκαλούνταν επόπται ή έφυροι. Την προηγουμένη της εορτής, οι έφηβοι της πόλεως υποδέχονταν τα Ιερά Αντικείμενα, τα οποία δεν φανερώνονταν σε κανέναν παρά μόνο από τους Ιεροφάντες στους Μύστες, από την Ελευσίνα στο Ελευσίνιον ιερό στην βάση της Ακροπόλεως. 



ΕΘΙΜΑ & ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 

Για τον λόγο που προαναφέραμε, σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας η 31η Αυγούστου ονομάζεται «κλειδοχρονιά» επειδή «κλειδώνει» (τελειώνει) ο προηγούμενος χρόνος, ενώ η 1η Σεπτεμβρίου ονομάζεται «Αρχιχρονιά». Την ίδια ημέρα γιορτάζονταν το έθιμο της «Αρχιχρονιάς», το οποίο είναι ένα έθιμο, κατάλοιπο των βυζαντινών χρόνων, που σήμανε και επίσημα πλέον την αρχή του νέου έτους. Την πρώτη Σεπτεμβρίου, την λεγόμενη Πρωτοσεπτεμπριά, οι αγρότες καλούσαν με διάφορους τρόπους που θυμίζουν τα Αρχαία Θεσμοφόρια, το «πνεύμα της βλαστήσεως. 


Πρωτοσεπτεμπριά στο Λιδωρίκι

Στην Κω, το βράδυ της 31ης Αυγούστου «αστρονομούν», δηλαδή αφήνουν κάτω από τα άστρα ένα μεγάλο καρπούζι, ένα ρόδι, ένα σκόρδο, ένα κυδώνι, ένα τσαμπί σταφύλι και ένα φύλλο από τον «πλάτανο του Ιπποκράτη». Το πρωί της «Αρχιχρονιάς» γυναίκες και παιδιά σηκώνονται πριν βγει ο ήλιος και κατεβαίνουν στην παραλία παίρνοντας μαζί, τους «αστρονομημένους» αυτούς καρπούς που φύλαγαν για ένα χρόνο στο εικονοστάσι, τους πετούν στην θάλασσα και βουτάνε στο νερό τους καινούργιους. Βρέχουν το πρόσωπό τους, μαζεύουν θαλασσινό νερό από σαράντα κύματα καθώς και βότσαλα από την ακρογιαλιά. Στο δρόμο για το σπίτι τους σταματούν στον «πλάτανο» και αγκαλιάζουν τον κορμό του για να πάρουν τα χρόνια του και την δύναμή του, ενώ στο σπίτι κρεμούν την καινούρια «Αρχιχρονιά» στο εικονοστάσι, σαν σύμβολο αφθονίας για την καινούρια χρονιά. Ρίχνουν λίγα βότσαλα στα μπαούλα, για να μην τρώνε οι ποντικοί τα ρούχα, βάζουν λίγα στις τσέπες τους «για το καλό», και σκορπίζουν μερικά στην αυλή. Τέλος, ραντίζουν το σπίτι με θαλασσινό νερό για την γλωσσοφαγιά. 

Απεικόνιση του Πλάτανου του Ιπποκράτη

Στην Ρόδο, την ημέρα αυτή κρεμούν στο μεσιά ,το μεσαίο χοντρό δοκάρι, που βαστάζει την στέγη, την δική τους «Αρχιχρονιά», η οποία είναι ένα άσπρο σακουλάκι γεμάτο στάχυα και σιτάρι. Γύρω απ’ αυτό δένουν μια αρμαθιά καρύδια, ένα κρεμμύδι, ένα σκόρδο, ένα κεχρί, καρπό βαμβακιού κι ένα τσαμπί σταφύλι. Αν δεν κάνουν την «Αρχιχρονιά», δεν αρχίζουν καμιά αγροτική εργασία. Την «Αρχιχρονιά» αυτή την ξεκρεμούν από το μεσιά την Πρωτοχρονιά το πρωί. Τα καρύδια και το τσαμπί του σταφυλιού που γίνεται πλέον σταφίδα το τρώνε, ενώ το σιτάρι, το σκόρδο και το κρεμμύδι τα φυλάνε για να τα ρίξουν μέσα στο σπόρο, όταν θα αρχίσουν την σπορά, διότι το θεωρούν καλό ν’ ανακατευτούν οι σπόροι με αυτούς της « Αρχιχρονιάς». 


«Αρχιχρονιά» στην Ρόδο

Στην Σωζόπολη της Θράκης, οι κάτοικοι, το πρωί της 1ης Σεπτεμβρίου, ράντιζαν ο καθένας με αγιασμό το σπίτι του, τα αμπέλια του και τα δίχτυα του, για να ευλογηθούν και να δώσουν πολλά σταφύλια και πολλά ψάρια αντίστοιχα. Επίσης, η 1η Σεπτεμβρίου συνδέεται με ποικίλες προλήψεις. Οι έγκυες, λόγου χάρη, απείχαν από κάθε εργασία για να μην γεννηθεί το παιδί τους με το σημάδι του Αγίου Συμεών του Στυλίτη, που γιορτάζει αυτήν ημέρα. 

Τέλος, η πρώτη ημέρα του μήνα θεωρείται η «Ημέρα του Χρονογράφου», καθώς πιστεύεται ότι ο Χάρος γράφει όσους πρόκειται να πεθάνουν κατά την διάρκεια του χρόνου. Για να ξορκίσουν τον Χάρο οι νοικοκυραίοι σπάνε ένα ρόδι στην είσοδο του σπιτιού τους. 

Pomegranates on Tree - Rubik Kocharian


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Ο Σεπτέμβριος έχει διάφορες ονομασίες στην λαϊκή παράδοση. Καλείται «Χινόπωρος» διότι είναι ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου. Κατά το τέλος του μήνα ετοιμάζουν το ταξίδι τους όλα τα αποδημητικά πουλιά, μεταξύ των οποίων τα ορτύκια, γεγονός που του προσδίδει το προσωνύμιο «Ορτυκολόγος». 

Επιπλέον, συνδέεται άμεσα με τις αγροτικές εργασίες, κυρίως δε με την καρποφορία της αμπέλου και του τρύγου, από τις οποίες πήρε τις ονομασίες «Πετμεζάς», (κυρίως στην Ήπειρο), «Σποράρης» και «Σποριάς», «Τρυγομηνάς» ή «Τρυγητής». 



Λέγεται επίσης «Σταυρός» και «Σταυριάτης» ή «Σταυρίτης» κυρίως στην Κοζάνη και στην Θράκη. Τέλος, στον Πόντο τον συναντάμε ως «Σταυρίτες» 

Μερικές γνωστές δημώδεις παροιμίες είναι οι εξής: 

Τον Τρυγητή τ' αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι. 
Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο. 
Του Σταυρού σταύρωνε και δένε. 
Του Σεπτέμβρη οι βροχές, πολλά καλά μας φέρνουν. 
Μάρτη και Σεπτέμβρη ίσια τα μεσάνυχτα. 
Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια. 
Στον Τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε. 
Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε. Βοηθάει ο Άη- Γιάννης και ο Σταυρός, γιομίζει το αμπάρι κι ο ληνός. 
Θέρος, τρύγος, πόλεμος. Μάρτη και Σεπτέμβρη ίσια τα μεσάνυχτα. [:ισημερία] 
Του Σταυρού κοίτα και τ' Άη Γιωργιού ξεκίνα. 
 



Ο ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Τα ρόδινα και τα μαβιά, μαλαματένια μου
ρώγα την ρώγα σφίγγει το σταφύλι, 
φιλί φιλί ανεβαίνει ο έρωτας. 
Δυο τσαμπιά κάθονται στην φούχτα μου, 
δυο πέρδικες, τριανταφυλλένια μου. 
Κι ύστερα, με τον Τρυγητή, λαγούτα και ντουφέκια 
Πίνει ο πατέρας το κρασί, και το μωρό το γάλα. 

 «Παιχνίδια τ’ ουρανού & του νερού», Γιάννης Ρίτσος
 



~~~~~~~~      ~~~~~~~~~~       ~~~~~~~~~~



ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 


Δεύτερος μήνας του φθινοπώρου και δέκατος του έτους, σύμφωνα με το Γρηγοριανό και Ιουλιανό ημερολόγιο, αποτελεί ο Οκτώβριος (October). Η ετυμολογική του προέλευση στηρίζεται στην όγδοη θέση (λατινικά octo = οκτώ) την οποία κατείχε στο παλαιό Ρωμαϊκό ημερολόγιο. Αριθμεί 31 ημέρες και είναι ο μήνας ο οποίος συνδέεται άμεσα με την σπορά. Μάλιστα, στην αρχαία Ρώμη, στα μέσα Οκτωβρίου, οι Ρωμαίοι θυσίαζαν στο Πεδίο του Άρεως (Campus Martins) έναν εξιλαστήριο ίππο για να προκόψουν τα σπαρτά. 

Στο αττικό ημερολόγιο κατείχε την τέταρτη θέση και ονομαζόταν Πυανεψιών, όνομα προερχόμενο από τα ιερά Πυανέψια ή Πυανόψια, •πρόκειται για εορτή η οποία τελούταν προς τιμήν του Απόλλωνος, με κατάθεση των πρώτων καρπών και φρούτων μετά την συγκομιδή. Από ετυμολογικής απόψεως ο Πυανεψιών παράγεται από τις λέξεις πυάνους (κυάμους: κουκιά) + έψειν (έψω=ψήνω, βράζω). 

Την 7η ημέρα του μήνα λοιπόν, οι Αθηναίοι έβραζαν κουκιά μαζί με άλλα όσπρια προσφέροντάς τα σε κοινή συνεστίαση ευχόμενοι καλή σπορά. Περιέφεραν ακόμα την Ειρεσειώνη δηλαδή ένα κλαδί ελιάς στολισμένο με μαλλί γεμάτο από καρπούς, τραγουδώντας: «Eιρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους και μέλι εν κοτύλη και έλαιοναν αψήσασθαι και κύλικ' εύζωρον, ως αν μεθύουσι καθεύδη». Ένας νεαρός περιέχυνε την ειρεσιώνη με κρασί από έναν τελετουργικό αμφορέα και την κρεμούσε στην πύλη του ναού του Απόλλωνος. Σύμφωνα με άλλες πηγές, την ειρεσιώνη την κρεμούσαν και στην πόρτα των αγροτικών σπιτιών, και το άφηναν εκεί έναν ολόκληρο χρόνο μέχρι να το ανανεώσουν με ένα νέο κλαδί. 




Άλλες σπουδαίες εορτές ήταν τα Προηρόσια, τα Οσχοφόρια, τα Θεσμοφορία, τα Απατούρια και τα Χαλκεία. Τα Προηρόσια τελούνταν προς τιμή της Προηροσίας Δήμητρος και της Κόρης, με θυσία βοδιών «προ της αρόσεως» για την εξασφάλιση της ευφορίας της γης. 

Μια από τις πιο σημαντικές εορτές στην αρχαία Αθήνα κατά την διάρκεια του μήνα ήταν τα Οσχοφόρια (ή Ωσχοφόρια), τα οποία εορτάζονταν αμέσως μετά την ολοκλήρωση του τρύγου. Η εορτή αυτή πήρε το όνομά της από τον Όσχο (ή όσχη ή ώσχη) •έτσι ονομαζόταν το κλαδί αμπελιού που ήταν γεμάτο σταφύλια. Κατά την πομπή στην οποία επικεφαλής ήταν δύο ευγενείς νέοι, που φορούσαν μακρύ ιερατικό χιτώνα και κρατούσαν όσχους, κατευθυνόταν, ψέλνοντας τα «ωσχοφορικά μέλη», από το εν Λίμναις ιερό του Διονύσου στο ιερό της Αθηνάς Σκιράδος (θεότητα της βλάστησης), στο Φάληρο. 



Τα Θεσμοφόρια ήταν κατεξοχήν εορτή των γυναικών, η οποία διαρκούσε τέσσερις ημέρες, από την 9η μέχρι την 13η, ή από την 10η μέχρι 14η Πυανεψιώνος. Κατά την διάρκεια της εορτής απαγορευόταν στους άνδρες να εισέλθουν στους ναούς ενώ οι παραβάτες τιμωρούντο με θάνατο ή τύφλωση. Εκτός από την Αθήνα γιορτάζονταν και στο Άργος, στην Τροιζήνα, στην Αίγινα, στην Ερέτρια, στην Δήλο, αλλά και στην Σικελία και σε άλλες Ελληνικές αποικίες. Το εορταστικό τετραήμερο συμπεριελάμβανε, επίσης, τρεις επί μέρους εορτές, την Άνοδο, την Νηστεία και την Καλλιγένεια. 

Αναπαράσταση από τελετή των Θεσμοφορίων

Τα Απατούρια ήταν τριήμερος πολιτική εορτή τελούμενη από τους Αθηναίους και όλους τους Ίωνες πλην των Κολοφωνίων και των Εφέσων. Σύμφωνα με μία παράδοση συνδέονταν με τον μύθο του Αιγέα και της Αίθρας. Η πρώτη μέρα της εορτής ονομάζονταν «Δορπία ή Δόρπεια», κατά την οποίαν κάθε πολίτης ερχόταν τις απογευματινές ώρες στο Φρατρείο, ή στο σπίτι κάποιου πλούσιου μέλους της φρατρείας του και δειπνούσε. Η δεύτερη μέρα ήταν αφιερωμένη στους θεούς, και ονομάζονταν «Ανάρρυσις», διότι την ημέρα αυτή γίνονταν θυσίες προς τον Φράτριο Δία και την Αθηνά. Οι θυσίες αυτές ήταν ιδιαιτέρως δημοφιλείς και όλοι οι πολίτες της Αθήνας συμμετείχαν, φορώντας τα καλύτερα ενδύματά τους, και κρατώντας αναμμένες λαμπάδες στα χέρια. Η τρίτη ημέρα ονομάζονταν «Κουρεώτις», και ήταν αφιερωμένη στα αγόρια που γεννήθηκαν κατά το ίδιο χρόνο , ενώ θυσίαζαν μια κατσίκα ή ένα πρόβατο για κάθε νεογνό. 
 
Τέλος, τα Χαλκεία (πρώην Εργάνεια) γιορτάζονταν την τελευταία ημέρα του μήνα, αρχικά από όλο τον αθηναϊκό λαό προς τιμή της θεάς Αθηνάς της "Εργάνης", και για τον λόγο αυτό η εορτή λεγόταν και "Αθήναια" ή "Πάνδημος εορτή". Σύμφωνα με πηγές, κατά αυτή την ημέρα ξεκινούσαν οι Αρρηφόροι να υφαίνουν το ιερό πέπλο της θεάς. Αργότερα τα Χαλκεία εορτάζονταν μόνο από τους χειρώνακτες και ειδικότερα από τους σιδηρουργούς ή αλλιώς χαλκέους, προς τιμήν του θεού Ηφαίστου όπου και εξ αυτού επικράτησε με το όνομα Χαλκεία. 


ΕΘΙΜΑ & ΜΥΘΟΙ 

Οι άνθρωποι της υπαίθρου, τα παλαιότερα χρόνια, ζούσαν εξαρτημένοι από την σοδειά τους. Γι' αυτό οι λέξεις «καλοχρονιά» ή «κακοχρονιά» συνδέονταν με την καλή ή την κακή σοδειά του έτους. Για να εξασφαλιστεί η καλοσοδειά δεν αρκούσε μόνο η σκληρή δουλειά των αγροτών. Συχνά οι ζευγάδες επικαλούνταν θεϊκές δυνάμεις και μαγικά έθιμα. 

Ένα από αυτά ήταν το έθιμο της «Περπερούνας», • πρόκειται για αναβλαστικό έθιμο με σκοπό την καταπολέμηση της ξηρασίας και της ανομβρίας. Πρόκειται για ένα είδος δέησης που γινόταν παλαιότερα προκειμένου οι βροχές να βοηθήσουν την γη να καρποφορήσει. Το έθιμο συνήθως γινόταν τον Οκτώβριο αλλά επαναλαμβανόταν και τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο. 

Το έθιμο της «Περπερούνας»

Η «Περπερούνα» λοιπόν, είναι ένα κορίτσι το οποίο στολίζουν με λουλούδια και πρασινάδα. Η πρασινάδα χρησιμεύει, όπως λένε στο χωριό Δρυμός Θεσσαλονίκης, για να πρασινίσει ο κάμπος σαν την «Πιρπιρού». Όλη η παρέα των κοριτσιών, με την Πιρπιρού στην μέση, φθάνει σε σπίτι και τραγουδά το τραγούδι της «Περπερούνας»: 

«Πιρπιρού δροσούλα μου, 
παρακάλσι τουν Θιο (Θεό) 
για να δώσει μια βρουχή, 
μια βρουχή βασιλικιά, 
δω στα στάρια, τα κριθάρια, 
στα λιανά τα παρασπόρια. 
Μπάρις μπάρις του νιρό, 
λιούμπις λιούμπις του κρασί. 
Κάθι στάχυ κι κιλό, 
κάθι κούρβου κι μιτρό». 

Μόλις τελειώσει το τραγούδι, η νοικοκυρά του κάθε σπιτιού βγαίνει έξω και χύνει νερό πάνω στο κεφάλι του κοριτσιού με την ευχή να βρέξει άμεσα. Έπειτα δίνει στο κοριτσάκι κάτι συμβολικό για το «καλό». 

Στην Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης συναντάμε το έθιμο της τζαμάλας •πρόκειται για γονιμοποιητικό δρώμενο της άροσης και σποράς των αγρών, το οποίο συνήθως γινόταν στις 26 Οκτωβρίου, ημέρα εορτασμού του Αγ. Δημητρίου. Σύμφωνα με πηγές, χωρικοί μεταμφιεσμένοι σε καμήλες γύριζαν τα σπίτια κι’ εύχονταν την καλοχρονιά κρατώντας ειρεσειώνες, οι οποίες ήταν τα κλαδιά ελιάς ή δάφνης, πάνω στα οποία είχαν πλέξει λευκές ή πορφυρές κορδέλες από μαλλί και είχαν κρεμάσει όλων των ειδών τους καρπούς της πρώτης φθινοπωρινής σοδειάς. Αργότερα το έθιμο κατέληξε να τελείται την περίοδο των Αποκριών. 

Το έθιμο της Τζαμάλας στην Ανατολική  Θράκη

Στην κυπριακή παράδοση, από την άλλη, λέγεται ένας μύθος για την σχέση του μήνα με τα όμορφα λουλούδια των χρυσανθέμων (στην Κύπρο ονομάζονται οκτωβρούδες), τα οποία ανθίζουν κατά την διάρκεια του και αποτελούν την συμβολική εγγύησή της καλοκαιρίας που χρειάζεται ο αγρότης για τις απαραίτητες εργασίες του. Λένε λοιπόν : «Ο Οκτώβρης περιπλανιόταν στην γη και μοιρολογούσε για τα χαμένα λουλούδια και για τα φύλλα των δένδρων που έπεφταν στην γη, καθώς και για τις ζεστές ημέρες που χάνονταν, και για τα σύννεφα που μαζεύονταν στον ουρανό. Τα χρυσάνθεμα τότε παρακάλεσαν τον Θεό να κάνει καλοκαιρία για αυτά, ώστε να τα αφήσει ν' ανθίσουν όλον τον μήνα για να διώχνουν την θλίψη του. Τ' άκουσε ο Θεός και δεν τους χάλασε χατίρι». 

James Tissot - Chrysanthemums

Τέλος, ως μήνας συγκομιδής των εσπεριδοειδών, ο Οκτώβριος είναι ο μήνας που φέρνει τα πρώτα χρυσά και κόκκινα φρούτα του φθινοπώρου. Εξαιτίας αυτού, προσφέρεται για παιχνίδια και μαντεψιές. Οι μεγάλοι φτιάχνανε «μαντέματα» και τα παιδιά κερδίζανε με τις απαντήσεις: 
- Είμαι τόπι κόκκινο κι αν με καθαρίσεις άσπρο νόστιμο καρπό αμέσως θ’ αντικρίσεις. Τι είναι;
- Το μήλο. 
- Είμαι κίτρινο χνουδάτο και στυφό και μυρωδάτο. Γίνομαι και πιο καλό αν με κάνουνε γλυκό. Τι είναι;
- Το κυδώνι. 

October - Carl Larsson


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Ο Οκτώβριος, ως ο κατεξοχήν μήνας της σποράς φέρει τα προσωνύμια «Σποριάτης», «Σποριάς» και «Σπαρτός». 

Potato Gathering in October - Jules Bastien Lepage

Για τις πολλές βροχές που χαρίζει στους γεωργούς, ονομάζεται σε πολλά μέρη και «Βροχάρης». Επίσης, σε άλλα μέρη της Ελλάδος τον συναντάμε με το όνομα «Μπρουμάρης» εξαιτίας των ομίχλης αλλά και «Παχνιστής» λόγω της πάχνης που πέφτει στου αγρούς. 

October Gold - John Atkinson Grimshaw

Συχνά αναφέρεται ως «Αι-Δημητριάτης» από την γιορτή του Αγ.Δημητρίου στις 26 του μηνός, ημερομηνία η οποία αναφέρεται στις καλές ημέρες που σημειώνονται κατά την διάρκεια του μήνα και δίνει την ευκαιρία στους αγρότες να προλάβουν να οργώσουν, να σπείρουν, να κατεβάσουν τα κοπάδια στα χειμαδιά και να ετοιμαστούν για τον χειμώνα. 

Επίσης, τον συναντάμε και ως «Χρυσανθεμά» μιας και θεωρείται ο κατ εξοχήν μήνας άνθισης του λουλουδιού. Τέλος, είναι ο μήνας που τρυγούν τα όψιμα σταφύλια γι αυτό και οι Πόντιοι τον λένε «Τρυγομηνά». 

Μερικές από τις πιο γνωστές παροιμίες της ελληνικής υπαίθρου είναι οι ακόλουθες: 

- «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακιά δε γέμισες». 
- «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκαμες». 
- «Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι». 
- «Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια». 
- «Αϊ Δημητράκη μου, μικρό καλοκαιράκι μου». 
- «Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ' το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια». 
- «Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει» 
- «Αν δε βρέξει, πως θα ξαστερώσει;» 
- «Αν δε χορτάσει ο Οκτώβριος την γη, πούλησε τα βόδια σου και αγόρασε σιτάρι». 
- «Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις». 
- «Βαθιά τ' αυλάκια να φουντώσουνε τα στάχυα». 
- «Δεύτερο αλέτρι, δεύτερο δεμάτι». 

Chill October - John Everett Millais

- «Μακριά βροντή, κοντά βροχή».
- «Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται». 
- «Οκτώβρη και δεν έσπειρες καρπό πολύ δεν παίρνεις». 
- «Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα 'χεις». 
- «Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις» 
- «Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός». 
- «Οκτώβρης-Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι». 
- «Τ' άη - Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ΄μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό». 
- «Τ’ Αϊ Λουκά σπείρε τα κουκιά». 
- «Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα» 
- «Το Οκτωβριανό το λάδι, άλλος μήνας δεν το κάνει».


An October Day - Edward Lamson Henry

 ~~~~~~~      ~~~~~~~~      ~~~~~~~~~~



ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 


Προάγγελος του χειμώνα που ακολουθεί αποτελεί ο Νοέμβριος, ο οποίος είναι ο ενδέκατος μήνας του έτους σύμφωνα με το Γρηγοριανό και Ιουλιανό ημερολόγιο. Η ονομασία του προέρχεται από την λατινική λέξη novem, η οποία σημαίνει εννέα και ουσιαστικά δηλώνει την θέση που κατείχε στο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Πρόκειται για τον τρίτο και τελευταίο μήνα του φθινοπώρου, ο οποίος αποτελείται από 30 ημέρες. 

Το ουράνιο σημάδι που κυριαρχεί τον Νοέμβριο και οργανώνει τις εργασίες των ελλήνων αγροτών και κτηνοτρόφων, είναι ο αστερισμός της Πλειάδος, που δεν είναι άλλος από την γνωστή μας Πούλια. Η δύση της Πούλιας, στα μέσα του μηνός, λίγο πριν την ανατολή του ηλίου, σηματοδοτεί την αρχή του χειμώνα •μάλιστα σχετικές αναφορές συναντάμε στα έργα του Ομήρου, του Ησίοδου αλλά και του Πτολεμαίου. Όπως μας μαρτυρά η παράδοση: «Στις δεκαφτά ή στις δεκοχτώ πέφτει η Πούλια στο γιαλό, και πίσω παραγγέλνει: μηδέ στανίτσα στα βουνά, μήτε γιωργός στους κάμπους»

Στους ανατολικούς λαούς οι Πλειάδες συνδέθηκαν με την αστρολατρεία, έτσι οι Πέρσες γιόρταζαν κατά το μεσονύκτιο της 17ης Νοεμβρίου την μεσουράνησή τους. Τότε ο βασιλέας των Περσών δεν αρνιόταν καμία χάρη στους υπηκόους του. 


Elihu Vedder - The Pleiades

Στο αττικό ημερολόγιο κατείχε την πέμπτη θέση και ονομαζόταν, κατά το ήμισυ του, Μαιμακτηριών • ο μήνας ήταν αφιερωμένος στον Μαίμακτο Δία, προσωνύμιο του θεού των ανέμων και των καταιγίδων το οποίο σημαίνει θυελλώδης. Κύριες εορτές οι οποίες τελούνταν κατά την διάρκεια του ήταν τα Μαιμακτήρια και τα Πομπαία. 

Τα Μαιμακτήρια ήταν εορτή η οποία τελούταν στην αρχαία Αθήνα το τελευταίο δεκαήμερο του μηνός και περιελάμβανε δεήσεις προς τον Δία με σκοπό να κατευνάσουν την χειμωνιάτικη κακοκαιρία και να έχουν πιο ήπιο χειμώνα. Γι αυτό τον λόγο οι Αθηναίοι, φέροντες πέπλο χόρευαν στο θέατρο της πόλεώς μεταμφιεσμένοι σε Βάκχες, Νύμφες, και Ώρες και πανηγύριζαν την έλευση της εποχής. 

Καθάρσια εορτή προς τιμήν του Μειλιχίου Διός αποτελούσαν τα Πομπαία κατά την διάρκεια των οποίων θυσίαζαν ένα μαύρο κριάρι και εν συνεχεία γινόταν περιφορά του δέρματος του το οποίο θεωρείτο μέσο καθαρμού και εξαγνισμού, ενώ μετά το τέλος της γιορτής πετιόταν μακριά. Παράλληλα περιέφεραν και το Κηρυκείο, με σκοπό την εκδίωξη των κακοποιών στοιχείων της φύσης τα οποία εμπόδιζαν την καλή σοδειά. Σε άλλες ελληνικές πόλεις η εορτή ονομαζόταν Ερμαία, λόγω της περιφοράς του Κηρυκείου του θεού Ερμή το οποίο αποτελούσε το κύριο έμβλημα του. 


ΕΘΙΜΑ & ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 

Στην περιοχή της Ορεινής Τριφυλίας οι αγρότες περίμεναν τον Νοέμβριο με ανυπομονησία διότι είναι ο κατ εξοχήν μήνας του μαζέματος των ελιών, οι οποίες ανέκαθεν αποτελούσαν βασική τροφή της αγροτικής οικογένειας, τις οποίες έπειτα αποθήκευαν στις «τζάρες» ή στις «λαδούσες» για τις ανάγκες του σπιτιού. 



Στην Αγιάσο της Λέσβου, στο τέλος της συγκομιδής, γινόταν ολόκληρη γιορτή. Ένας από τους ραβδιστές έμπηγε ανάποδα το ραβδί του στην γη και του έβαζε φωτιά, πιστεύοντας πως όταν λυγίσει το μακρύ ραβδί, θα λυγίσουν και οι ελιές την νέα χρονιά από το βάρος των καρπών. 

Σε άλλα μέρη της πατρίδος μας σαν τελειώσει η περίοδος συγκομιδής της, οι γυναίκες και οι άνδρες που παίρνουν μέρος στην γιορτή της ελιάς, αφού στύψουν τις μαυρολιές αλείφουν τα πρόσωπά τους με το μαυροζούμι και χορεύουν γύρω από μεγάλες φωτιές. Οι γυναίκες χορεύοντας γύρω από την φωτιά, πετούν τα καλάθια τους και δίνουν στους νοικοκυραίους ευχές για μια καλύτερη νέα σοδειά ενώ στις ανύπαντρες εύχονται να καλοπαντρευτούν. 

Συγκομιδή ελιάς στην Άμφισσα

Άλλα έθιμα του τόπου μας σχετίζονται με διάφορες γιορτές οι οποίες γιορτάζονται κατά την διάρκεια του μήνα. Στις αρχές του μηνός (8 Νοεμβρίου) στον Αίνο της Θράκης , δεν άφηναν τα παπούτσια τους έξω από το σπίτι, όπως συνηθιζόταν αλλά τα έπαιρναν μέσα, από τον φόβο προς το πρόσωπο του αρχάγγελου Μιχαήλ, «ίνα μη ιδών αυτά ο αρχιστράτηγος Μιχαήλ, ενθυμηθεί αυτούς και αναλάβει εκ της ζωής». 

Στις 11 Νοεμβρίου, ημέρα εορτασμού του Αγ. Μηνά, οι τσοπάνηδες τον επικαλούνται για να βρουν ζώα που έχουν χάσει, ενώ οι γυναίκες δεν ανοίγουν ψαλίδι, με την σκέψη «να' ναι το στόμα του λύκου κλειστό». Έτσι πίστευαν ότι ο λύκος δε θα έκανε κακό στο κοπάδι τους. Επίσης, στο σπίτι των τσοπάνηδων έκαναν ένα σπάγκο από μαλλί προβάτου και το έδεναν τρεις φορές με σκοπό να «ράψουν» τα κακά στόματα του χωριού. 


November - Carl Larsson

Την τελευταία ημέρα του μηνός οι γυναίκες από το Βόιο Κοζάνης έκαναν τηγανίτες (λαγγίτες), «για να μην τρυπήσει το τηγάνι» κατά πως όριζε το έθιμο. Απ' αυτές έτρωγαν όλοι και έδιναν και στα ζωντανά τους για το καλό. Τέλος, ο Νοέμβριος είναι ο αγαπημένος μήνας των εγκύων. Οι γυναίκες προτιμούν να γεννούν κατά την διάρκεια αυτού του μήνα διότι σύμφωνα με μια αρχαία παράδοση, το έμβρυο που γεννιέται είναι πάντα υγιές. 


ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Για τις λαϊκές ονομασίες και τα προσωνύμια του μήνα τον κύριο λόγο έχουν οι καιρικές συνθήκες και οι γεωργικές εργασίες οι οποίες πραγματοποιούνται κατά την διάρκεια του. Έτσι, σε πολλά μέρη της Ελλάδος τον συναντάμε ως «Μεσοσπορίτη» ή «Μεσοσποριά», διότι το μήνα αυτό οι αγρότες βρίσκονται στο μέσο της σποράς των δημητριακών και των οσπρίων. 


Μάλιστα λένε πως τα σπαρτά που σπέρνονται μέχρι τις 21 Νοεμβρίου φυτρώνουν γρηγορότερα. Μια άλλη ονομασία που του αποδίδεται είναι «Νιαστής», επειδή γίνονται τα τελευταία οργώματα (νεάσματα). 



Στα ορεινά μέρη της πατρίδος μας τον ονομάζουν «Ξυλευτή» διότι αυτόν τον μήνα οι αγρότες κόβουν ξύλα και τα αποθηκεύουν για να ζεσταίνονται κατά την διάρκεια του χειμώνα. Εξαιτίας των ευμετάβλητων καιρικών συνθηκών πήρε το όνομα «Ανακατεμένος», ενώ καλείται «Σκιγιάτης» και «Χαμένος», επειδή οι μέρες του είναι πολύ μικρές και οι νύχτες του μεγάλες. 

John Atkinson Grimshaw - A November Night
 
Στις 3 Νοεμβρίου, τ’ Αϊ Γεωργίου του Μεθυστή, ανοίγουν τα κρασιά. Σχηματίζεται μια εύθυμη παρέα ανδρών που γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, ανοίγουν τα βαρέλια και δοκιμάζουν τα κρασιά. Συνέπεια αυτού είναι να μεθύσουν. Γι αυτό σε αρκετά μέρη της Ελλάδος τον συναντάμε ως «Μεθυστή» αλλά και «Κρασομηνά». 

Επίσης, ονομάζεται: «Αι-Στράτηγος» και «Αι-Ταξιάρχης» ή «Αρχαγγελιάτης» απ' την γιορτή των Ταξιαρχών καθώς και «Αντριάς» ή «Αγι-Αντριάς» απ' την γιορτή του Αγίου Ανδρέα στο τέλος του μηνός. Τέλος, οι Πόντιοι τον αποκαλούν «Αεργίτες» λόγω του τέλους των γεωργικών ασχολιών και της αρχής των αργιών. «Αεργίτες έν’ ζεγκίντν' φέρ’ κρύα νερά και πίντς.» 


Στην Ελληνική ύπαιθρο συναντάμε τις παρακάτω δημώδεις παροιμίες: 

- «Τον Οκτώβρη τα κουδούνια, τον Νοέμβρη παραμύθια». 
- «Τον Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες». 
- «Άι- Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα»: «Έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ' Άι- Φιλίππου αυτού είμαι». «Αν τ' Άη Φιλίππου λείπω, τ' Άγια, των Αγιών δε λείπω». 
- «Οποίος σπείρει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δεν Θα πάρει». 
- «Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί». 
- «Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας». 
- «Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είναι στο στάβλο κι ούτε ζευγάς στους κάμπους». 
- «Ο άη- Μηνάς εμήνυσε, πούλια μη ξημερώσει». 
- «Αγιά- Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας αποκρίθη: μάζεψε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί ο Αι Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος». 
- «Ο Νοέμβρης σαν θα έλθει τα γομάρια μέσα κλείνει». 
- «Του Σαρανταμέρου η μέρα «καλημέρα» - «καλησπέρα». 
- «Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές». 
- «Η Πούλια βασιλεύοντας, το μήνυμά της στέλνει: Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους». 


November - Birge Harisson

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~


Ο ΧΕΙΜΩΝΑΣ 
& ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΟΥ



Τι καλά που ’ναι στο σπίτι μας τώρα που όξω πέφτει χιόνι! 
Το μπερντέ παραμερίζοντας, τ’ άσπρο βλέπω εκεί σεντόνι 
να σκεπάζει όλα τα πράγματα: δρόμους, σπίτια, δέντρα, φύλλα. 
Πόσο βλέπω μ’ ευχαρίστηση μαζεμένη τόση ασπρίλα! 
 Καρυωτάκης - "Χιόνι"


Ο χειμώνας είναι μία από τις 4 εποχές της εύκρατης ζώνης. Αστρονομικά, ξεκινά με το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 21 Δεκεμβρίου στο Βόρειο Ημισφαίριο και τελειώνει κατά την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου. Πρόκειται για την ψυχρότερη εποχή του έτους η οποία έπεται του φθινοπώρου και προηγείται της ανοίξεως. Το ψυχρότερο διάστημα του ξεκινά λίγες εβδομάδες μετά το ηλιοστάσιο. Μέχρι τότε ο Ήλιος βρίσκεται στο νοτιότερο ύψος του, ωστόσο αρχίζει σιγά-σιγά να αναρριχάται και πάλι στον ουρανό, και οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν διότι σταματάει την προς Νότο κίνησή του και τρέπεται στην αντίθετη φορά, προς τον Βορρά. Σύμφωνα με την μετεωρολογική προσέγγιση, χειμώνας καλείται η μέθοδος μέτρησης της χειμερινής περιόδου.


 
Ως χειμώνα, οι μετεωρολόγοι καθορίζουν τους τρεις μήνες του έτους με τις χαμηλότερες θερμοκρασίες. Σύμφωνα με αυτήν την θεωρία μετρούνται συμβατικά οι μήνες Δεκέμβριος, Ιανουάριος, Φεβρουάριος· οι πιο κρύες θερμοκρασίες της εποχής εμφανίζονται τον Ιανουάριο. Κατά την διάρκεια των χειμερινών μηνών τα μετεωρολογικά φαινόμενα που συναντάμε είναι οι βροχοπτώσεις, η καταιγίδα, η υγρασία, το χιόνι, η χιονοθύελλα και σπανιότερα η ομίχλη πάγου. Η έναρξη του παραμένει σταθερή, ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών, αλλά ποικίλλει ανάλογα με τον πολιτισμό.


Στις ΗΠΑ εναρκτήρια ημέρα του χειμώνα θεωρείται αυτή του ηλιοστασίου και λήγει την επομένη ισημερία. Στη Σκανδιναβία, ο χειμώνας ξεκινά παραδοσιακά στις 14 Οκτωβρίου και λήγει την τελευταία ημέρα του Φεβρουαρίου. Σε μέρη όπως η Ιρλανδία (με τη χρήση του ιρλανδικού ημερολογίου) το χειμερινό ηλιοστάσιο παραδοσιακά θεωρείται ως μεσοχείμωνο, με τη χειμερινή περίοδο που αρχίζει την 1η Νοεμβρίου.

Σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες τείνουν να αναγνωρίσουν την 11η Νοεμβρίου, Ημέρα του Αγίου Μαρτίνου (Martinmas) ως την πρώτη ημερολογιακή ημέρα του χειμώνα. Στην κινεζική αστρονομία και άλλα ημερολόγια της Ανατολικής Ασίας, ο χειμώνας ξεκινά στις 7 Νοεμβρίου, με την Jiéqì ,την «εγκατάσταση του χειμώνα».

Σε διάφορες κουλτούρες 

Στην Περσική κουλτούρα εδώ και χιλιάδες χρόνια, γιορτάζεται η πρώτη νύχτα του χειμώνα, η Yalda, που συμβολίζει την γέννηση του Μίθρα, του Θεού Ήλιου, ο οποίος εικονίζει το φως, την καλοσύνη και την δύναμη πάνω στην γη. Με την λευκότητα του χειμώνα, ο ήλιος (το λευκό) ανεβαίνει ξανά για να σβήσει το σκοτάδι της μεγάλης νύχτας. Οι Αρχαίοι Ιρανοί πίστευαν ότι υπάρχουν δύο ομάδες αγγέλων - των καλών και των κακών - που βρίσκονταν σε συνεχή αγώνα μεταξύ τους για την κυριαρχία στην γη και ότι με την αυγή της πρώτης ημέρας του μήνα που αρχίζει την 21η Δεκεμβρίου, με την αύξηση του ήλιου και με την βοήθεια του θεού Ζωροάστρη θα ηττηθεί το σκοτάδι και ο αγώνας θα λήξει υπέρ του Φωτός.

Στην Ελληνική μυθολογία, η εναλλαγή των εποχών σχετιζόταν με τον μύθο της Περσεφόνης, την οποία απήγαγε ο Άδης για να την κάνει σύζυγό του. Η Δήμητρα έψαχνε παντού την κόρη της και όταν κατάλαβε ότι βρίσκεται στο βασίλειο του Κάτω Κόσμου την διεκδίκησε, όμως ο Άδης δεν ήταν διατεθειμένος να την αφήσει. Έτσι ο Δίας αποφάσισε ότι η κόρη θα μένει μισό χρόνο με τον Άδη στον κάτω κόσμο και μισό χρόνο να επιστρέφει στην μητέρα της στον επάνω κόσμο. Το διάστημα της απουσίας της Περσεφόνης η Δήμητρα μαράζωνε από την θλίψη της και μαζί της πενθούσε και η φύση σηματοδοτώντας έτσι τον χειμώνα.

Η αρπαγή της Περσεφόνης - Hans von Aachen

Στην ουαλική μυθολογία, ο Gwyn ap Nudd απήγαγε μία κόρη ονόματι Creiddylad. Την Πρωτομαγιά, ο εραστής της, Gwythr ap Greidawl, αγωνίστηκε με τον Gwyn για να την ξανακερδίσει. Η μάχη μεταξύ τους αντιπροσώπευε την εναλλαγή μεταξύ καλοκαιριού και χειμώνα. 


Ο ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ 

Ο χειμώνας υμνήθηκε στην ποίηση και στην λογοτεχνία, συνήθως συμβολίζει τον θάνατο, τον ύπνο, την χειμερία νάρκη, ή στασιμότητα καθώς κα την ψύχρανση των συναισθημάτων. Αποτέλεσε δε έμνευση για την δημιουργία εξαιρετικών πινάκων στην ζωγραφική. 

Ποίηση 

Τέλλος Άγρας 
Κάτω απ' το χιόνι 

Σκέψου –τι πράματα γλυκά
κοιμούνται κάτωθε απ’ το χιόνι.
Κοιμάται ο σπόρος, μυστικά,
καθώς το φύτρο του φυτρώνει.

Κοιμούνται αμέτρητα σπαρτά
–κι όλο ονειρεύονται τ’ αστάχυα.
Τ’ άγρια μπουμπούκια, σφαλιστά,
ύπνος τα παίρνει, μες στα βράχια…

Έχει όλ’ η πλάση κοιμηθεί
κάτω απ’ το κάτασπρο σεντόνι,
ωσότου να της πει στ’ αυτί
μια συλλαβή το χελιδόνι.

Και τότες! ρόδα, γιασεμιά,
γλυκά κεράσια, χρυσά στάχυα,
κι η αγαπημένη η κυκλαμιά
«Ευχαριστώ» θα πει στα βράχια.



Edouard Bisson - Winter

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~


ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ




Ο Δεκέμβριος είναι ο πρώτος μήνας του χειμώνα και τελευταίος του έτους διάρκειας 31 ημερών. Η ετυμολογική του προέλευση στηρίζεται στην δέκατη θέση (λατινικά decem σημαίνει δέκα) την οποία κατείχε στο παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο, ωστόσο αργότερα πέρασε στην δωδεκάτη θέση στην οποία διατηρείται έως σήμερα. Στο αττικό ημερολόγιο καταλαμβάνει την έκτη θέση ενώ σε άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδος θεωρούνταν ο τελευταίος μήνας του χρόνου. Καλείται Ποσειδεών και ήταν αφιερωμένος στο θεό Ποσειδώνα , όπως άλλωστε μαρτυρά το όνομα του. Κυριότερες εορτές κατά το μήνα αυτό ήταν τα Φαλληφόρια, τα Αλώα, τα Ποσείδεα, και τα Γαλάξια.Τέλος, την τελευταία νύχτα του μήνα, η οποία ήταν η μεγαλύτερη του έτους, ήταν αφιερωμένη στις θεές Νύχτα και Δίκη. 



Τα Φαλληφόρια ή Φαλλαγώγια ήταν μια αρχαιοελληνική εορτή προς τιμήν του θεού Διονύσου με οργιαστικό χαρακτήρα. Η εορτή τελούνταν επ' ευκαιρία της παραγωγής των νέων κρασιών, στην πομπή δε που πραγματοποιούνταν προηγούνταν ο φαλλός αναρτημένος πάνω σε κοντάρι, ως σύμβολο παραγωγής και γονιμότητας. Πρόκειται για κατασκευασμένο ομοίωμα από δέρμα, το οποίο ακολουθούσαν οι «εορταστές», με βαμμένα τα πρόσωπά τους ή φορώντας μάσκες και στεφάνια από κισσό. Έπιναν το νέο κρασί της χρονιάς, τραγουδούσαν φαλλικά τραγούδια και χόρευαν κωμικούς χορούς. 

Τα Αλώα ήταν αρχαία τρισυπόστατη αγροτική εορτή των κατοίκων της Αττικής, η οποία γινόταν προς τιμή της θεάς Δήμητρος της «Αλωαίης» ως θεότητα των καρπών της Γης, του Διονύσου ως θεού της αμπέλου και του οίνου και του θεού Ποσειδώνα του καλούμενου «Φυταλμίου». Τα «Αλώα» εορταζόταν γύρω από τα αλώνια ταυτόχρονα σε όλους τους δήμους της Αττικής όπου ο Ποσειδώνας λατρευόταν την περίοδο του ανοίγματος των νέων κρασιών. Λεπτομέρειες αυτής της εορτής δεν έχουν σωθεί αλλά η κυριότερη φαίνεται πως κρατούσε για ημέρες και παρείχε πολλές διασκεδάσεις. Εικάζεται ότι ξεκινούσε με πομπή η οποία είχε ως αφετηρία την Αθήνα και τελικό προορισμό την Ελευσίνα όπου μετά από τις επίσημες θυσίες ακολουθούσε η «Ποσειδώνια πομπή» και ολοκληρωνόταν με μύηση στα Μυστήρια της Δήμητρος και της Περσεφόνης. Στα Αλώα τον κύριο λόγο κατείχε η πρώτη ιέρεια, η πρωθιέρεια, η οποία είχε το προνόμιο να παρουσιάζει τα δώρα (τάματα) των πιστών, ενώ ακολουθούσε δείπνο κατά το οποίο γεύονταν αγροτικά προϊόντα και θαλασσινά. Τέλος, τερματίζονταν με αγώνες που ονομάζονταν «πάτριοι αγώνες» ενώ σε αυτή την εορτή οι έφηβοι είχαν το δικαίωμα να κάνουν επίσημη δημηγορία. 

Τα Ποσείδεα ήταν η μεγάλη εορτή προς τιμήν του θεού Ποσειδώνος, ενώ τα Γαλάξια ήταν αρχαία γιορτή προς τιμήν του θεού Απόλλωνος η οποία εορταζόταν την ημέρα του Χειμερινού Ηλιοστασίου. Η γιορτή τελούνταν επίσης στο Ισμήνιο των Θηβών, στο Γαλάξιο Ιερό της Βοιωτίας και στην Δήλο. 



Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας με τις λιγότερες ώρες φωτός στο βόρειο ημισφαίριο •αποκορύφωμα δε αποτελεί η έλευση του χειμερινού ηλιοστασίου κατά το οποίο ο Ήλιος κάνει την μικρότερη εμφάνισή του στον ουρανό, ενώ το σκοτάδι διαρκεί περισσότερο από κάθε άλλη νύχτα. Κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο τελούνταν σπουδαίες εορτές προς τιμήν του Ηλίου ο οποίος λατρεύτηκε από τους αρχαίους λαούς, κατά πως του αρμόζει, ως δημιουργός των εποχών του έτους και των κυκλικών εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές, από την σπορά έως την βλάστηση και από την ανθοφορία ως την συγκομιδή. 

Μία από τις γνωστότερες εορτές είναι αυτή των Μπρουμαλίων, εορτή των αρχαίων Ρωμαίων η οποία τελούνταν στις 25 Δεκεμβρίου. Τα Μπρουμάλια (dies brevissima > brevma > bruma), υποδήλωναν την μικρότερη ημέρα του χρόνου κατά την οποία τιμούσαν την «ημέρα της γεννήσεως του αήττητου Ήλιου» (dies natalis invicti Solis), αφού ο Ήλιος από εκείνες τις ημέρες έπαυε να χαμηλώνει την τροχιά του και άρχιζε να επανέρχεται ψηλά στον ουρανό ως θριαμβευτής για να ξαναφέρει την ζέστη και την ζωή στην παγωμένη φύση. 

Ο Δεκέμβριος για τους Ρωμαίους ήταν αφιερωμένος στον Κρόνο προς τιμήν του οποίου γιόρταζαν τα Σατουρνάλια που ξεκινούσαν στις 17 του μηνός. Παράλληλα και οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν τα Κρόνια, εορτή αφιερωμένη στον Κρόνο, τα Διονύσια, καθώς επίσης και τα Θεοφάνια, εορτή προερχόμενη από την επιφάνεια του ηλιακού θεού Φοίβου - Απόλλωνα. 

Στην Σκανδιναβία συναντάμε την αρχαία εορτή της Yule (Γιούλ) ή Juul, λέξη η οποία ενδεχομένως προέρχεται από την Νορβηγική Jol, και αποτελούσε μια προ-χριστιανική γιορτή κατά την οποία οι αρχαίοι πιστοί γιόρτασαν την αναγέννηση του Θεού Ήλιου και τις ημέρες με περισσότερο φως. Κατά την διάρκεια της εορτής άναβαν φωτιές για να συμβολίσουν την θερμότητα, το φως και την ζωή που δίνονταν με την επιστροφή του Ηλίου. Επίσης, τελούνταν θυσίες ζώων όλων των ειδών και με το αίμα αυτών ράντιζαν τα βάθρα των ειδώλων, τους τοίχους του ναού καθώς και τα σώματα των παρευρισκομένων ανδρών. Τέλος, γίνονταν προπόσεις . αρχικά στον Οντίν για την νίκη και για δύναμη στον βασιλιά και ακολουθούσαν προπόσεις για καλή σοδειά και ευημερία. 




ΕΘΙΜΑ & ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 

Τα έθιμα και οι παραδόσεις που ακολουθούν αυτόν τον μήνα είναι πολλές και προέρχονται από κάθε γωνιά του Ελλαδικού χώρου. Μάλιστα, κάποια από αυτά έχουν αρχαίες καταβολές και εορτάζονταν την ημέρα λατρείας του Ηλίου, ωστόσο τα μεταγενέστερα χρόνια τα περισσότερα εξ’ αυτών συνδέθηκαν εσφαλμένως με την εορτή των Χριστουγέννων. 

«Το τάισμα της βρύσης» - Έθιμο της Κεντρικής Ελλάδος. 

«Τάισμα της βρύσης», Περίβλεπτο Φθιώτιδας

Τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, στα χωριά της Κεντρικής Ελλάδος, γίνεται το λεγόμενο «τάισμα» της βρύσης. Οι κοπέλες του χωριού, λίγες ώρες πριν ξημερώσει πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Μάλιστα, φρόντιζαν να φτάσουν εκεί όσο το δυνατόν νωρίτερα φέρνοντας μαζί τους ψημένο στάρι, κλαδί ελιάς και όσπρια γιατί, όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στην βρύση, αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο τον χρόνο και θα είχε την καλύτερη σοδειά. Επιστρέφοντας στο σπίτι, οι γυναίκες, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού πρώτα είχαν αδειάσει από τα βαρέλια τους το παλιό. Η διαδικασία αυτή της μετάβασης και της επιστροφής στην βρύση, γίνεται σιωπηλά – γι’ αυτό και ονομάστηκε αμίλητο νερό. Με το «αμίλητο νερό» οι γυναίκες ραντίζουν τα σπίτια τους, για ευρωστία και καλή τύχη. 

«Οι Μωμόγεροι» - Έθιμο από την Μακεδονία 

«Οι Μωμόγεροι» στο Λιδωρίκι

Στα χωριά Πλατανιά και Σιταγροί του Νομού Δράμας συναντάμε το έθιμο των Μωμόγερων, το οποίο προέρχεται από του Πόντιους πρόσφυγες. Η ονομασία του εθίμου προέρχεται από τις λέξεις μίμος ή μώμος και γέρος και συνδέεται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών. Αυτοί, φορώντας τομάρια ζώων – λύκων, τράγων ή άλλων – ή ντυμένοι με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά, έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων. Οι Μωμόγεροι, εμφανίζονται καθ’ όλη την διάρκεια του δωδεκαημέρου των εορτών και προσδοκώντας τύχη για τη νέα χρονιά, γυρίζουν σε παρέες στους δρόμους των χωριών και τραγουδούν τα κάλαντα ή άλλους ευχετικούς στίχους: «Αρχή κάλαντα και αρχή του χρόνου, πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου». Όταν δύο παρέες συναντηθούν, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή. Παραλλαγές του ίδιου εθίμου, συναντώνται σε χωριά της Κοζάνης, της Καστοριάς και αλλού. 

«Σταυροί» ή «βλάχες» - Έθιμο από την Κρήτη 


Πρόκειται για το ψωμί που φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή, την παραμονή των Χριστουγέννων. Αποτελεί το ψωμί του γιορτινού τραπεζιού και είναι αυτό που θα στηρίξει την ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του. Το ζύμωμα του αποτελεί μια ιεροτελεστία. Χρησιμοποιούνται υλικά, όπως ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα ενώ κατά το ζύμωμα οι γυναίκες τραγουδούν. Αρχικά πλάθουν το ζυμάρι και παίρνοντας την μισή από την ζύμη φτιάχνουν μια κουλούρα. Με την υπόλοιπη μισή ζύμη φτιάχνουν με λωρίδες έναν σταυρό. Στο κέντρο του σταυρού βάζουν ένα άσπαστο καρύδι συμβολίζοντας την γονιμότητα. Την υπόλοιπη επιφάνεια την διακοσμούν με διάφορα σχήματα, όπως λουλούδια, φύλλα, καρπούς, ή πουλιά. Η διακόσμηση αυτή τονίζει το σκοπό του ψωμιού και εκφράζει τις προσδοκίες των ανθρώπων για καλή σοδειά και παραγωγή των ζώων. Την ημέρα των Χριστουγέννων, κατά την διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος, ο νοικοκύρης του σπιτιού κόβει το ψωμί και το μοιράζει σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονται στο γιορτινό τραπέζι. Το έθιμο αυτό διατηρείται και σε άλλα μέρη της Ελλάδος, ενώ το συναντάμε σε παραλλαγές μορφών ή ονομασιών όπως το γνωστό «χριστόψωμο» 

 «Τα καρύδια» - Έθιμο της Ηπείρου 

Τα καρύδια είναι ένα παραδοσιακό ομαδικό παιχνίδι που παίζουν τα παιδιά στην Ήπειρο. Οι κανόνες του παιχνιδιού έχουν ως εξής: «Κάποιο παιδί χαράζει στο χώμα μια ευθεία γραμμή. Πάνω σ’ αυτή, κάθε παίκτης βάζει κι από ένα καρύδι στην σειρά. Έπειτα, ο κάθε παίκτης με την σειρά του και από κάθετη απόσταση από την γραμμή των καρυδιών, σημαδεύει σκυφτός, και με το μεγαλύτερο και το πιο στρογγυλό καρύδι του, κάποιο άλλο καρύδι. Όποιος πετύχει να το βγάλει έξω από την γραμμή το κερδίζει και δοκιμάζει ξανά σημαδεύοντας κάποιο άλλο καρύδι. Αν αστοχήσει, συνεχίζει ο επόμενος παίκτης. Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι να βγουν από την γραμμή όλα τα καρύδια». 


Στο νησί της Θάσου οι οικογένειες κρατούν ένα πολύ παλιό έθιμο: το «Σπόρδισμα των φύλλων». Κάθονται όλοι γύρω από το αναμμένο τζάκι, τραβούν την ανθρακιά προς τα έξω και ρίχνουν γύρω στ’ αναμμένα κάρβουνα φύλλα ελιάς, βάζοντας στο νου τους από μια ευχή, χωρίς όμως να την πουν στους άλλους. Όποιου το φύλλο γυρίσει περισσότερο, εκείνου θα πραγματοποιηθεί και η ευχή. 

Ένα από πιο χαρακτηριστικά έθιμα των Τρικάλων είναι η λεγόμενη «Γουρνοχαρά». Το κάθε σπίτι που σφάζει γουρούνι προσκαλεί όλους τους συγγενείς και φίλους να φάνε και να γλεντήσουν μαζί, ενώ σε ορισμένες περιοχές μόλις σφάξουν τον χοίρο, η νοικοκυρά παίρνει έναν τσίγκο, βάζει επάνω μερικά κάρβουνα, ρίχνει και λίγο θυμίαμα και περνάει μπροστά από τους άνδρες, που βρίσκονται γύρω από το σφαγμένο γουρούνι. Τους θυμιατίζει και αυτοί με το χέρι τους αερίζουν την φωτιά και εύχονται: «να το φάτε με υγεία και του χρόνου μεγαλύτερο». Έπειτα ρίχνει τα κάρβουνα με το θυμίαμα στον κομμένο λαιμό του γουρουνιού για να το θυμιατίσει κι αυτό. 

«Γουρνοχαρά» από χωριό των Τρικάλων

Οι καλικάντζαροι ή αλλιώς καλιβρούσηδες, καλακάντζουρα, κακανθρωπίσματα και άλλα, είναι μια παλιά παράδοση στην πατρίδα μας, γι’ αυτό και σε κάθε τόπο υπάρχουν διάφοροι θρύλοι και έθιμα γύρω από αυτούς. Η παράδοση λέει ότι εμφανίζονται κάθε Χριστούγεννα. Μερικοί λένε ότι είναι πνεύματα, άλλα καλά και άλλα κακά. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι είναι παράξενα όντα, μαλλιαρά και ότι τρυπώνουν στα σπίτια από τις καμινάδες. Τις νύχτες πηγαίνουν και κλέβουν τα φαγητά που βρίσκουν και πιο πολύ τα σύκα γιατί τους αρέσουν πολύ. Όταν τελειώσουν το φαγητό τους αρχίζουν να χορεύουν. Όλοι οι χωρικοί, όταν πλησιάζει βράδυ, φοβούνται να ξεμυτίσουν από το σπίτι τους, έως ότου έρθει η γιορτή των Φώτων οπότε οι καλικάντζαροι εξαφανίζονται μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα, ζώντας κάτω από την γη, όπου πιστεύεται ότι ροκανίζουν ανεπιτυχώς το δέντρο της ζωής. Σε πολλά χωριά οι χωρικοί ρίχνουν αναμμένα κάρβουνα στα πηγάδια, για να μη μιάνουν οι καλικάντζαροι τα νερά. 

«Τα κάλαντα»

Τα κάλαντα, λέξη η οποία προέρχεται από το λατινικό calenda και ερμηνεύεται ως η πρώτη ημέρα έκαστου μηνός, αποτελούν τα δημώδη εορταστικά άσματα τα οποία ψέλνονται κατά τον ίδιο τρόπο από την Βυζαντινή εποχή από ομάδες παιδιών που γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και έπαιρναν φιλοδωρήματα και κεράσματα. Τα κάλαντα έχουν καταβολές στην ομηρική εποχή ως προς την σύνθεση, τον χαρακτήρα και την ουσία των συναισθημάτων που εκδηλώνονται δεδομένου ότι οι ευχές αφορούν στην ευημερία και καλοτυχία του σπιτιού αλλά και στα παινέματα στο πρόσωπο του νοικοκύρη. 

Nικηφόρος Λύτρας - Κάλαντα

Το παρακάτω άσμα είναι χαρακτηριστικό δείγμα παινέματος:

Εσένα αφέντη πρέπει σου καρέκλα βελουδένια, 
για να ακουμπά η μέση σου η μαργαριτένια. 
Πολλά ΄παμε τ ΄αφέντη μας ας πούμε της κυράς 
κυρά λιγνή κυρά ψιλή κυρά γαϊτοανοφρύδα 
που ΄χεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος 
και του κοράκου το φτερό που έχει γαϊτανοφρύδι. 
Πολλά ΄παμε και της κυράς ας πούμε και στην κόρη 
έχεις και γιο και μονογυιό, τον γιο τον κανακάρη, 
αν είναι και γραμματικός πολλά προικιά γυρεύει. 
Γυρεύει αμπέλια ατρύγητα και αμπέλια τρυγημένα, 
γυρεύει και την θάλασσα με όλα της τα καράβια, 
γυρεύει και τον κυρ-Βορριά ναν τα καλαρμενίζει. 
Πολλά ΄παμε της κόρης μας ας πούμε και του γιού μας, 
Έχεις και γιο και μονογυιό, τον γιο τον κανακάρη, 
που λούζεται, χτενίζεται και στο σχολειό πηγαίνει. 
Τον έβγαλε ο δάσκαλος να πει την άλφα βήτα 
και ξέφυγε το χέρι του και έχυσε το μελάνι, 
 και λέρωσε τα ρούχα του τα καλοκεντημένα. 
Δεν έχω άλλα να σου πω, μόνο να ζεις και να ΄σαι 
Τον άνδρα σου να χαίρεσαι και καλομοίρα να ΄σαι. 


ΕΘΙΜΑ ΑΝΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 

Πριν ακόμα την έλευση των χριστιανικών παραδόσεων, τα αειθαλή δέντρα και φυτά είχαν ιδιαίτερη σημασία για τους ανθρώπους τον χειμώνα. Έτσι, οι πρόγονοι του χριστουγεννιάτικου δέντρου μπορούν να αναζητηθούν στα ειδωλολατρικά έθιμα της λατρείας των δέντρων. Τότε, αειθαλή δέντρα μεταφέρονταν μέσα στα σπίτια και οι άνθρωποι τα στόλιζαν για να εξασφαλίσουν καλή σοδειά τον επόμενο χρόνο, για να διώξουν τις μάγισσες, να ξορκίσουν τις αρρώστιες κ.ά. Στην Βόρεια Ευρώπη οι Δρυίδες διακοσμούσαν τους ναούς τους με κομμάτια από αειθαλή δέντρα για να συμβολίσουν την αιώνια ζωή, ενώ οι Βίκινγκς πίστευαν ότι τα αειθαλή δέντρα προέρχονταν από τον θεό του ήλιου, Balder. 


Λέγεται ότι το χριστουγεννιάτικο δέντρο με τα φωτάκια, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, εισήχθη από τον προτεστάντη Μαρτίνο Λούθηρο, στην Γερμανία, τον 16ο αιώνα. 
Η εικόνα ενός πράσινου δέντρου την παραμονή των Χριστουγέννων, με τα αστέρια να λάμπουν στον ουρανό από πάνω του, λέγεται ότι του έκανε μεγάλη εντύπωση κι έτσι τοποθέτησε ένα παρόμοιο δέντρο, διακοσμημένο με αναμμένα κεριά, μέσα στο σπίτι του. Στα μέσα του 1800, το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δένδρου είχε επεκταθεί ταχύτατα σε όλο τον κόσμο. 

Στοιχεία περί λατρείας δένδρων και φυτών συναντάμε και στην μυθολογία της ρουνικής παράδοσης των τευτονικών λαών, σύμφωνα με την οποία η θεά της αγάπης, Frigga, συνδέεται με το γκι. Ο γιος της Frigga, Balder ήταν άτρωτος από οτιδήποτε φύτρωνε στην γη. 

Ένας εχθρός, όμως του Balder, ο Loki, θεός του κακού, ήξερε πως μόνο ένα φυτό δεν φυτρώνει ούτε πάνω ούτε κάτω στην γη και αυτό ήταν το γκι, διότι ήταν το μόνο το οποίο φυτρώνει μόνο πάνω στον κορμό της μηλιάς και της βελανιδιάς. Έφτιαξε, λοιπόν, ένα βέλος από γκι και σκότωσε τον Balder. Για τρεις μέρες, όλο το σύμπαν προσπαθούσε να επαναφέρει τον Balder στην ζωή. Τελικώς, η μητέρα του τα κατάφερε ενώ η παράδοση λέει ότι τα δάκρυα που έχυσε για τον γιο της μεταμορφώθηκαν σε κόκκινους καρπούς πάνω στο φυτό. 

Οι βόρειοι λαοί, και κυρίως οι Άγγλοι, πιστεύουν ότι το γκι είναι το σύμβολο της αγάπης, της ειρήνης και της ευημερίας, γι' αυτό άλλωστε και το επιλέγουν για να στολίσουν μ' αυτό τα σπίτια τους τις γιορτινές ημέρες του ηλιοστασίου καθώς και της ελεύσεως του νέου έτους. Ωστόσο, γκι συναντάμε και στις παραδόσεις των Ρωμαίων, οι οποίοι συνήθιζαν να στέλνουν κλαδιά δέντρων μαζί με άλλα δώρα στους φίλους τους, κατά την διάρκεια του εορτασμού του ηλιοστασίου, γεγονός που συναντάμε σε αναφορές του Πλίνιου. Επιπλέον, θεωρείται ότι αν το γκι φυτευτεί κοντά σε ένα σπίτι ή αγρόκτημα διώχνει μακριά το δηλητήριο και το προστατεύει από την μαγεία. 


Μεγάλη Βρετανία: Σε μερικές βρετανικές περιοχές υπάρχει το έθιμο του γλεντιού σε κήπους με μηλιές την παραμονή των Χριστουγέννων, το οποίο είναι μια παραλλαγή μιας ειδωλολατρικής τελετής. Αφού σκοτεινιάσει, οι αγρότες πηγαίνουν στα περιβόλια, σχηματίζουν παρέες γύρω από τα παλαιότερα δέντρα και τραγουδούν τα κάλαντα. Πυροβολούν στα κλαριά για να διώξουν τα κακά πνεύματα και πριν από χρόνια άφηναν τριγύρω γλυκίσματα για να καλοπιάσουν τα πνεύματα και να εξασφαλίσουν καλή σοδειά. 

Ισπανία: Στη Βαρκελώνη το Μεσαίωνα υπήρχε ένα ιδιαίτερο έθιμο το οποίο καλούσαν «τελετή του παγωνιού». Την ημέρα των Χριστουγέννων ο βασιλιάς έπαιρνε μέσα σε μια χρυσή πιατέλα ένα ψητό παγώνι, που θεωρείται ένα από τα πιο σπάνια φαγητά, και το μετέφερε στην τραπεζαρία. Τον ακολουθούσε σ’ αυτή την πομπή ένα πλήθος από ευγενείς, υπηρέτες και σωματοφύλακες. Στην τραπεζαρία βρισκόταν η βασίλισσα. Ο βασιλιάς της πρόσφερε το παγώνι για να το μοιράσει σε όλους τους παρευρισκόμενους. Όσοι δέχονταν την εξαιρετική αυτή τιμή, ήταν υποχρεωμένοι να ορκιστούν μπροστά στην ομήγυρη ότι θα προσπαθήσουν ως ανταπόδοση ν’ ανδραγαθήσουν στον πόλεμο ή στις ταυρομαχίες. 

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Με την άφιξη του Δεκεμβρίου το κρύο αρχίζει να είναι αρκετά τσουχτερό ανακοινώνοντάς μας έτσι τον ερχομό του χειμώνα και την επέλαση του χιονιού. Γι’ αυτό, άλλωστε ο Δεκέμβριος λέγεται και «Άσπρος μήνας», «Ασπρομηνάς» αλλά και «χιονιάς». 


Στον Πόντο τον συναντάμε ως Χριστουγεννάρτς , ενώ ανάλογη ονομασία του προσδίδεται, εξαιτίας την γιορτής των Χριστουγέννων και σε άλλα μέρη. Έτσι, τον συναντάμε ως Χριστουγεννιάτη, Χριστουγεννάρης και Χριστουγεννάς. 

Ο Δεκέμβρης ονομάζεται, μεταξύ άλλων, και «κυρ Λευτέρης» από την γιορτή του αγίου Ελευθερίου στις 15 του μηνός που χαρίζει «καλή λευτεριά» στις έγκυες γυναίκες. Επίσης, στις αρχές του μήνα συναντάμε τα «Νικολοβάρβαρα» κατά τα οποία, χαρακτηριστικά, «κάνει νερά και χιόνια» όπως λέει ο λαός μας, ενώ οι ναυτικοί συμπληρώνουν: «Τ’ αϊ-Νικολοβάρβαρα, κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκας και τελώνια». 

Στην Ελληνική ύπαιθρο συναντάμε τις παρακάτω δημώδεις παροιμίες: 

- Άγια Βαρβάρα γέννησε [το χιόνι] και ο Σάββας το εδέχθη, και ο Άη Νικόλας έτρεξε να πάει να το βαφτίσει. 
- Απ' τα Νικολοβάρβαρα αρχίζει ο χειμώνας. Δεκέμβρη μου, με πάγωσες και πώς να ξεπαγιάσω. 
- Δεκέμβρης μας επλάκωσε, το κρύο μας φαρμάκωσε. 
- Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί Άη Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος. 
- Να 'ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα, και τα Λαμπρά βρεχούμενα, αμπάρια γιομισμένα. 
- Να 'ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα, χαρά σ' εκείνο το γεωργό, πού 'χει πολλά σπαρμένα. 
- Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες. 
- Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι. 
- Χειμωνιάτικη γέννα, καλοκαιρινή χαρά. 
- Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού. 
- Αν πρώιμα η αμυγδαλιά ανθίσει τον Δεκέμβρη, βαρύς χειμώνας κι όψιμος θε να ‘ρθει να μας εύρει - Αν είν’ τα Γέννα φεξερά, είναι τα Φώτα θαμπερά. 
- Του Δεκέμβρη η μέρα καλημέρα, καλησπέρα. 
- Πάνω στον πάγο συννεφιά, βαρύς χειμώνας θα ‘ρθει. 

~~~~~~~~                     ~~~~~~~~~            ~~~~~~~~~


ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ




Ο Ιανουάριος είναι ο πρώτος μήνας του έτους κατά το Γρηγοριανό και το Ιουλιανό Ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Η πρώτη ημέρα του μήνα, η οποία είναι και πρώτη του χρόνου, είναι γνωστή ως Πρωτοχρονιά. Είναι, κατά μέσο όρο, ο πιο κρύος μήνας του έτους κατά το μεγαλύτερο μέρος του. Ο Ιανουάριος πήρε το όνομά του από τον Ιανό (Ianuarius), έναν από τους αρχαιότερους θεούς των Ρωμαίων. Προέρχεται από την λατινική λέξη ianua (πόρτα) - Ιανουάριος είναι η πόρτα για το έτος. Ο Ιανός, ήταν ο θεός όλων των ενάρξεων και των μεταβάσεων. Στην ετρουσκική μυθολογία αντιστοιχεί με το θεό Άνι. 

Όπως αναφέρει σχετικά και ο Ηλίας Αναγνωστάκης: …ο Ιανός ήταν θεός δίμορφος, που παριστάνεται πότε με κλειδιά ή με τριακόσιες ψήφους στο δεξί του χέρι και εξήντα πέντε στο αριστερό, όσες οι μέρες του ενιαυτού. Εκκαλείτο δε και «Αιωνάριος» αντί Ιανουάριος, επειδή τον θεωρούσαν του αιώνος πατέρα. Είχαν μάλιστα οριστεί δώδεκα πρυτάνεις να τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στο ναό του, όσοι και οι μήνες του έτους. 



Ο Ιανουάριος, ωστόσο, δεν ήταν ανέκαθεν ο πρώτος μήνας του έτους για τους Ρωμαίους. Παραδοσιακά, το αρχικό ρωμαικό ημερολόγιο αποτελείτo από 10 μήνες, συνολικής διάρκειας 304 ημερών. Στα πρώτα χρόνια της ιστορίας του, πρώτος μήνας ήταν ο Μάρτιος, από το όνομα του θεού του πολέμου τον Mars-Martis (δηλαδή τον Άρη, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία). Πρωτοχρονιά ήταν τότε η πρώτη Μαρτίου, η οποία εξακολούθησε να γιορτάζεται και στα κατοπινά χρόνια. Και επειδή θυμούνταν πως αυτή ήταν η αρχική τους πρωτοχρονιά, την έλεγαν πάτριον. Ο Ιανουάριος έγινε πρώτος μήνας αργότερα,γύρω στο 713 π.Χ., όταν ο βασιλιάς των Ρωμαίων Νούμας Πομπίλιος (Numa Pompilius ), οργάνωσε το ημερολόγιο με βάση τον ήλιο (ένα πρότυπο σεληνιακό έτος διαρκεί 365 ημέρες). 

Ιστορικά ονόματα για τον μήνα Ιανουάριο θεωρούνται: η αυθεντική ονομασία του, Ianuarius, ο Σαξονικός όρος Wulf-monath ο οποίος σημαίνει ο μήνας του λύκου και η ονομασία δοθείσα από τον Καρλομάγνο Wintarmanoth η οποία σημαίνει χειμώνας / κρύος μήνας. 


Άλλες ονομασίες: Στην Λευκορωσία ο Ιανουάριος ονομάζεται «студзень" που σημαίνει "ένα παγωμένο ένα". Στην Τσεχία καλείται leden, που σημαίνει "μήνας με πάγο". Στην Ουκρανία λέγεται січень ,εννοώντας την κοπή ή τον τεμαχισμό.Ομοίως, στην Κροατία λέγεται siječanj, επίσης σημαίνει κοπή ή τεμαχισμός. Στην Φιλανδία, ο Ιανουάριος καλείται tammikuu, που σημαίνει "ο μήνας της βελανιδιάς", αν και η αρχική του έννοια ήταν "ο μήνας στην καρδιά του χειμώνα", ( tammi σημαίνει ο άξονας ή πυρήνας) ενώ σε άλλες Σκανδιναβικές γλώσσες είναι γνωστός ως ođđajagimánnu, που σημαίνει "μήνας του νέου έτους". 

Ο λαός μας έχει δώσει και αυτός τις δικές του ονομασίες, όπως το Γενάρης ή το Γενολοήτης διότι τότε γεννούν τα γιδοπρόβατα, και Μεσοχείμωνας επειδή είναι ο μεσαίος από τους μήνες του χειμώνα. Επιπλέον είναι γνωστός και ως «κλαδευτής». Επίσης ως Μεγάλος μήνας ή Τρανός μήνας ή Μεγαλομηνάς γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους καθώς και Κρυαρίτης γιατί είναι ο ψυχρότερος όλων. 

Ο παγωμένος Ιανουάριος είναι ο μήνας που είναι περισσότερο συνδεδεμένος σύμφωνα με τη μυθολογία με το πουλί αλκυόνη. Σύμφωνα με την μυθολογία η Αλκυόνη, κόρη του άρχοντα των ανέμων Αίολου, μαζί με τον άντρα της, βασιλιά Κήυκο, καυχήθηκαν κάποια στιγμή πως είναι πιο ευτυχισμένοι από τον Δία και την Ήρα. Για αυτή τους την ασέβεια οι θεοί αποφάσισαν να τους τιμωρήσουν μεταμορφώνοντάς τους σε πουλιά. Μα η μεγαλύτερη δυστυχία για την Αλκυόνη ήταν πως έπρεπε να γεννά τα αυγά της μέσα στην καρδιά του χειμώνα. Όταν κάποια στιγμή ο Δίας τους λυπήθηκε για όσα περνούσαν, έδωσε εντολή στα κύματα και τους ανέμους να ησυχάζουν για δεκατέσσερις μέρες το χειμώνα -τις γνωστές μας "Αλκυονίδες ημέρες"- για να μπορούν να επωάσουν τα αυγά τους. Οι αλκυονίδες ημέρες τού έχουν δώσει και την ονομασία «Γελαστός», 

Αλκυόνη & Κήυκος

Ο Ιανουάριος είναι ο μήνας με το λαμπρότερο φεγγάρι: «Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα μέρα μοιάζει». 

Είναι επίσης γνωστός και ως "Καλαντάρης" από τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς και τα δώρα των Καλενδών. Σε αναφορά του Σπύρου Τραϊανού, τα δώρα αυτά είχαν την εξής προέλευση: Με την αρχή του χρόνου άρχιζε η θητεία των υπάτων, οι οποίοι σε σχετική πομπή στους δρόμους σκορπούσαν νομίσματα, που αρχικώς ήσαν χρυσά, αλλά αργότερα, επί Ιουστινιανού, περιορίστηκαν σε αργυρά. Μικρά νομίσματα συνέλεγαν όμως και τα παιδιά, που περιέρχονταν τα σπίτια συγγενών και φίλων για να ευχηθούν. Έτσι γεννήθηκαν τα «Κάλαντα», που φθάνουν μέχρι τις μέρες μας, αλλά αφετηρία τους υπήρξαν οι Καλένδες του Ιανουαρίου, άσχετα αν σταδιακά επεκτάθηκαν από τα παιδιά σε όλες τις εορταστικές ημέρες του Δωδεκαήμερου. 



Άλλη πηγή αναφέρει σχετικά πως η περιφημότερη εορτή του Ιανουαρίου ήταν οι Καλένδες, (calendae Januariae) επειδή γιορτάζονταν και η έλευση του νέου χρόνου. Κατά την διάρκεια των Καλενδών γίνονταν αμοιβαίες επισκέψεις συγγενών και φίλων με ανταλλαγή δώρων των λεγόμενων strena (κυρίως μέλι, ξερά σύκα και χουρμάδες) ως και μικρών νομισμάτων. Επίσης πρόσεχαν, στην διάρκεια αυτών, τις εκφράσεις τους και τις κινήσεις τους ώστε να μην αποβούν κακοί οιωνοί στο νέο έτος. Επίσης κατ' αυτή την περίοδο ο Αυτοκράτορας, καθήμενος στον Ηγεμονικό θρόνο των ανακτόρων, δεχόταν την επίσημη επίσκεψη των ανωτέρων αξιωματούχων του κράτους καθώς και πολιτών σε "φάλαγγα κατ΄ άνδρα" οι οποίοι και έρριπταν προ αυτού νομίσματα. Οι Καλένδες του Ιανουαρίου ήταν κατά το δεύτερο ήμισυ εργάσιμες, έτσι ώστε η εργασία μετά της εορτής να θεωρείται εξάγγελος καλού έτους. 

Οι ρίζες άλλωστε πολλών από τα έθιμα του Δωδεκαήμερου ανάγονται στους χρόνους που γιορτάζονταν η « Χειμερινή τροπή » του Ήλιου η οποία σημάδευε την αρχή της εποχής του χειμώνα. Οι γιορτές αυτές έπαιρναν πανηγυρικό χαρακτήρα και είχαν κατακτήσει ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Άρχιζαν με τα Βρουμάλια και ακολουθούσαν τα Σατουρνάλια, γιορτή των Ρωμαίων αφιερωμένη στο θεό Σατούρνους, τα οποία ταυτίζοταν με τα αρχαία Κρόνια. 


Κάποιες από τις ωραιότερες δημώδεις ελληνικές παροιμίες για τον Γενάρη είναι: 

- Να ΄μουν το Μάη γάιδαρος και τον Απλίλ΄ κριάρι (ή σκύλος τον Αλωνάρη) ούλο το χρόνο κόκορας και γάτος τον Γενάρη. 
- Γενάρη πίνουν το κρασί, τον Θεριστή το ξύδι. 
- Ο λαγός και το περδίκι κι ο καλός ο νοικοκύρης τον Γενάρη χαίρονται. 
- Κότα πίτα τον Γενάρη, κόκορα τον Αλωνάρη. 
- Όποιος θε να βαμπακώσει, τον Γενάρη θε ν' οργώσει. 
- Χιόνισ' έβρεξ' ο Γενάρης, όλ' οι μύλοι μας θ' αλέθουν. 

(Από το Ανανωστικό της Γ' Δημοτικού, 1964) 


Hans Thoma - Januar


~~~~~~~~~           ~~~~~~~~~           ~~~~~~~~~



ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 




Ο δεύτερος μήνας του έτους κατά το Γρηγοριανό Ημερολόγιο είναι ο Φεβρουάριος. Στο αρχικό Ρωμαικό ημερολόγιο του Νούμα Πομπίλιου (Numa Pompilius ) κατείχε την τελευταία θέση, ωστόσο αργότερα, περί το 153 π.Χ μεταφέρθηκε στην θέση πoy βρίσκεται και στις ημέρες μας. Είναι μήνας διαβατήριος και αποκαθαρτικός· εξάλλου ο Φεβρουάριος πήρε το όνομά του από το λατινικό ρήμα februum που σημαίνει «εξαγνίζω», καθώς κατά την διάρκειά του τελούνταν θρησκευτικές εορτές εξαγνισμού και καθαρμού (Februa ή Februatio), προκειμένου να εξαγνιστεί ο χώρος από το μίασμα του παλιού χρόνου. 

Σύμφωνα με αναφορές ο Φέβρουος ήταν ο θεός των νεκρών και η Φεβρούα ήταν η θεά-επόπτης των καθαρμών και των εξαγνισμών. Όμως ο Φεβρουάριος ήταν αφιερωμένος και στον Ποσειδώνα λόγω των πολλών βροχών που σημειώνονται κατά την διάρκεια του. 

Είναι ο μόνος μήνας διάρκειας 28 ημερών στα κοινά έτη και 29 ημερών στα δίσεκτα έτη. Αρχικά, ο Φεβρουάριος είχε 29 ημέρες στα κοινά και 30 στα δίσεκτα, όμως το 4 π.Χ. ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος αφαίρεσε μία ημέρα, την οποία πρόσθεσε στον μήνα Αύγουστο που έφερε το όνομά του. Η προσθήκη μιας επιπλέον ημέρας των δίσεκτων ετών ξεκίνησε το 46 π.Χ. με την καθιέρωση του Ιουλιανού ημερολογίου, όταν ο Ιούλιος Καίσαρ άλλαξε το ρωμαϊκό ημερολόγιο με την βοήθεια του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη. 
Bασισμένος στους υπολογισμούς του πατέρα της αστρονομίας Ίππαρχου (ο οποίος έναν αιώνα νωρίτερα είχε προσδιορίσει ότι το ηλιακό έτος έχει διάρκεια ίση με 365,242 ημέρες), θέσπισε ένα ημερολόγιο του οποίου τα έτη είχαν 365 ημέρες, ενώ σε κάθε τέταρτο έτος πρόσθεταν ακόμη μία ημέρα, μετά την «έκτη προ των καλενδών του Μαρτίου», που ονομαζόταν «bis sextus»· έτσι η ημέρα αυτή, επειδή μετριόταν δύο φορές, ονομάζεται ακόμη και σήμερα «δις έκτη» και το έτος που την περιέχει «δίσεκτο». 

Κατά το Αττικό ημερολόγιο ο Φεβρουάριος ονομάζοταν Ανθεστηριώνας, όνομα προερχόμενο από τις εορτές των Ανθεστηρίων, οι οποίες τελούνταν στην Αρχαία Αθήνα την 11η έως και την 13η ημέρα του μηνός. Η πρώτη ημέρα των Ανθεστηρίων ονομαζόταν «πιθοίγια» διότι ανοίγονταν και δοκιμάζονταν για πρώτη φορά οι πίθοι με τον οίνο της χρονιάς. Η δεύτερη ημέρα λεγόταν «Χόες», από το ομώνυμο οινοδοχείο και η τρίτη ημέρα ονομάζονταν «Χύτροι», και ήταν η ημέρα των ψυχών.Προσφέρονταν δε αγγεία με άνθη, μαγειρεμένα λαχανικά και πανσπερμία σιτηρών και γίνονταν σπονδές από νερό πάνω στους τάφους. 

Απεικόνιση πομπής η οποία μεταφέρει υδρίες

Επίσης, αυτή την ημέρα εορτάζονταν τα Υδροφόρια προς τιμήν όσων χάθηκαν στον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα.Τελούνταν όμως και μυστήρια όπως τα μυστήρια εν Άγραις προς τιμήν της θεάς Δήμητρος. Πρόκειται για εορτή στις Αθηναϊκές Άγρες περί την εικοστή ημέρα του μηνός, η οποία διαρκούσε επτά ημέρες και συνιστούσε προετοιμασία για τους μυημένους στα μεγάλα Ελευσίνια μυστηρία, είχε δε το όνομα "μικρά μυστήρια". Όσοι είχαν σκοπό να μυηθούν στα Ελευσίνια Μυστήρια έπρεπε πρώτα να υποβληθούν στην μύηση της Άγρας η οποία γινόταν επτά μήνες νωρίτερα. 

Στην Ελλάδα ο Φεβρουάριος καλείται και Φλεβάρης, ονομασία η οποία προέρχεται από τις «φλέβες», δηλαδή τα υπόγεια νερά που αναβλύζουν στην διάρκειά του από τις πολλές βροχές. Στην Θράκη μάλιστα υπάρχει το ρήμα φλεβαρίζω που σημαίνει πλημμυρίζω, επειδή τα χωράφια "φλεβαρίζουν από τα πολλά νερά. «Σου 'πανε Φλεβάρη βρέξε κι αλησμόνησες να πάψεις»...  

Υπάρχει όμως και το ρήμα φλεβίζω, που σημαίνει κάνω δυνατό κρύο. Στα ορεινά μέρη της Ελλάδος προσάρμοσαν το όνομα στις καιρικές συνθήκες του ψύχους και των θανάτων που προκαλούνται εξαιτίας αυτού : «Ο Φλεβάρης φλέβες ανοίγει και πόρτες σφαλνά». 



Επίσης, έχει πάρει διάφορες άλλες ονομασίες σχετικές με την μικρή του διάρκεια : Κουτσοφλέβαρος, Μικρός, Κουτσός, Φλιάρης, Μισερός και Γκουζούκης. Στον Πόντο λέγεται και Κούντουρος γιατί έχει κοντή ουρά καθώς και Κούτσουρος διότι είναι κουτσουρεμένος. 

Στον αγροτικό βίο ονομάζεται κλαδευτής, γιατί η πρώτη ημέρα του Φεβρουαρίου σηματοδοτεί την αρχή του κλαδέματος ,του τσαπίσματος των χωραφιών και άλλων αμπελουργικών φροντίδων. «Ας έρθ’ τ’ Αϊ Τρύφου η μέρα πρώτα, κι απέει πιάν’ς του σβανά στου χέρι σ’». Η γιορτή του Αγίου Τρύφωνα, προστάτη των αμπελιών, την 1η του μηνός του έδωσε και το όνομα «Αϊ-Τρύφωνας». Στην Στενήμαρο της Ανατολικής Ρωμηλίας την ημέρα εκείνη οι αμπελουργοί θυσίαζαν έναν ταύρο και μετά το φαγοπότι διοργάνωναν αγώνες πάλης. 

Ο καιρός τον Φεβρουάριο είναι άστατος, γι' αυτό τον λόγο καλείται και Μεθυσμένος γιατί δεν ξέρει τι κάνει. «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει κι άμα πει και θυμώσει μέσ' τα χιόνια θα μας χώσει». Παρ’ όλα αυτά ο Φεβρουάριος είναι ο τελευταίος μήνας του χειμώνα και προπομπός της ανοίξεως. Χαρακτηριστικό του είναι οι ανθισμένες αμυγδαλιές οι οποίες πιστές πάντα στο ετήσιο άνθισμα τους στέλνουν τα υπέροχα μηνύματα αναγεννήσεως της φύσης. 

Γεώργιος Ιακωβίδης - Αμυγδαλιές


Ο Φεβρουάριος είναι πλούσιος σε παροιμίες και γνωμικά: 

- Ο μήνας Φλεβάρης ή τις φλέβες (του νερού) ανοίγει ή τις φλέβες κλείνει. 
- Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει, μ' αν τις φλέβες του ανοίξει ξεροπήγαδα γιομίζει.
- Ο Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό. 
- Χιόνια του Φλεβαριού, χρυσάφι του καλοκαιριού. 
- Φλεβάρης κουτσοφλέβαρος, και του τσαπιού ο μήνας.  
- Φλεβάρη κουτσοφλέβαρε καταραμένε μήνα, μας χιόνισες, μας απόπειρες, μας έλιωσες στην πείνα. 
- Φλεβάρη μήνα κοίταγε ήλιο και φεγγάρι, πάρε και γνώμη από αστρί και κάνε ό,τι βγάλει. 
- Ό,τι ημέρα κάμει της Παπαντής, θα την κάνει σαράντα μέρες. 
- Χιόνι Φλεβαριάτικο, αλώνι αβερτιάτικο. 


Ο ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

«Η μορφή της μοίρας», Γεωργίου Σεφέρη 

Η μορφή της μοίρας πάνω από την γέννηση ενός παιδιού, 
γύροι των άστρων κι ο άνεμος μια σκοτεινή βραδιά του Φλεβάρη, 
γερόντισσες με γιατροσόφια ανεβαίνοντας τις σκάλες που τρίζουν 
και τα ξερά κλωνάρια της κληματαριάς ολόγυμνα στην αυλή. 
Η μορφή πάνω απ'την κούνια ενός παιδιού μιας μοίρας 
μαυρομαντιλούσας 
χαμόγελο ανεξήγητο και βλέφαρα χαμηλωμένα 
και στήθος άσπρο σαν το γάλα 
κι η πόρτα που άνοιξε κι ο καραβοκύρης 
θαλασσοδαρμένος πετώντας σε μια μαύρη κασέλα το βρεμένο σκουφί του. 
Αυτά τα πρόσωπα κι αυτά τα περιστατικά σ' ακολουθούσαν 
καθώς ξετύλιγες το νήμα στην ακρογιαλιά για τα δίχτυα 
κι όταν ακόμα αρμενίζοντας δευτερόπριμα κοίταζες 
το λάκκο των κυμάτων, 
σ' όλες τις θάλασσες, σ' όλους τους κόρφους 
ήταν μαζί σου, κι ήταν η δύσκολη ζωή κι ήταν η χαρά. 
Τώρα δεν ξέρω να διαβάσω παρακάτω, 
γιατί σε δέσαν με τις αλυσίδες, 
γιατί σε τρύπησαν με την λόγχη, 
γιατί σε χώρισαν μια νύχτα μέσα στο δάσος, από την γυναίκα 
που κοίταζε στυλώνοντας με τα μάτια και δεν ήξερε 
καθόλου να μιλήσει, 
γιατί σου στέρησαν το φως το πέλαγο το ψωμί. 
Πως πέσαμε, σύντροφε, μέσα στο λαγούμι του φόβου; 
Δεν ήταν της δικής σου μοίρας, μήτε της δικής μου τα γραμμένα, 
ποτές μας δεν πουλήσαμε μήτε αγοράσαμε τέτοια πραμάτεια, 
ποιός είναι εκείνος που προστάζει και σκοτώνει πίσω από μας; 
Άφησε μη ρωτάς, τρία κόκκινα άλογα στ' αλώνι 
γυρίζουν πάνω σ'ανθρώπινα κόκαλα κι έχουν τα μάτια 
δεμένα, άφησε μη ρωτάς, περίμενε...το αίμα, το αίμα 
ένα πρωί θα σηκωθεί σαν τον Άη-Γιώργη τον καβαλάρη 
για να καρφώσει με το κοντάρι πάνω στο χώμα τον δράκοντα. 


Χιονοθύελλα - Φρανθίσκο Γκόγια


«Η ανθισμένη μυγδαλιά», Γεωργίου Δροσίνη

Ἐκoύνησε τὴν ἀνθισμένη μυγδαλιὰ
μὲ τὰ χεράκια της
κι ἐγέμισε ἀπὸ ἄνθη ἡ πλάτη, 
ἡ ἀγκαλιὰ καὶ τὰ μαλλάκια της. 

Ἄχ! χιονισμένη σὰν τὴν εἶδα τὴν τρελλὴ
γλυκὰ τὴ φίλησα,
τῆς τίναξα τὰ ἄνθη ἀπ᾿ τὴν κεφαλὴ 
κι ἔτσι τῆς μίλησα: 

-Τρελλὴ νὰ φέρεις στὰ μαλλιά σου τὴ χιονιὰ 
τὶ τόσο βιάζεσαι; 
Μόνη της θὲ νὰ ῾ρθεῖ ἡ βαρυχειμωνιά, 
δὲν τὸ στοχάζεσαι; 
Τοῦ κάκου τότε θὰ θυμᾶσαι τὰ παλιὰ 
τὰ παιχνιδάκια σου, 
κοντὴ γριούλα μὲ τὰ κάτασπρα μαλλιά 
και τα γυαλάκια σου. 


Henry Ryland - Almond blossom
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~