ΙΟΥΛΙΟΣ

Leon Augustin Lhermitte - Harvesters at Mont Saint Pere

Ο Ιούλιος (Julius) είναι ο έβδομος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο. Αρχικά ονομαζόταν Quintilis που σημαίνει «πέμπτος» διότι κατείχε την πέμπτη θέση στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Αργότερα, μετονομάσθηκε σε Julius προς τιμήν του Ιουλίου Καίσαρα, δημιουργό του Ιουλιανού Ημερολογίου, μετά την δολοφονία του. 

Είναι ο δεύτερος μήνας του καλοκαιριού και αριθμεί 31 ημέρες. Θεωρείται ο θερμότερος μήνας του έτους • μάλιστα, τις πρώτες ημέρες του Ιουλίου η Γη βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο της ετήσιας τροχιάς της, εξαιτίας της κλίσης του άξονα της, με συνέπεια οι ακτίνες του Ηλίου να πέφτουν πάνω της περισσότερο κάθετα. 

Στο αρχαίο αττικό ημερολόγιο ο Ιούλιος αντιστοιχούσε, κατά το ήμισυ, στον μήνα Εκατομβαιών. Πρόκειται για τον πρώτο μήνα του Αττικού ημερολογίου ο οποίος ακολουθούσε το Θερινό ηλιοστάσιο και ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα. Αρχικά στην Αθήνα, την εποχή του Θησέα, ο μήνας αυτός ονομαζόταν Κρονιών, ωστόσο αργότερα πήρε το όνομά του από τα Εκατόμβαια, γιορτή κατά την οποία τελούνταν μεγαλοπρεπής θυσία εκατό βοδιών προς τιμήν του Απόλλωνος. 

Κυριότερες γιορτές στην αρχαία Αθήνα κατά το μήνα αυτόν ήταν τα Κρόνια, τα Συνοίκια και τα Παναθήναια. Τα Κρόνια εορτάζονταν την 12η ημέρα προς τιμήν του θεού Κρόνου. Είχαν εξοχικό και αγροτικό χαρακτήρα. και σχετίζονταν ιδιαιτέρως με τις εργασίες της συγκομιδής. Ήταν ημέρα αναπαύσεως για όλους ακόμη και για τους δούλους, στους οποίους επιτρεπόταν να δειπνήσουν με τους κυρίους τους, έθιμο το οποίο διατηρήθηκε και στην Αθήνα της κλασσικής περιόδου. Στο ιερό του Κρόνου το οποίο βρισκόταν κοντά σε αυτό του Ολυμπίου Διός τελούνταν ευχαριστήριες θυσίες με προσφορά άρτου και φρούτων. Ο βωμός αυτός είχε χτιστεί από τον Κέκροπα, ο οποίος και όρισε ότι κάθε νοικοκυριό θα έπρεπε να προσφέρει θυσία στον θεό στο τέλος της συγκομιδής των δημητριακών και των καρπών των δέντρων. 

Την 16η ημέρα του Εκατομβαίωνος εορτάζονταν τα Συνοίκια προς τιμήν του Συνοικισμού των Αθηνών. Πρόκειται για την ένωση των τοπικών αττικών κοινοτήτων σε μια, η οποία σύμφωνα με τον Θουκυδίδη πραγματοποιήθηκε από τον Θησέα. Η γιορτή γινόταν στο βόρειο τμήμα της Ακροπόλεως εκεί που ήταν το παλαιό Πρυτανείο. Κατά την διάρκεια της γιορτής αυτής, γινόταν τελετή στην οποία τιμούσαν την πρόεδρο του Πρυτανείου Εστία και αναφέρονταν οι τρεις τάξεις των πολιτών που εγκαθίδρυσε ο Θησέας καθώς και τα ονόματα των δώδεκα δήμων της Αττικής. 

Κυρίως όμως τιμούσαν την θεά Αθηνά, προς τιμήν της οποίας γινόταν πομπή από το Πρυτανείο ως το Πανδρόσιο, τον περίβολο του Ερεχθείου. 

Η σημαντικότερη εορτή του Εκατομβαίωνος είναι τα Παναθήναια. Μεγάλη εορτή προς τιμήν της πολιούχου Θεάς Αθηνάς · οι Αθηναίοι οργάνωναν κάθε καλοκαίρι τα Μικρά Παναθήναια και κάθε τέσσερα χρόνια τα Μεγάλα. Ο εορτασμός των Μεγάλων Παναθηναίων ήταν λαμπρός και μεγαλοπρεπής και περιελάμβανε μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις, αθλητικούς αγώνες, αλλά και θρησκευτικές τελετές και θυσίες. Η πρώτη ημέρα αποτελούσε την γενέθλια ημέρα της Θεάς όπου της αποδιδόταν το πέπλο της, το οποίο υφαινόταν από ομάδα νεαρών κοριτσιών, τις Εργαστίνες, εννέα μήνες πριν την έναρξη της εορτής. Έμφαση έδιναν στην διακόσμηση του πέπλου, το οποίο έφερε σκηνές από την μυθολογία περί της Θεάς · μια εκ των δημοφιλέστερων σκηνών ήταν η νίκη της Θεάς έναντι του γίγαντα Εγκέλαδου κατά την Γιγαντομαχία. 

Γλυπτό που απεικονίζει τις Εργαστίνες

Η πιο σπουδαία ημέρα απ' όλες ήταν η τελευταία, όπου γινόταν η μεγάλη πομπή του ιερού πέπλου προς την Ακρόπολη. Στην πομπή που ακολουθούσε συμμετείχαν νέες από αριστοκρατικές οικογένειες καθώς και νέοι από την τάξη των ιππέων συνοδεία αρμάτων με την πλήρη οπλιτική εξάρτηση τους. Επιπλέον συμμετείχαν ηλικιωμένοι άνδρες οι οποίοι έφεραν στεφάνια από ιερή ελιά. Την πομπή των Παναθηναίων ακολουθούσαν και οι Μέτοικοι φέροντες δίσκους προσφορών αλλά και οι κόρες και οι γυναίκες αυτών, οι οποίες κουβαλούσαν στους ώμους τους υδρίες και ονομάζονταν υδριαφόροι. Τέλος, ακολουθούσαν τα ζώα τα οποία προορίζονταν για την θυσία. Η μεγαλόπρεπος πομπή εκτείνονταν από την Πύλη του Κεραμεικού έως τον βωμό της Δήμητρος στους πρόποδες της Ακροπόλεως. Μετά την λήξη της πομπής το πέπλο τοποθετούνταν στον Παρθενώνα έως τα επόμενα Παναθήναια. 

Σκηνή από την μεγαλοπρεπή πομπή των Παναθηναίων

ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ 

Στα χωριά της Άμφισσας, μπαίνοντας ο Αλωνάρης, ο θέρος είχε τελειώσει και ο καρπός τοποθετούνταν στα θυμονοστάσια κοντά στα αλώνια. Tα αλώνια αφού καθαρίζονταν καλά από τις πέτρες αλείφονταν με το σάρωμα, ένα παχύρευστο πολτό που κατασκευαζόταν από σβουνιά των βοδιών και η οποία επί μέρες μούλιαζε στα χάλκινα καζάνια. Έπειτα περίμεναν να έρθει ο βαλμάς με τ' άλογα για το αλώνισμα. 

Αγροτικές εργασίες στα χωράφια του Λιδορικίου

Κατά την διάρκεια του αλωνίσματος τ' άλογα μέσα στο λιοπύρι έκαναν αμέτρητους κύκλους ώστε να ξεσπυριστούν τα στάχια και να ξεχωρίσει ο καρπός που θα κατέληγε στ' αμπάρι για να θρέψει την οικογένεια. Το πρώτο ψωμί που ζυμώνονταν με το καινούργιο σιτάρι έχει διάφορες κατά τόπους ονομασίες όπως τζιτζιροκούλικο. Απ’αυτό το πρώτο ζυμάρι ζύμωναν και μία κουλούρα που την κρεμούσαν στην βρύση για να τρέξουν «τα καλά», όπως το νερό. Όποιος πήγαινε πρώτος να πάρει νερό από τη βρύση, έπαιρνε και την κουλούρα. Σύμφωνα, πάντως, με τα έθιμα του αλωνισμού δεν κάνει να έρθει στο αλώνι γυναίκα με ρόκα γνέθοντας γιατί «είναι ξωτικιά και διώχνει τον άνεμο και δεν μπορούν να ανεμίσουν (λιχνίσουν)». 

Στο Πέραμα της Λέσβου, στις 27 Ιουλίου συναντάμε το «έθιμο του στύλου» όπου οι κάτοικοι τοποθετούν ένα όσο το δυνατόν μακρύτερο κορμό δέντρου στην προβλήτα. Στην μια άκρη του, αυτή που βρίσκεται πάνω από την θάλασσα, τοποθετούν την ελληνική σημαία. Ο κορμός αλείφεται με γράσο και κατόπιν, ξεκινά ένας πρωτότυπος διαγωνισμός στον οποίον νικητής είναι εκείνος που θα καταφέρει να φτάσει στην σημαία περπατώντας πάνω στον κορμό. 

Το έθιμο του στύλου

Στην Ζάκυνθο, μαθαίνουμε για το έθιμο της «Μαλλιαρής». Το βράδυ της τελευταίας ημέρας του Ιουλίου πολλοί Ζακυνθινοί βουτούν στην θάλασσα για βρουν μια χορταριασμένη (μαλλιαρή) πέτρα, που σύμφωνα με την παράδοση, θα τους φέρει καλοτυχία για την υπόλοιπη χρονιά. Στις ημέρες μας την βραδιά αυτή διοργανώνεται γιορτή με παραδοσιακή μουσική και τοπικά εδέσματα ενώ ακούγονται ζακυνθινές καντάδες. 

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Λόγω των γεωργικών ασχολιών που γίνονται κατά την διάρκεια του μήνα, και συγκεκριμένα του αλωνίσματος των δημητριακών, ο Ιούλιος ονομάζεται Αλωνάρης ή Αλωνιστής Σε πολλά μέρη της Ελλάδος τον συναντάμε και ως Αλωνητής, Αλωνιάτης και Αλωνεύτης, 

Στα ορεινά της πατρίδος μας συναντάται και με την ονομασία Θεριστής, καθώς λόγω των ψυχρότερου κλίματος, έναντι αυτού των πεδινών, ο θερισμός γίνεται τον Ιούλιο. Στην Ρόδο τον ονομάζουν και Φουσκομηνά ή Χασκομηνά, επειδή αρχίζουν να «χάσκουν», δηλαδή να ωριμάζουν, τα σύκα. Στη Νάξο και την Χίο ο Ιούλιος αναφέρεται και ως Γυάλινος και Γυαλιστής, επειδή ωριμάζουν τα σταφύλια και γυαλίζει η ρώγα τους. 

Αλώνισμα σρα Βατερά Λέσβου

Ως δεύτερος μήνας του καλοκαιριού ονομάζεται Δευτερόλης ή Δευτερογιούλης. Επίσης, καλείται Αηλιάς ή Αηλιάτης, λόγω της γιορτής του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου. Στα ξωκλήσια του στις κορυφές των βουνών στο Αλμαλί της Ανατολικής Θράκης, γίνονταν αλεκτροθυσίες επειδή ο πετεινός θεωρείτο «άγγελος της ημέρας και σύμβολο του θεού Ηλίου». 

Στα μέρη του Πόντου τον καλούν Χορτοθέρτς λόγω του θέρους  

«έρθεν και ο Χορτοθέρτς, 

έπαρ' το καγάν' σο χέρ' τσ'.» 

Αλώνισμα στο χωριό Δελβινάκι Ιωαννίνων

Στην αγροτική Ελλάδα συναντάμε τις παρακάτω δημώδεις παροιμίες: 

- «Αλωνάρη με τ’ αλώνια και με τα χρυσά πεπόνια». 

- «Αλωνάρης αλωνίζει, στάρι το χωριό γεμίζει». 

- «Αλωνάρης μαραίνει τα χορτάρια κι ο Αύγουστος τα παλικάρια». 

- «Αλωνάρης τ’ αλωνίζει κι Αύγουστος τα ξεχωρίζει». 

- «Κάψες τον Αλωνάρη, ευτυχία όλο το χρόνο». 

- «Πού μοχτάει το χειμώνα, χαίρεται τον Αλωνάρη». 

- «Στο κακορίζικο χωριό τον Αλωνάρη βρέχει». 

- «Της Αγια-Μαρίνας ρώγα (ή σύκα) και τ’ Αϊ-Λιος σταφύλι. Και της Αγιάς Παρασκευής γεμάτο το κοφίνι». 

- «Το Θεριστή τον Αλωνάρη πάμπολλα καρβέλια είναι» 

Βαλμάς (αλωνιστής) στο Πολύδροσο Αιγίνης

- «Τ’ Αλωναριού τα κάματα, τ’ Αυγούστου τα λιοπύρια». 

- «Χόρτο θεροαλωνιστή, ρώγα-ρώγα γυαλιστή». 

- «Τον Αλωνάρη έβρεχε στον ποτισμένο τόπο». 

- «Πρωτόλη (Ιούνιε), Δευτερόλη (Ιούλιε) μου, φτωχολογιάς ελπίδα». 

- «Γαμπρός αλωναριάτικος, κακό χειμώνα βγάνει». 

- «Η καλή αμυγδαλιά ανθίζει το Γενάρη και βαστάει τ' αμύγδαλα όλο τον Αλωνάρη» 

- «Τ’ Αλωναριού τα κάματα (δυνατή ζέστη), τ' Αυγούστου τα λιοβόρια (ζεστός δυνατός ανατολικός άνεμος)». 

Ο ΙΟΥΛΙΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Tης αγάπης αίματα με πορφύρωσαν 

Kαι χαρές ανίδωτες με σκιάσανε 

Oξειδώθηκα μες στη νοτιά των ανθρώπων 

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Στ' ανοιχτά του πέλαγου με καρτέρεσαν 

Mε μπομπάρδες τρικάταρτες και μου ρίξανε 

Aμαρτία μου νά ’χα κι εγώ μιαν αγάπη 

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Τον Ιούλιο κάποτε μισανοίξανε 

Τα μεγάλα μάτια της μες στα σπλάχνα μου 

Την παρθένα ζωή μια στιγμή να φωτίσουν 

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Κι από τότε γύρισαν καταπάνω μου 

Των αιώνων όργητες ξεφωνίζοντας 

«Ο που σ’ είδε, στο αίμα να ζει και στην πέτρα»

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Της πατρίδας μου πάλι ομοιώθηκα 

Μες στις πέτρες άνθισα και μεγάλωσα 

Των φονιάδων το αίμα με φως ξεπληρώνω 

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Οδυσσέας Ελύτης
 Το Άξιον Εστί (Τα Πάθη, ι΄) 

Harvest Time - Lambourne Berks

Ὁ πόλεμος τοῦ Μαραθῶνα - 5 Ἰουλίου 1824

Ὁ κάμπος τοῦ Μαραθῶνα

Ὁ πόλεμος τοῦ Μαραθῶνα

(Μαραθών)

Μιὰ φορὰ ᾿ς τὸν καιρὸ τῶν Ἑλλήνων ἦρθαν πολλαῖς φούσταις ᾿ς αὐτὸν τὸν κάμπο. Οἱ Ἀθηναῖοι, ποὺ εἶχαν τὸ στρατό τους πάνω ᾿ς τῆς Γριᾶς τὸ μανδρί, ἔπεσαν κατὰ πάνω τους καὶ τόσο πολλοὺς ἐσκότωσαν, ποὺ ἐκοκκίνησε ἀπὸ τὸ αἷμα τὸ ποτάμι. 

Ὁ πεζοδρόμος τοῦ Μαραθῶνα 
(Ἀττική) 

᾿Σ τὸν κάμπο τοῦ Μαραθῶνα ἔγινε μιὰ φορὰ μεγάλη μάχη. Τοῦρκοι πολλοὶ μὲ ἄρμενα πολλὰ ἦρθαν νὰ σκλαβώσουν τὴ χώρα καὶ ἀπ᾿ ἐκεῖ νὰ περάσουν ᾿ς τὴν Ἀθήνα. Δὲν ἐπῆγαν γραμμὴ ᾿ς τὴν Ἀθήνα, γιατὶ οἱ Ἕλληνες ἐφύλαγαν μὲ πολλὰ πλεούμενα καὶ τρικάταρτα τὸν Πειραιᾶ. Ἐσυνάχτηκαν ἀπ᾿ ὅλα περίγυρα τὰ χωριὰ καὶ ἀπὸ τὴν Ἀθήνα, κ᾿ ἔπιασαν πόλεμο φριχτό. Ἂν τοὺς νικήσουμε, σοῦ λέγει, ἐδῶ, πάει, τοὺς σπάσαμε· δὲ θὰ ἰδοῦν τὴ στράτα νὰ φύγουν. 

Ἐπολέμησαν ἀπὸ τὴν αὐγὴ ἕως τὸ βράδυ. Ἀπελπισμένοι ἐπολέμησαν οἱ ἐχτροί, ἀλλὰ πλέον ἀπελπισμένοι ἐπολέμησαν οἱ Ἕλληνες. Τὸ αἷμα ἐπῆγε ποτάμι· ἔφτασεν ἕως τὰ ῥιζὰ τοῦ Βρανᾶ καὶ ἕως τὸ Μαραθῶνα ἀντίκρυ. Ἔσυρεν ὣς τὴ θάλασσα κ᾿ ἔβαψε κατακόκκινα τὰ κύματα. Θρῆνος καὶ κακὸ ἔγινε. Τέλος ἐνίκησαν οἱ Ἕλληνες. Οἱ Τοῦρκοι ἔτρεξαν νὰ γλυτώσουν ᾿ς τὰ καράβια. Οἱ Ἕλληνες τοὺς ἐκυνήγησαν κ᾿ ἐκεῖ, τοὺς κατάσφαξαν, κανεὶς ἀπὸ τοὺς ἐχτροὺς δὲν ἐγύρισε πίσω. 

Ἔτρεξαν τότε δύο νὰ φέρουν τὴν εἴδηση ᾿ς τὴν Ἀθήνα. Ὁ ἕνας ἔτρεξε καβαλλάρης, ὁ ἄλλος πεζὸς κι᾿ ἀρματωμένος. Ὁ καβαλλάρης ἐπῆγεν ἀπὸ τὸ Χαλάντρι· ὁ πεζὸς ἔπιασε τὴ Σταμάτα. Φτεροπόδαρος ἀνέβηκε τὸν Ἀφορεσμὸ καὶ κατέβηκε ᾿ς τὸ χωριό. Καθὼς τὸν εἶδαν οἱ γυναῖκες ἔτρεξαν κοντά του· «Σταμάτα, τοῦ φώναζαν, σταμάτα!» Ἤθελαν νὰ τὸν ἐρωτήσουν τὶ ἀπόγινε ἡ μάχη. Ἐστάθηκε μιὰ στιγμὴ νὰ πάρῃ φύσημα, κ᾿ ἔπειτα, πάλι δρόμο. Τέλος φτάνει ᾿ς τὸ Ψυχικό· ἐκεῖ ἐπῆγε νὰ ξεψυχήσῃ, πιάστηκε ἡ ἀναπνοή του, τὰ πόδια του ἔτρεμαν, τώρα ἔλεγε νὰ πέσῃ. Ἀντρειεύεται τότε καὶ παίρνει βαθυὸ ἀνασασμό, καὶ μιὰ καὶ δύο, ἔφτασε τἐλος ᾿ς τὴν Ἀθήνα. «Ἐνικήσαμε!» εἶπε, κ᾿ ἔπεσε εὐτὺς κ᾿ ἐξεψύχησε. Ὁ καβαλλάρης ταχυδρόμος ἀκόμα δὲν ἐφάνηκε! 

Ἐκεῖ ὅμως ποὺ σταμάτησε ὁ πεζοδρόμος κ᾿ ἐκεῖ ποὺ πῆρε ἀνάσα, ἄφησε τ᾿ ὄνομα τοῦ καμώματός του. Τὸ πρῶτο χωριὸ τ᾿ ὠνόμασαν Σταμάτα, τὸ δεύτερο Ψυχικό. 

Ὁ κάμπος τοῦ Μαραθῶνα 

(Σοῦλι καὶ Βρανᾶ τοῦ δήμου Μαραθῶνος) 

᾿Σ τὸν κάμπο τοῦ Μαραθῶνα ἀκούγονται πολλαῖς φοραῖς τὴ νύχτα φωναῖς λυπητεραῖς, σὰ γυναικῶν ποὺ νὰ τοῖς βασανίζουν. Ὅσο κοντοζυγώνεις ᾿ς τὸ μέρος ποὺ ἀκούγονται οἱ φωναῖς, τόσο αὐταῖς ἀλαργεύουν. 

Νικολάου Πολίτου, «Μελέται περὶ τοῦ βίου καὶ τῆς γλώσσης τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Παραδόσεις Α'», Ἀθῆναι, ἐκδοτικὸς ὀργανισμὸς «Ἐργάνη» - Ε.Π.Ε., 1965.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Σημείωση: Ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι ἐνῶ οἱ λαϊκὲς παραδόσεις ποὺ κατέγραψε ὁ Νικόλαος Πολίτης ἀναφέρουν τοὺς ἀρχαίους εἰσβολεῖς ὡς Τούρκους, ἡ γραφὶς τῶν λογίων τῆς Ἐπαναστάσεως, ἀλλὰ καὶ ἀγράμματοι ἀκόμη ἀγωνιστές, συγκινούμενοι ἀπὸ τὴν ἀρχαία δόξα τῆς Ἑλλάδος ποὺ ἀνασταίνεται, ἀποκαλοῦν τοὺς Τούρκους, Πέρσες! 

Ἔτσι, τὸν Μαραθῶνα καὶ τὸν Μιλτιάδη ἐπικαλεῖται ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης στὴν προκήρυξι «Μάχου ὑπὲρ Πίστεως καὶ Πατρίδος» καὶ καλεῖ τοὺς Ἕλληνες νὰ μιμηθοῦν τοὺς προγόνους, «οἵτινες κατέκοψαν τοσάκις τοὺς ἀναριθμήτους στρατοὺς τῶν βαρβάρων Περσῶν, τῶν ὁποίων τοὺς βαρβαροτέρους καὶ ἀνανδροτέρους ἀπογόνους πρόκειται εἰς ἡμᾶς σήμερον, μὲ πολλὰ μικρὸν κόπον, νὰ ἑξαφανίσωμεν ἐξ ὁλοκλήρου.» 

Ὁ δὲ Νικηταρᾶς ὁ Τουρκοφάγος, «Σταθῆτε Πέρσαι νὰ πολεμήσωμε!», φωνάζει στοὺς Τούρκους στὴν μάχη τῶν Δολιανῶν - Περσιάνους μάλιστα τοὺς ἀπεκάλει. 

Σὲ ἀμφότερες τίς περιπτώσεις, ἡ ἴδια πραγματικότης· ὁλόκληρη ἡ Ἱστορία τῆς Φυλῆς μας συγχρόνως παρούσα, ὄχι νεκρὸ γράμμα, ἀλλὰ ζωντανὴ παράδοσις, αἷμα κοχλάζον στὸ σῶμα τῶν ἀνδρῶν καὶ τῶν γυναικῶν τοῦ λαοῦ μας.