ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ

A Wooded Path In Autumn - Hans Anderson Brendekilde

Του φθινοπώρου έχουν πάρει, δες, οι οξυές την κοκκινάδα, 

σαν τον άρρωστο τον έρμο, που, το θάνατο πριν δει, 

παίρνουνε για λίγο χρώμα τα χλωμά τα μάγουλα του, 

μα είναι ρόδα, τραγουδάκι που ποτέ δεν τραγουδεί! 

Αίσθημα Φθινοπωρινό - N.Lenau ( 1903) 

Το φθινόπωρο αποτελεί μία από τις τέσσερις εποχές της εύκρατης ζώνης και παρεμβάλλεται μεταξύ του καλοκαιριού και του χειμώνα. Η έναρξη του, ημερολογιακά, τοποθετείται στην φθινοπωρινή ισημερία στις 21 Σεπτεμβρίου ενώ ολοκληρώνεται κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 21 Δεκεμβρίου. Περιλαμβάνει, κατά την μετεωρολογική σκοπιά, τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο, ωστόσο αυτό είναι κάτι που ποικίλει ανάλογα τον πολιτισμό και τις παραδόσεις. Στην Β.Αμερική εναρκτήρια ημερομηνία του φθινοπώρου θεωρείται η 8η Αυγούστου και λήξη του η 7η Νοεμβρίου. 

Στην Ιρλανδία, ενώ ημερολογιακά συμπίπτει με την καθιερωμένη μέτρηση, εντούτοις σύμφωνα με το παραδοσιακό κέλτικο ημερολόγιο η εποχή υπολογίζεται καθ' όλη την διάρκεια των μηνών Αυγούστου, Σεπτεμβρίου, και Οκτωβρίου, ενδεχομένως δε μερικών ημερών αργότερα, ανάλογα με την παράδοση. Στην Αυστραλία, το φθινόπωρο ξεκινά επίσημα την 1η Μαρτίου και τελειώνει 31 Μαΐου. 

Ετυμολογικά το φθινόπωρο προέρχεται από την παλαιά γαλλική λέξη autompne (automne στα σύγχρονα γαλλικά), ενώ οριστικοποιήθηκε αργότερα στο λατινικό autumnus· υπάρχουν σπάνια παραδείγματα της χρήσης της λέξεως από το 12ο αιώνα, αλλά κατέστη γνωστό περί τον 16ο αιώνα. Πρωτύτερα η λέξη που δήλωνε την εποχή ήταν η «συγκομιδή», όρος που χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε δυτικές γερμανικές γλώσσες (λόγου χάρη : Ολλανδικό herfst και γερμανικό Herbst), και δήλωνε τις ενασχολήσεις των ανθρώπων με την γη. Εξάλλου, στην εύκρατη ζώνη το φθινόπωρο είναι η κατ' εξοχήν εποχή της συγκομιδής. 

The cadence of autumn - Evelyn de Morgan

Τα βασικά χαρακτηριστικά του, από άποψη καιρικών φαινομένων, είναι οι βροχές, οι οποίες προετοιμάζουν το έδαφος για την επερχόμενη σπορά. Η φύση έχει μία ιδιαίτερη ομορφιά εξαιτίας των διαφορετικών χρωμάτων της. Τα φυλλοβόλα δένδρα δε, χάνουν το φύλλωμά τους, δίνοντας εξήγηση στην δεύτερη ετυμολογική προέλευση της λέξεως του φθινοπώρου η οποία είναι η «πτώση» (παλαιό αγγλικό fiæll ή feallan) όρος όμως που μετά τον 17ο αιώνα περιορίστηκε πολύ. 

ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ & ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 

Πολλοί πολιτισμοί ανά τον κόσμο γιορτάζουν την έλευση του φθινοπώρου με γιορτές, λατρευτικού αλλά και ημερολογιακού χαρακτήρα. Οι λαοί αυτοί αναγνωρίζοντας την σημασία του Ηλίου στην καθημερινή τους ύπαρξη και δη στις γεωργικές τροπές, απέδιδαν τις απαιτούμενες τιμές στην γονιμότητα αλλά και στην συγκομιδή της Γης. Στην Β.Αμερική επιδίδονται στην συγκομιδή των ώριμων τροφών από την άγρια φύση. 

Σύμφωνα με την κέλτικη παράδοση, η φθινοπωρινή περίοδος σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου έτους εορτάζεται με το «Samhain», κατά το οποίο αποδίδουν ευχαριστίες στην Γη για τις προσφορές της. Επίσης, η «Γιορτή των Νεκρών» (Féile na Marbh στα κέλτικα), είναι συνδεδεμένη με το Samhain, η οποία γιορτάζεται ακόμη και σήμερα στην Σκωτία και την Ιρλανδία, και συμβολίζει την ένωση του κόσμου των νεκρών με αυτόν των ζωντανών.

Η μεγαλύτερη δε γιορτή του φθινοπώρου για τους Κέλτες είναι η «Oidhche Shamhna» η οποία ορίζει τον τελευταίο θερισμό των σπαρτών. Έως τις μέρες μας, στα Κέλτικα χωριά οι κάτοικοι ανάβουνε δαυλούς και θυσιάζουν μια αγελάδα ρίχνοντας στη συνέχεια τα οστά της μέσα στην πυρά. 

Η παραδοσιακή ιαπωνική ονομασία για την περίοδο τόσο της φθινοπωρινής ισημερίας όσο και της εαρινής είναι «higan» έχει βουδιστική προέλευση και σημαίνει την «άλλη όχθη του ποταμού του θανάτου». Διαρκεί συνολικά επτά ημέρες- τρεις ημέρες πριν από την ισημερία και τρεις ημέρες μετά. Κατά τις οποίες οι Ιάπωνες επισκέπτονται τους οικογενειακούς τάφους και προσεύχονται για την ανάπαυση των ψυχών. 

Autumn Leaves - Thomas Lloyd

Οι Σλάβοι, επίσης, έχουν αρκετές γιορτές αφιερωμένες στο φθινόπωρο οι οποίες ξεκινούν κιόλας από το Θερινό Ηλιοστάσιο. Στις 2 Αυγούστου είναι η γιορτή του Αγίου Ηλία, η οποία σχετίζεται με τον αρχαίο Θεό Perun, και σύμφωνα με την παράδοση θεωρείται ως εναρκτήρια ημερομηνία του φθινοπώρου.

Autumn - Thomas Benjamin Kennigton

Επιπλέον, συναντάμε τις γιορτές του θερισμού οι οποίες καλούνται «Tolo’ka» ή «Pomoi». Στις γιορτές αυτές συνήθιζαν να περιφέρονται από φάρμα σε φάρμα αναγκάζοντας τον οικοδεσπότη να προσφέρει φαγητό και φιλοξενία. Άλλη μία γιορτή είναι η «Yablochnyi/Medovoy Spas» η οποία τελείται την εποχή της περισυλλογής των φρούτων και του μελιού και σχετίζεται με την γονιμότητα της Γης. 

Οι γιορτές των Γερμανικών φύλων, και των λαών της Βαλτικής, είναι παρόμοιες με αυτές των Σλάβων. Στην Γερμανία ο Σεπτέμβριος θεωρείται ως Άγιος Μήνας, κατά τον οποίο τελούνται διάφορες γιορτές με χορούς και τραγούδια προς τιμή της Γης για τις προσφορές της. Οι Σκανδιναβοί πραγματοποιούσαν μάχες με άλογα, δεδομένου ότι το άλογο αποτελεί το ιερό ζώο του Freyr, θεό του Φωτός και της γονιμότητας. Οι Ισλανδοί τέλος, πραγματοποιούσουν τον θερισμό και απέδιδαν τιμές στην Γη. 

ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Πλησίον Παραθύρου Ανοικτού 

Εν φθινοπωρινής νυκτός ευδία, 

πλησίον παραθύρου ανοικτού, 

εφ' ώρας ολοκλήρους, εν τελεία, 

ηδονική κάθημαι ησυχία. 

Των φύλλων πίπτ' η ελαφρά βροχή. 

Ο στεναγμός του κόσμου του φθαρτού 

εν τη φθαρτή μου φύσει αντηχεί, 

αλλ' είναι στεναγμός γλυκύς, υψούται ως ευχή. 

Ανοίγει το παράθυρόν μου κόσμον 

άγνωστον. Αναμνήσεων ευόσμων, 

αρρήτων μοι προσφέρεται πηγή. 

Επί του παραθύρου μου πτερά 

κτυπώσι - φθινοπωρινά πνεύματα δροσερά 

εισέρχονται και με περικυκλούσι 

κ' εν τη αγνή των γλώσση μοι λαλούσι. 

Ελπίδας αορίστους και ευρείας αισθάνομαι· 

κ' εν τη σεπτή σιγή της πλάσεως, 

τα ώτα μου ακούουν μελωδίας, 

ακούουν κρυσταλλίνην, μυστικήν 

 εκ του χορού των άστρων μουσικήν. 

(Από τα Αποκηρυγμένα)

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης 

Autumn - John William Godward

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

John William Waterhouse - Miranda

Ο Αύγουστος (Augustus) είναι ο τρίτος μήνας του καλοκαιριού και ο όγδοος του έτους, κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο ο Αύγουστος κατείχε την έκτη θέση, γι' αυτό αρχικά η λατινική ονομασία του ήταν Sextilis. 

Σύμφωνα με ένα διάταγμα της Συγκλήτου (senatus consultum) που αφηγείται ο Λατίνος συγγραφέας Μακρόβιος, ο Sextilis μετονομάστηκε σε Αύγουστος προς τιμήν του Οκταβιανού Αυγούστου, ονομασία η οποία επιβιώνει μέχρι σήμερα. Η μετονομασία έγινε διότι κατά τον μήνα αυτόν, ο Οκταβιανός ανήλθε για πρώτη φορά στην υπατεία, κατήγαγε τρεις περιφανείς θριάμβους, τερμάτισε τον εμφύλιο πόλεμο και υπέταξε την Αίγυπτο ( την 15η Sextilis το 30 π.Χ.). 
Μετά τον θάνατό του το 14 μ.Χ. , η Σύγκλητος του απέδωσε την θεϊκή ιδιότητα και όρισε την λατρεία του από τους Ρωμαίους. Έτσι η λέξη Augustus ερμηνεύτηκε και ως σεβαστός και ιερότατος. Ο Αύγουστος έχει 31 ημέρες∙ την εξήγηση γι’ αυτό μας δίνει ένας δημοφιλής μύθος: ο Οκταβιανός επιθυμούσε ο Αύγουστος να έχει ισάριθμες ημέρες με τον Ιούλιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα. 

Ετυμολογικά εικάζεται ότι ονομάστηκε έτσι από την λατινική λέξη augeo, που σημαίνει αύξω, αυξάνω. Άλλωστε, κατά την διάρκεια του Αυγούστου αυξάνουν και ωριμάζουν τα σταφύλια και τα σύκα, βασικές τροφές κατά την αρχαιότητα. Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή, κάποιοι αποδίδουν την ονομασία του στην λέξη augur, που σημαίνει οιωνοσκόπος, δεδομένης, μέχρι και σήμερα, της συνήθειας πολλών ανθρώπων να «διαβάζουν τα σημάδια» με σκοπό να προβλέψουν τον καιρό και τα μελλούμενα.

Augur - Bernhard Rode

Στο αττικό ημερολόγιο ο Αύγουστος ήταν ο δεύτερος μήνας του έτους, διάρκειας 29 ημερών και ονομάζονταν, κατά το ήμισυ του, Μεταγειτνιών. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα και κατά την διάρκειά του εορτάζονταν τα «Μεταγείτνια», ή «Μετοίκια», αλλά και άλλες σπουδαίες εορτές όπως τα Ηράκλεια και η γενέθλια εορτή της θεάς Εκάτης. 

Τα «Μεταγείτνια» εορτάζονταν την 7η ημέρα • πρόκειται για παλαιά ιωνική εορτή προς τιμήν του Μεταγειτνίου Απόλλωνος και σήμαινε την αλλαγή της γειτνιάσεως προς ετέρους, η οποία αλλαγή αφορούσε την αλλαγή πόλεως είτε λόγω εξορίας, αποικίας ή άλλων δραστηριοτήτων, κυρίως πολιτικών. Εξάλλου η εορτή είχε κυρίως πολιτική και κοινωνική σημασία, ενώ ο Απόλλων έφερε τον τίτλο του ρυθμιστή της αρμονίας και της ειρήνης μεταξύ των δύο πόλεων και των κατοίκων αυτών. Κατά τον εορτασμό τελούνταν θυσίες και δίδονταν προσφορές στους θεούς, ωστόσο δεν γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες για το ύφος και το περιεχόμενο των τελετών αυτών. Πιστεύεται ότι η εορτή καθιερώθηκε από τους Ίωνες και εορταζόταν στις περισσότερες πόλεις του Ιωνικού κόσμου όπως η Μίλητος, η Έφεσος, η Σάμος και η Δήλος. 

Η θεά Εκάτη

Την 21η – 23η ημέρα τελούνταν στην αρχαία Αθήνα, συγκεκριμένα στην περιοχή Κυνόσαργες του δήμου Διομείας μεταξύ Λυκαβηττού και Ιλισού, τα Ηράκλεια εν Κυνοσάργει. Η γιορτή των Ηρακλείων ήταν ένα εύθυμο έθιμο με φαγητό και ποτό καθώς και θεαματικές αθλητικές επιδείξεις, το οποίο συνδύαζε την λατρεία του ημίθεου Ηρακλή, του Απόλλωνος, του Διός και της Αθηνάς.
Ο Δίομος, ο οποίος υπήρξε καλός φίλος του Ηρακλή συνήθιζε να κάνει θυσία προς τιμήν του. Κάποια φορά ένας σκύλος άρπαξε το προσφερόμενο κρέας και απομακρύνθηκε, γεγονός που θορύβησε τον Δίομο, ο οποίος έντρομος απευθύνθηκε στο Μαντείο για χρησμό. Ο χρησμός έλεγε ότι έπρεπε να φτιάξει βωμό προς τιμήν του Ηρακλή στο σημείο που ο σκύλος εναπόθεσε το κρέας. Με την κατασκευή του βωμού, ο Δίομος ίδρυσε και τον ομώνυμο οικισμό.

Τέλος, την τελευταία ημέρα του μηνός εορταζόταν η κατά παράδοση γενέθλιος ημέρα της θεάς Εκάτης. 

ΑΛΛΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ 

Και στην Ρώμη κατά την διάρκεια του Αυγούστου τελούνταν σπουδαίες γιορτές. Στις 13 του μηνός τελούσαν στην περιοχή της λίμνης Νέμι, εορτή προς τιμήν της θεάς Διάνας, της παρθένου θεότητος του κυνηγιού, αντίστοιχη με την Άρτεμη της ελληνικής μυθολογίας. Η εορτή περιελάμβανε πομπή στεφανωμένων με τριαντάφυλλα γυναικών οι οποίες κρατούσαν αναμμένες δάδες. Στην εορτή αυτή τιμούσαν και τον θεό Βίρμπιους ο οποίος αποτελούσε με την Διάνα ιερό ζευγάρι. Ο Βίρμπιους (Virbius) αντιστοιχούσε στον Ιππόλυτο για τον οποίον οι αρχαίοι Ρωμαίοι πίστευαν ότι όταν ο Ασκληπιός, τον οποίο επανέφερε στην ζωή η Άρτεμις, τον μετέφερε στην Ιταλία στο άλσος της Αρικίας. Στο άλσος απαγορεύονταν η είσοδος στα άλογα καθώς ο θάνατός του σχετίζονταν μ’ αυτά.

The Death of Hippolytus - Sir Lawrence Alma-Tadema

Μια ακόμη εορτή ήταν τα Vinalia, προς τιμήν του Δία και της Αφροδίτης. Πρόκειται για ρωμαϊκά φεστιβάλ του κρασιού και των κήπων. Στις 19 Αυγούστου, πριν από την συγκομιδή και την συμπίεση των σταφυλιών εορταζόταν το rustica Vinalia («αγροτικό Vinalia»), το οποίο ακολουθούσε το prima Vinalia («πρώτο ή αστικό Vinalia»), τελούμενο στις 23 Απριλίου, με σκοπό να ευλογήσει το κρασί.

Γλυπτό που απεικονίζει τα Vinalia

Στις 23 του ίδιου μήνα τελούνταν τα Vulcanalia, προς τιμήν του θεού Βούλκαν, γιού του Γιούπιτερ (Δίας) και της Γιούνο ( Ήρα) ο οποίος αντιστοιχούσε στον θεό Ήφαιστο. Κατά τον εορτασμό πρόσφεραν στον θεό ψάρια στην θυσιαστήρια πυρά •η θυσία είχε συμβολικό χαρακτήρα και στηριζόταν στην αντίθεση του υγρού στοιχείου και της φωτιάς, στοιχείο αντιπροσωπευτικό του θεού.

The Forge of Vulcan - Diego Velazquez

Στους βυζαντινούς χρόνους, και έως πρόσφατα σε μερικά μέρη της ελληνικής υπαίθρου, η 31η Αυγούστου θεωρείται ως κλειδοχρονιά, τέλος του έτους, συνοδευόμενη από διαβατήρια έθιμα ανάλογα της Πρωτοχρονιάς. 

ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ 

Οι πρώτες ημέρες του Αυγούστου, άλλοτε οι πρώτες έξι και άλλοτε οι δώδεκα, στα περισσότερα μέρη της Ελλάδος καλούνται Δρίμες και θεωρούνται δυσοίωνες. Αποφεύγεται δε, η εκτέλεση μερικών εργασιών, διότι τυχόν εκτέλεση αυτών συνεπάγεται ανεπανόρθωτη φθορά. 

Απεικόνιση δριμών

Σε πολλά χωριά της πατρίδος μας κατά την διάρκεια των Δριμών δεν λούζονται γιατί φοβούνται μήπως καταστραφούν τα μαλλιά τους, κι ούτε πλένουν τα ρούχα τους διότι τα πλυθέντα υφάσματα θα «δριμιάσουν» ή θα «δριμοκοφτούν». 

Παλαιότερα οι νοικοκυρές συνήθιζαν να καθαρίζουν τα χάλκινα αγγεία κι όλα τα σπιτικά σκεύη για να μην υπάρχει ίχνος από «άρτεμα» πάνω σ' αυτά. Στη Νάξο δεν ποτίζουν τα φυτώρια τους υπό τον φόβο μήπως τους ξεραθούν, ενώ δεν κόβουν σταφύλια και σύκα έως την λήξη των δαιμονισμένων ημερών. Επίσης, δεν κολυμπούν διότι φοβούνται ότι θα γεμίσει το σώμα τους με εξανθήματα. 

Στην Κύπρο οι Δρίμες καλούνται «κακαουστιές», δηλαδή κακές ημέρες του Αυγούστου, ενώ στον Πόντο το διάστημα των ημερών αυτών λέγεται «Σαπίας», διότι τις ημέρες αυτές σαπίζαν τα δέρματα, τα υφάσματα και τα ξύλα. 

Στην Σύμη τις συναντάμε ως Αλουστίνες και φέρονται ως άστατες γυναικείες μορφές, με λευκά μακριά φορέματα, οι οποίες έβγαιναν τις νύχτες χωρίς φεγγάρι, τριγυρνούσαν χωρίς παπούτσια μέσα στο σκοτάδι και χόρευαν έως ότου ξημερώσει. Μόλις λαλούσε ο πετεινός εξαφανίζονταν. 

Στην Λέσβο, στην Χίο, στην Αιτωλία και στην Αρκαδία αυτές οι δυσοίωνες ημέρες φέρουν το όνομα «δρίματα». 

Στην Πελοπόννησο δε, χαρακτηρίζουν ως Δρίμες τα Σάββατα του Μαρτίου και τις Δευτέρες του Αυγούστου όπου δεν τολμούν να κόψουν ξύλα διότι, κατά την παράδοση, αυτά θα σαπίσουν και θα «σακαριάσουν» (δηλαδή θα καταστραφούν από τα σκουλίκια). 

«Τ' Αυγούστου οι Δρίμες στα πανιά 

και του Μαρτιού στα ξύλα». 

Ούτε τα παιδιά γλιτώνουν από αυτές τις προλήψεις, δεδομένου ότι τα μεσημέρια τα κλείνουν μέσα στα σπίτια, λέγοντας τους:  

«Μην βγαίνετε έξω, μην περνάτε απόμερα και τρίστρατα, 

γιατί οι Δρίμες θα σας κάνουν μεγάλο κακό». 

Για εκείνους που θεωρούν ότι οι Δρίμες διαρκούν δώδεκα ημέρες και πως κάθε μία από αυτές αντιστοιχεί σε ένα μήνα της χρονιάς, τις ονομάζουν «μερομήνια». Οι γνωστικοί γέροντες εξετάζουν τα φαινόμενα των Δριμών και προμαντεύουν τον καιρό όλου του χρόνου, ενώ παράλληλα κάνουν προγνώσεις περί καλοτυχίας και κακοτυχίας.

Στους τσοπάνηδες μάλιστα συναντάμε την «σκυλομαντεία». Σηκώνονται πολύ πρωί, σχεδόν χαράματα, και ελέγχουν τον τρόπο που κοιμούνται τα σκυλιά τους. Εάν αυτά κοιμούνται ξάπλα με τεντωμένα τα πόδια, λένε:  

«Καλοχειμωνιά θα έχουμε 

και γλυκοκαιριά». 

Εάν δούνε όμως πως αυτά κοιμούνται μαζεμένα, κουλουριασμένα με το κεφάλι χωμένο στα πόδια τους, τότε λένε:  

«Κακοχειμωνιά θα έχουμε φέτος, 

κακοχειμωνιά με χιόνια και παγοβροχιές».

Η πρώτη Αυγούστου θεωρείται συνήθως ως η έναρξη μιας νέας περιόδου και συνοδεύεται με αρκετά από τα λεγόμενα «διαβατήρια» έθιμα. Έτσι στην Λέσβο, ίσως και αλλού, πιστεύουν ότι την παραμονή της Πρωταυγουστιάς ανοίγουν οι ουρανοί και «ο,τι προφτάσεις να ζητήσεις θα το έχεις».

Επιπλέον, ανάβουν στα τρίστρατα φωτιές (καψάλες) και τις «ξεπερνούν» (πηδούν) λέγοντας:  

«Ω, καλώς τον Άκστο! 

Σύκα, τσάι, καρύδια 

και καλά σταφύλια!». 

Ψήνουν μέσα στην φωτιά κι ένα σκόρδο, παίρνουν τις σκελίδες του (τα λουβιά) και τις τρώνε για τον πυρετό.

Murillo - Vendedores de fruta

Στην Ίμβρο πηδούν τον φανό λέγοντας: 

 «Άχστε, Παράχστε, 

σαν απ'μ'ηύρις να μ'αφήσεις». 

Στην Μάδυτο λένε: 

«Άκστους, Παράκστους, 

καλώς μας ηύρ' η γι' Άκστους!». 

Ανάλογες είναι και οι συνήθειες στην Τήλο, όπου σκορπίζουν μέσα στο σπίτι άμμο ως σημάδι ευτυχίας και αφθονίας. Ακόμη δεν σαρώνουν ( δηλαδή δεν σκουπίζουν) το σπίτι, για να μην ρίξουν έξω μαζί με τα σαρίδια και τα καλά του σπιτιού. 

Στο Ζαγόρι της Ηπείρου το πρωινό της Πρωταυγουστιάς τρώνε κόκκινα κράνα για να είναι γεροί όλο το χρόνο. 

Bartolomι Esteban - Perez Murillo

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Ο Αύγουστος, όπως λέει κι ο λαός μας, είναι «ο μήνας που τρέφει τους ένδεκα», εξαιτίας της αφθονίας των καρπών και των φρούτων που συναντάμε κατά την διάρκεια του. Γι’ αυτό τον λόγο τον ονομάζουν Τραπεζοφάγο, Πεντεφά ή Παντεφά. 

 «Αύγουστε, καλέ μου μήνα, 

να ήσουν δυο φορές το χρόνο!». 

Ένα ακόμη προσωνύμιο του μήνα είναι Συκολόγος λόγω της συγκομιδής των σύκων. Τον συναντάμε επίσης και ως Σταφυλά, Τρυγητή και Τρυγομηνά. Λέγεται και Δριμάρης λόγω των δεισιδαιμονικών αντιλήψεων που ακολουθούν τις Δρίμες. Δεδομένου ότι από τον Αύγουστο, τουλάχιστον παλαιότερα, ξεκινούσε το πρώιμο κρύο, ο λαός έλεγε :  

«ο Αύγουστος επάτησεν, 

η άκρα του χειμώνα» 

 και  

«Από Αύγουστο χειμώνα 

και από Μάρτη καλοκαίρι».

Άλλες γνωστές παροιμίες της ελληνικής υπαίθρου είναι οι ακόλουθες: 

- «Καλή λαβιά τον Αύγουστο και γέννα τον Γενάρη!»

- «Αύγουστε τραπεζοφόρε να ήσουν τρεις βολές το χρόνο!»

- «Όποιος φιλάει τον Αύγουστο, τον Μάη θερίζει μόνος!»

- «Ήρθε ο Αύγουστος, πάρε την κάπα σου!»

- «Μπήκε ο Αύγουστος, η άκρη του χειμώνα!»

- «Να είσαι καλά τον Αύγουστο, που είναι παχιές οι μύγες!»

- «Τον Αύγουστο τον χαίρεται οπόχει να τρυγήσει!»

- «Κάθε πράγμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο!»

- «Τ' Αυγούστου τα πεντάλιρα, τον Μάη αναζητούνται!»

- «Τ 'Αυγούστου τα βοριάσματα, χειμώνα αναθυμιούνται!»

- «Ο Αύγουστος κι ο τρύγος δεν είναι κάθε μέρα!»

- «Να σε πάρει η ομπρός του Μάη κι η πίσω του Αυγούστου!»

Caravaggio - Bacchus

- «Του Αυγούστου το νερό, αρρώστια στον ελιοκαρπό!»

- «Θεός να φυλάει τα λιόδεντρα απ' το νερό τ' Αυγούστου!»

- «Αύγουστος άβρεχος, μούστος άμετρος!»

- «Τ' Αυγούστου και του Γεναριού, τα δυο χρυσά φεγγάρια!»

- «Ζήσε Μάη να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι!»

- «Να είσαι καλά τον Αύγουστο με δεκαοχτώ βελέτζες!»

- «Τον Μάη με πουκάμισο, τον Αύγουστο με κάπα!»

- «Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ' Αυγούστου το φεγγάρι!»

- «Ο Αύγουστος πουλάει κρασί, ο Μάης πουλά σιτάρι!»

- «Αυγουστοοικοδέσποινα, καλαντογυρεύτρα!»

- «Από Μαρτιού πουκάμισο, κι απ' Αύγουστο σεντόνα!»

- «Δεκαπέντησεν ο Αύγουστος, πυρώσου και μην εντρέπεσαι!»

Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Ο Αύγουστος 

Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά 

Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά 

Αύγουστε μήνα και Θεέ σε σέναν ορκιζόμαστε 

Πάλι του χρόνου να μας βρεις στο βράχο να φιλιόμαστε 

Απ΄την Παρθένο στον Σκορπιό χρυσή κλωστή να ράψουμε 

 Κι έναν θαλασσινό σταυρό στη χάρη σου ν΄ανάψουμε 

Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά 

Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά. 

Τα Ρω του Έρωτα, Οδυσσέας. Ελύτης

Actaea - the Nymph of the Shore

Ορφικός Ύμνος Σελήνης

Εἰς Σελήνην

θυμίαμα ἀρώματα 

Κλῦθι, θεὰ βασίλεια, φαεσφόρε, δῖα Σελήνη, 

ταυρόκερως Μήνη, νυκτιδρόμε, ἠεροφοῖτι, 

ἐννυχίη, δαιδοῦχε, κόρη, εὐάστερε, Μήνη, 

αὐξομένη καὶ λειπομένη, θῆλύς τε καὶ ἄρσην, 

αὐγήτειρα, φίλιππε, χρόνου μῆτερ, φερέκαρπε, 

ἠλεκτρίς, βαρύθυμε, καταυγάστειρα, λοχείη, 

πανδερκής, φιλάγρυπνε, καλοῖς ἄστροισι βρύουσα, 

ἡσυχίῃ χαίρουσα καὶ εὐφρόνῃ ὀλβιομοίρῳ, 

λαμπετίη, χαριδῶτι, τελεσφόρε, νυκτὸς ἄγαλμα, 

ἀστράρχη, τανύπεπλ', ἑλικοδρόμε, πάνσοφε κούρη, 

ἐλθέ, μάκαιρ', εὔφρων, εὐάστερε, φέγγεϊ τρισσῷ 

λαμπομένη, σῴζουσα νέους ἱκέτας σέο κούρη. 

Μετάφραση 

Άκουσε με, θεά βασίλισσα πού φέρεις το φως, σεβαστή σελήνη Μήνη.
πού έχεις κέρατα ταύρου, και τρέχεις την νύκτα και περιπλανάσαι εις τον αέρα. 
Νυκτερινή, πού έχεις δάδα, κόρη πού είσαι ένας λαμπρός αστέρας, 
ή Μήνη πού μεγαλώνεις και λιγοστεύεις, θηλυκή και αρσενική 
πού φωτίζεις και αγαπάς τους ίππους, μητέρα του χρόνου, 
πού φέρεις καρπούς (πού βοηθείς την παραγωγή)· πού είσαι λαμπερή, 
κατηφής, πού καταυγάζεις και επιβλέπεις τους τοκετούς 
βλέπεις τα πάντα, σου αρέσει να είσαι άγρυπνος, που σε συνοδεύουν ωραία αστέρια, 
και χαίρεσαι στην ησυχία και στην νύχτα την καλότυχη 
είσαι λαμπρά και παρέχεις χαρά και φέρεις εις πέρας (τα έργα) και είσαι το καμάρι της νύχτας. 
Είσαι ή βασίλισσα των άστρων, πού φορείς μακρό πέπλο και τρέχεις κυκλοτερώς 
ώ κύρη. πού είσαι γεμάτη από σοφία και ένα λαμπρό άστρο 
έλα μακαριά, με χαρά, λάμπουσα με τοδικό σου φέγγος, 
και σώσε, ώ κόρη, τους νέους ίκέτας σου.

ΙΟΥΛΙΟΣ

Leon Augustin Lhermitte - Harvesters at Mont Saint Pere

Ο Ιούλιος (Julius) είναι ο έβδομος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο. Αρχικά ονομαζόταν Quintilis που σημαίνει «πέμπτος» διότι κατείχε την πέμπτη θέση στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Αργότερα, μετονομάσθηκε σε Julius προς τιμήν του Ιουλίου Καίσαρα, δημιουργό του Ιουλιανού Ημερολογίου, μετά την δολοφονία του. 

Είναι ο δεύτερος μήνας του καλοκαιριού και αριθμεί 31 ημέρες. Θεωρείται ο θερμότερος μήνας του έτους • μάλιστα, τις πρώτες ημέρες του Ιουλίου η Γη βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο της ετήσιας τροχιάς της, εξαιτίας της κλίσης του άξονα της, με συνέπεια οι ακτίνες του Ηλίου να πέφτουν πάνω της περισσότερο κάθετα. 

Στο αρχαίο αττικό ημερολόγιο ο Ιούλιος αντιστοιχούσε, κατά το ήμισυ, στον μήνα Εκατομβαιών. Πρόκειται για τον πρώτο μήνα του Αττικού ημερολογίου ο οποίος ακολουθούσε το Θερινό ηλιοστάσιο και ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα. Αρχικά στην Αθήνα, την εποχή του Θησέα, ο μήνας αυτός ονομαζόταν Κρονιών, ωστόσο αργότερα πήρε το όνομά του από τα Εκατόμβαια, γιορτή κατά την οποία τελούνταν μεγαλοπρεπής θυσία εκατό βοδιών προς τιμήν του Απόλλωνος. 

Κυριότερες γιορτές στην αρχαία Αθήνα κατά το μήνα αυτόν ήταν τα Κρόνια, τα Συνοίκια και τα Παναθήναια. Τα Κρόνια εορτάζονταν την 12η ημέρα προς τιμήν του θεού Κρόνου. Είχαν εξοχικό και αγροτικό χαρακτήρα. και σχετίζονταν ιδιαιτέρως με τις εργασίες της συγκομιδής. Ήταν ημέρα αναπαύσεως για όλους ακόμη και για τους δούλους, στους οποίους επιτρεπόταν να δειπνήσουν με τους κυρίους τους, έθιμο το οποίο διατηρήθηκε και στην Αθήνα της κλασσικής περιόδου. Στο ιερό του Κρόνου το οποίο βρισκόταν κοντά σε αυτό του Ολυμπίου Διός τελούνταν ευχαριστήριες θυσίες με προσφορά άρτου και φρούτων. Ο βωμός αυτός είχε χτιστεί από τον Κέκροπα, ο οποίος και όρισε ότι κάθε νοικοκυριό θα έπρεπε να προσφέρει θυσία στον θεό στο τέλος της συγκομιδής των δημητριακών και των καρπών των δέντρων. 

Την 16η ημέρα του Εκατομβαίωνος εορτάζονταν τα Συνοίκια προς τιμήν του Συνοικισμού των Αθηνών. Πρόκειται για την ένωση των τοπικών αττικών κοινοτήτων σε μια, η οποία σύμφωνα με τον Θουκυδίδη πραγματοποιήθηκε από τον Θησέα. Η γιορτή γινόταν στο βόρειο τμήμα της Ακροπόλεως εκεί που ήταν το παλαιό Πρυτανείο. Κατά την διάρκεια της γιορτής αυτής, γινόταν τελετή στην οποία τιμούσαν την πρόεδρο του Πρυτανείου Εστία και αναφέρονταν οι τρεις τάξεις των πολιτών που εγκαθίδρυσε ο Θησέας καθώς και τα ονόματα των δώδεκα δήμων της Αττικής. 

Κυρίως όμως τιμούσαν την θεά Αθηνά, προς τιμήν της οποίας γινόταν πομπή από το Πρυτανείο ως το Πανδρόσιο, τον περίβολο του Ερεχθείου. 

Η σημαντικότερη εορτή του Εκατομβαίωνος είναι τα Παναθήναια. Μεγάλη εορτή προς τιμήν της πολιούχου Θεάς Αθηνάς · οι Αθηναίοι οργάνωναν κάθε καλοκαίρι τα Μικρά Παναθήναια και κάθε τέσσερα χρόνια τα Μεγάλα. Ο εορτασμός των Μεγάλων Παναθηναίων ήταν λαμπρός και μεγαλοπρεπής και περιελάμβανε μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις, αθλητικούς αγώνες, αλλά και θρησκευτικές τελετές και θυσίες. Η πρώτη ημέρα αποτελούσε την γενέθλια ημέρα της Θεάς όπου της αποδιδόταν το πέπλο της, το οποίο υφαινόταν από ομάδα νεαρών κοριτσιών, τις Εργαστίνες, εννέα μήνες πριν την έναρξη της εορτής. Έμφαση έδιναν στην διακόσμηση του πέπλου, το οποίο έφερε σκηνές από την μυθολογία περί της Θεάς · μια εκ των δημοφιλέστερων σκηνών ήταν η νίκη της Θεάς έναντι του γίγαντα Εγκέλαδου κατά την Γιγαντομαχία. 

Γλυπτό που απεικονίζει τις Εργαστίνες

Η πιο σπουδαία ημέρα απ' όλες ήταν η τελευταία, όπου γινόταν η μεγάλη πομπή του ιερού πέπλου προς την Ακρόπολη. Στην πομπή που ακολουθούσε συμμετείχαν νέες από αριστοκρατικές οικογένειες καθώς και νέοι από την τάξη των ιππέων συνοδεία αρμάτων με την πλήρη οπλιτική εξάρτηση τους. Επιπλέον συμμετείχαν ηλικιωμένοι άνδρες οι οποίοι έφεραν στεφάνια από ιερή ελιά. Την πομπή των Παναθηναίων ακολουθούσαν και οι Μέτοικοι φέροντες δίσκους προσφορών αλλά και οι κόρες και οι γυναίκες αυτών, οι οποίες κουβαλούσαν στους ώμους τους υδρίες και ονομάζονταν υδριαφόροι. Τέλος, ακολουθούσαν τα ζώα τα οποία προορίζονταν για την θυσία. Η μεγαλόπρεπος πομπή εκτείνονταν από την Πύλη του Κεραμεικού έως τον βωμό της Δήμητρος στους πρόποδες της Ακροπόλεως. Μετά την λήξη της πομπής το πέπλο τοποθετούνταν στον Παρθενώνα έως τα επόμενα Παναθήναια. 

Σκηνή από την μεγαλοπρεπή πομπή των Παναθηναίων

ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ 

Στα χωριά της Άμφισσας, μπαίνοντας ο Αλωνάρης, ο θέρος είχε τελειώσει και ο καρπός τοποθετούνταν στα θυμονοστάσια κοντά στα αλώνια. Tα αλώνια αφού καθαρίζονταν καλά από τις πέτρες αλείφονταν με το σάρωμα, ένα παχύρευστο πολτό που κατασκευαζόταν από σβουνιά των βοδιών και η οποία επί μέρες μούλιαζε στα χάλκινα καζάνια. Έπειτα περίμεναν να έρθει ο βαλμάς με τ' άλογα για το αλώνισμα. 

Αγροτικές εργασίες στα χωράφια του Λιδορικίου

Κατά την διάρκεια του αλωνίσματος τ' άλογα μέσα στο λιοπύρι έκαναν αμέτρητους κύκλους ώστε να ξεσπυριστούν τα στάχια και να ξεχωρίσει ο καρπός που θα κατέληγε στ' αμπάρι για να θρέψει την οικογένεια. Το πρώτο ψωμί που ζυμώνονταν με το καινούργιο σιτάρι έχει διάφορες κατά τόπους ονομασίες όπως τζιτζιροκούλικο. Απ’αυτό το πρώτο ζυμάρι ζύμωναν και μία κουλούρα που την κρεμούσαν στην βρύση για να τρέξουν «τα καλά», όπως το νερό. Όποιος πήγαινε πρώτος να πάρει νερό από τη βρύση, έπαιρνε και την κουλούρα. Σύμφωνα, πάντως, με τα έθιμα του αλωνισμού δεν κάνει να έρθει στο αλώνι γυναίκα με ρόκα γνέθοντας γιατί «είναι ξωτικιά και διώχνει τον άνεμο και δεν μπορούν να ανεμίσουν (λιχνίσουν)». 

Στο Πέραμα της Λέσβου, στις 27 Ιουλίου συναντάμε το «έθιμο του στύλου» όπου οι κάτοικοι τοποθετούν ένα όσο το δυνατόν μακρύτερο κορμό δέντρου στην προβλήτα. Στην μια άκρη του, αυτή που βρίσκεται πάνω από την θάλασσα, τοποθετούν την ελληνική σημαία. Ο κορμός αλείφεται με γράσο και κατόπιν, ξεκινά ένας πρωτότυπος διαγωνισμός στον οποίον νικητής είναι εκείνος που θα καταφέρει να φτάσει στην σημαία περπατώντας πάνω στον κορμό. 

Το έθιμο του στύλου

Στην Ζάκυνθο, μαθαίνουμε για το έθιμο της «Μαλλιαρής». Το βράδυ της τελευταίας ημέρας του Ιουλίου πολλοί Ζακυνθινοί βουτούν στην θάλασσα για βρουν μια χορταριασμένη (μαλλιαρή) πέτρα, που σύμφωνα με την παράδοση, θα τους φέρει καλοτυχία για την υπόλοιπη χρονιά. Στις ημέρες μας την βραδιά αυτή διοργανώνεται γιορτή με παραδοσιακή μουσική και τοπικά εδέσματα ενώ ακούγονται ζακυνθινές καντάδες. 

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Λόγω των γεωργικών ασχολιών που γίνονται κατά την διάρκεια του μήνα, και συγκεκριμένα του αλωνίσματος των δημητριακών, ο Ιούλιος ονομάζεται Αλωνάρης ή Αλωνιστής Σε πολλά μέρη της Ελλάδος τον συναντάμε και ως Αλωνητής, Αλωνιάτης και Αλωνεύτης, 

Στα ορεινά της πατρίδος μας συναντάται και με την ονομασία Θεριστής, καθώς λόγω των ψυχρότερου κλίματος, έναντι αυτού των πεδινών, ο θερισμός γίνεται τον Ιούλιο. Στην Ρόδο τον ονομάζουν και Φουσκομηνά ή Χασκομηνά, επειδή αρχίζουν να «χάσκουν», δηλαδή να ωριμάζουν, τα σύκα. Στη Νάξο και την Χίο ο Ιούλιος αναφέρεται και ως Γυάλινος και Γυαλιστής, επειδή ωριμάζουν τα σταφύλια και γυαλίζει η ρώγα τους. 

Αλώνισμα σρα Βατερά Λέσβου

Ως δεύτερος μήνας του καλοκαιριού ονομάζεται Δευτερόλης ή Δευτερογιούλης. Επίσης, καλείται Αηλιάς ή Αηλιάτης, λόγω της γιορτής του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου. Στα ξωκλήσια του στις κορυφές των βουνών στο Αλμαλί της Ανατολικής Θράκης, γίνονταν αλεκτροθυσίες επειδή ο πετεινός θεωρείτο «άγγελος της ημέρας και σύμβολο του θεού Ηλίου». 

Στα μέρη του Πόντου τον καλούν Χορτοθέρτς λόγω του θέρους  

«έρθεν και ο Χορτοθέρτς, 

έπαρ' το καγάν' σο χέρ' τσ'.» 

Αλώνισμα στο χωριό Δελβινάκι Ιωαννίνων

Στην αγροτική Ελλάδα συναντάμε τις παρακάτω δημώδεις παροιμίες: 

- «Αλωνάρη με τ’ αλώνια και με τα χρυσά πεπόνια». 

- «Αλωνάρης αλωνίζει, στάρι το χωριό γεμίζει». 

- «Αλωνάρης μαραίνει τα χορτάρια κι ο Αύγουστος τα παλικάρια». 

- «Αλωνάρης τ’ αλωνίζει κι Αύγουστος τα ξεχωρίζει». 

- «Κάψες τον Αλωνάρη, ευτυχία όλο το χρόνο». 

- «Πού μοχτάει το χειμώνα, χαίρεται τον Αλωνάρη». 

- «Στο κακορίζικο χωριό τον Αλωνάρη βρέχει». 

- «Της Αγια-Μαρίνας ρώγα (ή σύκα) και τ’ Αϊ-Λιος σταφύλι. Και της Αγιάς Παρασκευής γεμάτο το κοφίνι». 

- «Το Θεριστή τον Αλωνάρη πάμπολλα καρβέλια είναι» 

Βαλμάς (αλωνιστής) στο Πολύδροσο Αιγίνης

- «Τ’ Αλωναριού τα κάματα, τ’ Αυγούστου τα λιοπύρια». 

- «Χόρτο θεροαλωνιστή, ρώγα-ρώγα γυαλιστή». 

- «Τον Αλωνάρη έβρεχε στον ποτισμένο τόπο». 

- «Πρωτόλη (Ιούνιε), Δευτερόλη (Ιούλιε) μου, φτωχολογιάς ελπίδα». 

- «Γαμπρός αλωναριάτικος, κακό χειμώνα βγάνει». 

- «Η καλή αμυγδαλιά ανθίζει το Γενάρη και βαστάει τ' αμύγδαλα όλο τον Αλωνάρη» 

- «Τ’ Αλωναριού τα κάματα (δυνατή ζέστη), τ' Αυγούστου τα λιοβόρια (ζεστός δυνατός ανατολικός άνεμος)». 

Ο ΙΟΥΛΙΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Tης αγάπης αίματα με πορφύρωσαν 

Kαι χαρές ανίδωτες με σκιάσανε 

Oξειδώθηκα μες στη νοτιά των ανθρώπων 

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Στ' ανοιχτά του πέλαγου με καρτέρεσαν 

Mε μπομπάρδες τρικάταρτες και μου ρίξανε 

Aμαρτία μου νά ’χα κι εγώ μιαν αγάπη 

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Τον Ιούλιο κάποτε μισανοίξανε 

Τα μεγάλα μάτια της μες στα σπλάχνα μου 

Την παρθένα ζωή μια στιγμή να φωτίσουν 

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Κι από τότε γύρισαν καταπάνω μου 

Των αιώνων όργητες ξεφωνίζοντας 

«Ο που σ’ είδε, στο αίμα να ζει και στην πέτρα»

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Της πατρίδας μου πάλι ομοιώθηκα 

Μες στις πέτρες άνθισα και μεγάλωσα 

Των φονιάδων το αίμα με φως ξεπληρώνω 

Mακρινή Mητέρα Pόδο μου Aμάραντο. 

Οδυσσέας Ελύτης
 Το Άξιον Εστί (Τα Πάθη, ι΄) 

Harvest Time - Lambourne Berks