ΜΑΪΟΣ

Leslie George Dunlop - The Young Gardener

Ο Μάιος (Maius) είναι ο πέμπτος μήνας του Ιουλιανού και Γρηγοριανού ημερολογίου, ωστόσο στο δεκάμηνο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο κατείχε την τρίτη θέση. Είναι ο τελευταίος μήνας της Ανοίξεως και αριθμεί 31 ημέρες. Για την ετυμολογική προέλευση του ονόματος του εξετάζονται διάφορες εκδοχές • λέγεται ότι ο Μάιος πήρε το όνομά του από την ρωμαϊκή θεότητα Μάγια (Maja), η οποία προέρχεται από την ελληνική λέξη Μαία (τροφός).Σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Βίος Νουμά 19) η ονομασία προέρχεται από το όνομα της μεγαλύτερης και ομορφότερης κόρης του Άτλαντα και της Πλειόνης, την Μαία (Maia), η οποία είναι μία από τις επτά Πλειάδες. Η Μαία, η οποία θεωρείται η προσωποποίηση της γόνιμης Μάνας – Γης είναι μητέρα του θεού Ερμή στον οποίον είναι αφιερωμένος ο μήνας. 

Κατά άλλους, εικάζεται πως το όνομα είναι προσδιοριστικό της πρεσβύτερης ηλικίας εκ του major (μεγαλύτερος): «Μαϊώρεις γαρ οι πρεσβύτεροι» (Πλούταρχος). Ο μεγάλος ποιητής, Οβίδιος, υποστηρίζει ότι το όνομα παράγεται από το Majestas (Μεγαλειότης). Οι Λατίνοι συγγραφείς τον εκφέρουν πάντα με τη λέξη «mensis» (μήνας) ή Kalendae (καλένδες), ενώ απεικονίζεται ως άνδρας ο οποίος φέρει στο κεφάλι του καλάθι γεμάτο λουλούδια. 

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο, ο Μάιος αντιστοιχεί, κατά το ήμισυ, στον μήνα Θαργηλιών, ο οποίος σημαίνει ο ήλιος που θερμαίνει την γη. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλων και την αδελφή του Άρτεμις • σύμφωνα με την παράδοση των Δηλίων η Άρτεμις είχε γεννηθεί την 6η και ο Απόλλων την 7η ημέρα του Θαργηλιώνος. Προς τιμήν τους τελούνταν τα «Θαργήλια», εορτή με ευετηριακό και καθαρτικό χαρακτήρα. Την πρώτη ημέρα των εορτασμών πραγματοποιούνταν τελετές εξαγνισμού της πόλεως, κατά τις οποίες εκτελούνταν δύο θανατικές καταδίκες ενός άνδρα και μιας γυναίκας, των καλούμενων «φαρμακών». Πρόκειται για άτομα εξαιρετικής ασχήμιας τα οποία περιφέρονταν στους δρόμους της πόλεως με συνοδεία αυλών, στολισμένοι με ιερά ενδύματα, φορούσαν δε αρμαθιές ξερών σύκων, μελανού χρώματος για τους άνδρες και λευκού για τις γυναίκες, με σκοπό να αποδιώξουν το μίασμα. Έπειτα από την λήξη της περιφοράς θανατώνονταν, ωστόσο αργότερα η θανάτωση αντικαταστάθηκε με βίαιη εκδίωξη από την πόλη. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε πολλές πόλεις έκαιγαν τους «φαρμακούς» και σκόρπιζαν την στάχτη τους στην θάλασσα • στην Λευκάδα γινόταν παρόμοια θυσία με σκοπό τον καθαρμό, όπου γκρέμιζαν έναν κατάδικο από έναν βράχο του ακρωτηρίου Λευκάτα, για να αποτρέψουν την οργή του Λευκατίου Απόλλωνος. Τον κατάδικο τον περιμάζευε ένα καράβι και τον πήγαινε μακριά. Μαζί του έπαιρνε και τις αμαρτίες των κατοίκων του νησιού. 

Η επόμενη ημέρα ήταν αφιερωμένη στον Απόλλωνα και ξεκινούσε με το ψήσιμο του «θάργηλου», λέξη η οποία εκτιμάται ότι ετυμολογικά προέρχεται από την ομηρική λέξη «θαλύσια», η οποία σημαίνει την προσφορά των πρώτων καρπών στους Θεούς. Για την παρασκευή του «θάργηλου άρτου» οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν καρπούς που δεν είχαν ακόμη ωριμάσει και η προσφορά αυτή αποτελούσε τόσο εκδήλωση ευγνωμοσύνης για την πρόοδο της καρποφορίας όσο και παράκληση για την εξασφάλισή της ώσπου να γίνει η συγκομιδή. 

Οι εορτασμοί συνεχίζονται με θυσίες αμνών κα εριφίων καθώς και διαγωνισμό χορού (κυκλικό χορό ανδρών και παίδων) βραβεύοντας τους καλύτερους ύμνους. Τα μέλη των χορών συγκροτούσαν ζεύγη φυλών ώστε να σχηματίσουν πέντε χορούς ανδρών και πέντε αγοριών, πενήντα μελών έκαστος· ο νικητής κέρδιζε ως έπαθλο έναν χάλκινο τρίποδα τον οποίο αφιέρωνε στον βωμό του Πυθίου Απόλλωνος, πλησίον του Ιλυσσού. Μυθολογικώς, ο Απόλλων είναι ο πατέρας του Ίωνα, γενάρχη των Ιώνων, φυλή στην οποία ανήκαν και οι Αθηναίοι, και η εορτή των Θαργηλίων είχε ιδιαίτερη σημασία για τις «φρατρίες», τα θρησκευτικώς συγκροτημένα σύνολα των Αθηνών. «Θαργήλια» τελούνταν και σε άλλες πόλεις, συνήθως αποικίες των Αθηναίων ή άλλων Ιώνων, λ.χ. στην Φλοία (Χαλάνδρι), σε Κολοφώνα, Άβδηρα, Μασσαλία, Μίλητο κ.ά. 

Την 19η του μηνός γιορτάζονταν τα Βενδίδεια, εορτή αφιερωμένη εις Άρτεμιν Βένδιδα, η οποία εισήχθη στην Αθήνα από την Θράκη. Η πρώτη εορτή των Βενδίδειων μας είναι γνωστὴ από την «Πολιτεία» του Πλάτωνος. Η πομπή των Αθηναίων ξεκινούσε από το Πρυτανείο και κατέληγε στο ιερό της Βένδιδος στον Πειραιά. Η πομπή των Θρακών πιθανώς ξεκινούσε από τον Πειραιά και έχοντας υπολογίσει τον χρόνο, συναντούσε την εξ Αθηνών πομπή, πλησίον του ιερού. Στους πιστούς από την Αθήνα, οι οποίοι είχαν περπατήσει περί τα 10 χλμ., προσφέρονταν σπόγγοι και λεκάνες με νερό για να λουστούν. Κατόπιν εισέρχονταν στον ναό όπου έτρωγαν όλοι μαζί. Επίσης, κατά τον εορτασμό τελούνταν θυσίες και λαμπαδηδρομίες.

H Άρτεμις Βένδις & οι ακόλουθοί της

Τέλος, την 25η και 26η Θαργηλιώνος γινόταν δύο εορτές οι οποίες σχετίζονταν με την θεά Αθηνά. Η πρώτη ονομαζόταν «Καλλυντήρια»· πρόκειται για εορτή κάθαρσης και εξαγνισμού του ιερού της Αθηνάς, τον οποίον ανελάμβαναν ευγενείς γυναίκες των Αθηνών, υπό την επίβλεψη της ιέρειας. Παράλληλα ανανέωναν το λάδι και το φυτίλι του «άσβεστου λύχνου» της θεάς. 

Την επομένη τελούνταν τα «Πλυντήρια», κατά τα οποία οι Πραξιεργίδες ιέρειες με τελετουργικό τρόπο μετέφεραν το άγαλμα της θεάς, απαλλαγμένο από το πέπλο κα την αρματωσιά της, προς την θάλασσα για να πλυθεί και να εξαγνιστεί. Έπειτα, υπό το φως των δαυλών επέστρεφαν το άγαλμα στο ιερό, το έντυναν και το στόλιζαν. Εικάζεται, σύμφωνα με μελέτες, ότι η διαδικασία της ενδύσεως γινόταν κατόπιν θυσιών στον Μοιραγέτη Δία, στην Γαία και στις Μοίρες. Η ημέρα των Πλυντηρίων θεωρείτο καθάρσια • όλα τα ιερά της πόλεως παρέμειναν κλειστά και κανένας Αθηναίος δεν καταπιανόταν με κάποια σοβαρή ενασχόληση. 

ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ & ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ 

Τόσο οι Αρχαίοι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι, υποδέχονταν τον Μάιο με ειδικές τελετές. Ανάλογες τελετές συναντάμε ακόμα και στα χρόνια του Βυζαντίου, οι οποίες τελούνταν παρουσία του Αυτοκράτορα. Συγκεκριμένα, στην αρχαία Ρώμη τελούνταν γιορτές προς τιμήν της πηγαίας Νύμφης Ηγερίας (Egeria), η οποία ήταν σύζυγος του μυθικού Βασιλέως και νομοθέτη Νούμα Πομπιλίου , στον οποίον παρείχε συμβουλές για τις θρησκευτικές αρχές που εισήγαγε στη Ρώμη. Επίσης, κατά τον ίδιο μήνα οι Ρωμαίοι τελούσαν δύο μεγάλες εορτές, τα Λεμούρια προς τιμήν των "καταχθονίων δαιμόνων" και τα Ροζάλια, εορτές προς ιλασμό των ψυχών των νεκρών. 

Egeria handing Numa Pompilius - Angelica Kauffmann

Τα Ροζάλια μάλιστα, πήραν το όνομα τους από τα τριαντάφυλλα (λατ.rosa), με τα οποία συνήθιζαν να στολίζουν τους τάφους των προγόνων τους κατά την διάρκεια της εορτής. Η συνήθεια αυτή διατηρήθηκε έως τα χρόνια του Βυζαντίου και πήρε το όνομα Ροδισμός. Αντιστοίχως στο ελληνικό εορτολόγιο ονομάζονται Ρουσάλια ή Ρουσαλιού το Σάββατο. Τέλος, κατά τις δύο πρώτες ημέρες του Μαΐου ολοκληρώνονταν τα από 28 Απριλίου αρχόμενα Floralia, εορτές προς τιμήν της θεάς της βλαστήσεως και της χλωρίδος, Flora. Οι αρχαίοι Έλληνες, ως οι πλέον φυσιολάτρες, γιόρταζαν το άνοιγμα των λουλουδιών και την ευημερία της φύσης μεγαλοπρεπώς με τα περίφημα Ανθεοφόρια· ήταν γιορτές αφιερωμένος στην θεά της γεωργίας Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη, η οποία επέστρεφε από τον Άδη στην γη. 

Hobbe Smith - Floralia

Σύμβολο του Μαΐου από την αρχαιότητα αποτελεί το ρόδο το οποίο υμνήθηκε ως η νύμφη των άνθεων· χαρίζει δε, υγεία, καλή τύχη, ειρήνη, ευτυχία και ευφορία. Ο Ανακρέων το ύμνησε χαρακτηριστικά: «Ρόδον, άνθος των ερώτων αναμίξωμεν τω Βάκχω ρόδον, ω + ωραίον άνθος ενθέτες τοις κροτάφοις ευθυμήσωμεν εν τούτοις». 

 ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ – ΜΙΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ ΕΟΡΤΗ 

 

May Day Garlands - Thomas Falcon Marshall

 

Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες εορτές δίχως θρησκευτικό χαρακτήρα, την οποία συναντάμε στον λαϊκό πολιτισμό πολλών Ευρωπαϊκών χωρών, με διάρκεια έως τις μέρες μας. Πρόκειται για μια αντιβασκανική εορτή, η οποία έχει τις ρίζες της σε παγανιστικούς εορτασμούς του παρελθόντος δεδομένης της ημερολογιακής θέσεως της· βρίσκεται μεταξύ της εαρινής ισημερίας και του θερινού ηλιοστασίου. Όλοι οι λαοί γιόρταζαν την ανθοφορία της Φύσης και την απαρχή των «καλών καιρών». Σύμφωνα με την παράδοση των Ρωμαίων, η αρχή του μήνα σηματοδοτούνταν από τον εορτασμό της Αγαθής Θεάς με γιορτές συνδεδεμένες με την ευφορία των αγρών. Αλλά και για τους αρχαίους Έλληνες η Πρωτομαγιά ήταν ημέρα αναγεννήσεως της φύσης αλλά παράλληλα και αναστάσεως των νεκρών. 

The Awakening of Adonis - John William Waterhouse

Οι πρώτοι εορτασμοί ξεκίνησαν στην προ-χριστιανική Ευρώπη με γιορτές όπως το κέλτικο Μπελτέιν, το οποίο σηματοδοτούσε το ξεκίνημα του καλοκαιριού για τους ποιμένες, που έβγαζαν τα κοπάδια τους στην ύπαιθρο για βοσκή. Κεντρική δραστηριότητα της γιορτής ήταν το άναμμα υπαίθριων φωτιών στις κορυφές των βουνών και των λόφων με τελετουργική σημασία ώστε να επιτύχουν καλές σοδειές, ευημερία και ευτυχία. Στην Μεγάλη Βρετανία υπάρχουν έθιμα τα οποία συνδέονται με την Πρωτομαγιά και έχουν τις ρίζες τους σε προχριστιανικές παραδόσεις των Δρυίδων, οι οποίοι ήταν Κέλτες πολυθεϊστές που ευημερούσαν στην Βρετανία πριν την εξάπλωση των Ρωμαίων, και οι οποίοι γιόρταζαν την Πρωτομαγιά ως την μεσαία ημέρα του χρόνου (αφού για τους Κέλτες ο τελευταίος μήνας του χρόνου ήταν ο Οκτώβριος). 

Το αγγλικό γαϊντανάκι το λεγόμενο «Μαγιάτικο Κοντάρι», αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της Πρωτομαγιάς. Παλιά οι άνθρωποι συνήθιζαν να κόβουν μικρά δέντρα σε κοντάρια και να τα καρφώνουν στους κήπους τους ως ένδειξη του ερχομού του καλοκαιριού. Τα κοντάρια αυτά τα στόλιζαν με λουλούδια τα οποία μάζευαν την Πρωτομαγιά, και χόρευαν γύρω τους κυκλικούς χορούς γιορτάζοντας έτσι την αναγέννηση της φύσης. Γύρω στον 19ο αιώνα, πρόσθεσαν τις πολύχρωμες κορδέλες, πιθανώς επηρεασμένοι από τις θεατρικές παραστάσεις της εποχής. Κάπως έτσι το Μαγιάτικο Κοντάρι, μια παράδοση με ρίζες στις αρχαίες ιεροτελεστίες γονιμότητας, με επιρροές από Δρυίδες, Ρωμαίους και διάφορους άλλους Ευρωπαίους, έφτασε στις μέρες μας να είναι μια πολύχρωμη γιορτή για παιδιά. 

First of May - Myles Birket Foster

- Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι 

Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα το οποίο εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, είναι το μαγιάτικο στεφάνι το οποίο φτιάχνεται από διάφορα άνθη και καρπούς και κρεμιέται στην πόρτα των σπιτιών μέχρι το θερινό ηλιοστάσιο όπου καίγεται στην πυρά. Στα μέρη της Μικράς Ασίας, σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για την βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. 

Στην Σουηδία οι κάτοικοι μαζεύουν πράσινα κλαδιά με τα οποία στολίζουν το σπίτι τους ενώ τραγουδούν ύμνους περί ευφορίας και ευτυχίας. Σε πολλούς Ευρωπαϊκούς λαούς έπλεκαν το στεφάνι με ορισμένα είδη λουλουδιών ώστε να πραγματοποιηθούν οι ευχές που έκαναν οι νοικοκυρές. Για να μην λείπει τίποτα από το σπίτι έπλεκαν στεφάνι με λουλούδια του κάμπου και για την γλωσσοφαγιά χρησιμοποιούσαν κουκιά μαζί με τους καρπούς και τις ρίζες τους. Επίσης, στεφάνια με ανθισμένα κλωνάρια ελιάς και αγιόκλιμα σήμαιναν μια οικία γεμάτη από ευτυχία και χαρά, ενώ για την αγάπη των κοριτσιών του σπιτιού έπλεκαν στεφάνι με κλωνάρια λυγαριάς. 

Έθιμα Πρωτομαγιάς 

Υπάρχουν πολλά έθιμα της Πρωτομαγιάς τα οποία γιορτάζονται σε διάφορα μέρη της Ελλάδος όπως: το Μαγιόπουλο, ή αλλιώς Φουσκοδένδρι ή Ζαφείρη το οποίο γιορτάζεται στην Ήπειρο και στην Θεσσαλία, το έθιμο του Κλήδωνα στον δήμο Κόζιακα, το έθιμο της πιπεριάς στην Εύβοια, τα Ξόρκια της Πρωτομαγιάς για το διώξιμο των φιδιών στην Ήπειρο, κ.ο.κ 

- Το έθιμο του «Κλήδωνα» 

Την παραμονή της πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού στον δήμο Κόζιακα, μαζεύουν κλήδωνα, τα οποία είναι ένα είδος λουλουδιού, και μαζί με άλλα λουλούδια τα βάζουν μέσα σε μια στάμνα. Στην συνέχεια, κάνουν το γύρο του χωριού κρατώντας την και τραγουδώντας: 

«Συμμαζευτείτε λυγερές να βάλουμε τα κλήδωνα. 

Να μπουν ξανθά, να μπουν λαμπρά καλορίζικα...»  

 
Έπειτα, μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και χορεύουν γύρω από την καλύβα, την οποία έφτιαξαν την ίδια ημέρα τα αγόρια του χωριού. Όταν τελειώσουν το χορό, κρύβουν τη στάμνα με τα λουλούδια από τα αγόρια και εκείνα ψάχνουν να τη βρουν. Το επόμενο βράδυ, τα κορίτσια με τη στάμνα γεμάτη λουλούδια γυρίζουν στους δρόμους του χωριού τραγουδώντας αυτήν τη φορά: 

«Συμμαζευτείτε λυγερές για να βγάλουμε τα κλήδωνα. 

Να βγουν ξανθά, να βγουν λαμπρά καλορίζικα...». 

Τέλος, μαζεύονται στην πλατεία όπου φανερώνουν τη στάμνα και βγάζουν από μέσα τα λουλούδια, ευχόμενες για την καλή τους τύχη. Στη συνέχεια, θα κάψουν την καλύβα και γύρω από αυτή θα στηθεί χορός από τα κορίτσια και τα αγόρια. 



- Το «πήδημα της φωτιάς» 

Ένα άλλο έθιμο που συναντάμε είναι το «πήδημα της φωτιάς» στο οποίο νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. 

Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από την φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά: 

«Το Μάη που σήμερα προβάλλει στην γη χορεύει το πρόβατο, 

 τ 'αρνάκι βελάζει κι η νύφη που στόλισαν χορεύει και πάλι. 

Ο Μάιος μας έφτασε , εμπρός βήμα ταχύ 

να τον προϋπαντήσουμε παιδιά στην εξοχή. 

Πάμε κι εμείς να πάρουμε μη χάνουμε καιρό 

Μας λείπει ένα τριαντάφυλλο κι ένα κλαρί χλωρό 

 όξω ψύλλοι , μέσα Μάη». 

Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη η οποία αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και τον πηγαίνουν στο σπίτι τους για να ξορκίσουν όλα τα κακά. 

- Το έθιμο της «πιπεριάς» 

Σε πολλά χωριά της Εύβοιας, τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, ντύνουν έναν άνθρωπο του χωριού «πιπεριά». Του βάζουν φτέρες σε όλο το σώμα του και του κρεμάνε ένα κουδούνι. Ακολουθεί ένας ακόμη συγχωριανός, ο οποίος βαστάει ένα τσαπί στην πλάτη του. Αυτός είναι ο «γεωργός». Πίσω τους ακολουθεί πλήθος χωριανών. Όλοι μαζί γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό και τραγουδάνε: 

«Πιπεριά γλυκιά ροδιά 

γλήγορα στον Αη-Λια 

κι Αη-Λιάς στον ουρανό 

για να βρέξει θιος νερό 

για τα στάρια, για τα κθάρια 

για τ' φτωχού τα παρασπόρια 

κάθε στάχυ και πινάκι 

και χειρόβολο δεμάτι 

Γούρνες γούρνες το κρασί 

αυλάκια αυλάκια το νερό 

κι ο γιωργός με το τσαπί 

να στουμών' καλά τη γη». 

Μόλις λένε το τραγούδι, ο νοικοκύρης του σπιτιού τους ραντίζει με νερό. Ο «γεωργός» τότε με το τσαπί βαράει δύο τσαπιές στο χώμα έξω από το σπίτι. Τότε ο νοικοκύρης τους φιλεύει και έτσι φεύγουν ευχαριστημένοι. 

Στην Ιστιαία, «πιπεριά» ντύνεται μια γυναίκα λυγερόκορμη ενώ σε άλλα χωριά συναντάμε το έθιμο με την εξής παραλλαγή: Νωρίς το πρωί οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονταν και στόλιζαν με λουλούδια και πρασινάδες ένα νεαρό κορίτσι. Μια κοπέλα έπαιρνε ένα κανάτι γεμάτο νερό, μια άλλη ένα σκαλιστήρι και κάποιες μερικά καλάθια για τα φιλέματα. Όλες μαζί περιφερόταν στις αυλές των σπιτιών και τραγουδούσε την «Πιπεριά». Την στιγμή που τραγουδούσαν η κοπέλα με το σκαλιστήρι σκάλιζε το χώμα της αυλής ενώ η κοπέλα με το κανάτι κατάβρεχε την πιπεριά και το σκαλισμένο χώμα. Το μεσημέρι τελείωνε η γύρα και όλες οι κοπέλες έφτιαχναν γλυκά και φαγητά για φιλέμα. Έπειτα, έτρωγαν και έπιαναν το χορό μέχρι το βράδυ. 

- Ο «Ζαφείρης» 

Το έθιμο του Ζαφείρη σε χωριό της Αργολίδος

 Πρόκειται για ένα παραδοσιακό Ηπειρώτικο έθιμο το οποίο αποτελεί ένα παιχνίδι στο μεταίχμιο με την μαγεία. Παιζόταν την Πρωτομαγιά, αλλά κι όλες τις Κυριακές του Μάη. Ένας έφηβος στολισμένος με λουλούδια μιμούνταν στους αγρούς τον πεθαμένο Διόνυσο. Χορός από προσωπιδοφόρους τον συνόδευε τραγουδώντας. Οι κόρες του χωριού, οι «Ευανθίες», (ως μυροφόρες) τον στόλιζαν με άνθη και του τραγουδούσαν τον «Κομμό», δηλαδή το θρήνο και τον οδυρμό, όσο να αναστηθεί και μαζί με αυτόν όλη η φύση. 

«Ποιος σόκοψε τις ρίζες σου και στέγνωσε η κορφή σου. 

Τι μόκαμες λεβέντη μου, τι μόκαμες ψυχή μου. 

Ξεσφάλισε τα μάτια σου». 

 Οι γιορτές της Πρωτομαγιάς όπου και αν τις συναντήσουμε συνοδεύονται από μεγάλη δόση ευφορίας, τραγουδιών, λουλουδιών και συμβολίζουν το νέο ξεκίνημα της ζωής που αρχίζει με την βλάστηση. 

Στα Άγραφα, την Πρωτομαγιά, αδειάζουν από το βράδυ τις στάμνες του νερού. Τα ξημερώματα, τα κορίτσια παίρνουν τις στάμνες και πηγαίνουν στη βρύση. Την αλείφουν με βούτυρο, τη στολίζουν με λουλούδια, παίρνουν νερό και το πηγαίνουν σπίτι. Με το νερό αυτό, βάζουν μικρά παιδιά, τα οποία είναι καθαρά, να βρέξουν τους κάδους, όπου κοπανούν το γάλα και τα ζώα. 

Στο Ξηροχώρι της Εύβοιας, τα κορίτσια στολίζουν τα πηγάδια με λουλούδια ενώ στην Κορώνη, το ράντισμα αυτό γίνεται με θαλασσινό νερό, το οποίο ρίχνουν για το καλό ακόμα και στα κεφάλια των παιδιών τους. Το πρωινό της ημέρας της πρωτομαγιάς, οι νοικοκυρές των σπιτιών σηκώνονταν για να δουν τι τους είχαν εναποθέσει άλλοι χωριανοί έξω από την πόρτα τους. Στεφάνι, τριαντάφυλλο, αν είχαν λεύτερες κόρες ή αγκάθι, αν κάποιοι δεν συμπαθούσαν την οικογένεια. 

Την Πρωτομαγιά , στην Σκόπελο, πλέκουν στεφάνια με λουλούδια και τα χαρίζει η νύφη στην πεθερά. Το στεφάνι πρέπει να έχει οπωσδήποτε μια μεγάλη κορδέλα, που την δένουν φιόγκο και στερεώνουν επάνω του ένα χρυσό νόμισμα, τον πρώτο χρόνο. Συνοδεύεται με καλαθάκι γεμάτο κουλουράκια και κανάτα η οποία περιέχει γάλα και καφέ. 

Στην Κοζάνη, τα χαράματα της Πρωτομαγιάς όλα τα κορίτσια του χωριού ντύνονται με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές και βγαίνουν έξω από το χωριό. Εκεί μαζεύουν λουλούδια και κάνουν στεφάνια. Τρίβουν τα μάγουλά τους με παπαρούνες για να κοκκινίσουν και δένουν στο κεφάλι ή στην μέση τους χλωρή βρίζα για να μην πονούν. Στην συνέχεια χορεύουν και τραγουδούν παλαιά δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στον Μάη, έπειτα κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού όπου και χορεύουν κρατώντας λουλούδια. 

Kate Greenaway - May day

Με το ξημέρωμα της Πρωτομαγιάς οι Θρακιώτες συνήθιζαν να βγαίνουν στα χωράφια, να κυλιούνται μέσα στα σπαρτά και οι γυναίκες μάζευαν δροσιά πάνω από τα στάχυα, την έβαζαν στο στόμα τους ή έπλεναν με αυτήν το πρόσωπό τους. κάτι που συνηθίζεται ως τις μέρες μας. 

Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (το έλεγαν έτσι γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό. 

Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά, το λεγόμενο μαγιόξυλο. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας το Μάη. 

Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα «δαιμοναριά», άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί. 

Στην Σέριφο, από το βράδυ της παραμονής, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο. 

Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε «ανοιχτομάτη» και πιστεύουν πως όποιος το έχει είναι πάντα γερός και τυχερός. 

Myles Birket Foster - May Day Garlands

ΑΛΛΑ ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ 

Η φυσιογνωμία του Μαΐου, από την αρχαιότητα ακόμα, ήταν δίσημη· συνυπάρχει το καλό και το κακό, η αναγέννηση και ο θάνατος. Oι δεισιδαιμονίες, οι φόβοι και οι απαγορεύσεις που τον συνοδεύουν είναι πολλές. Απαγορεύονταν η τέλεση γάμων καθώς και η ενασχόληση με σοβαρές εργασίες διότι ο μήνας συνδεόταν με τους νεκρούς. Θεωρούσαν επίσης, ότι τα μάγια αυτού του μήνα ήταν ιδιαίτερα ισχυρά. Διάφορες δεισιδαιμονίες συσχέτιζαν τον μήνα με μάγισσες και ξόρκια· πίστευαν μάλιστα ότι την νύχτα της Πρωτομαγιάς, οι μάγισσες κάνουν βόλτες με σκοπό να κλέψουν την σοδειά των χωρικών και το γάλα των ζώων τους. Για να τις εμποδίσουν φυσούσαν κέρατα και χτυπούσαν μαστίγια στο χώμα. 

Στην Τσεχία και στην Σλοβακία έβαζαν μεγάλη ποσότητα άμμου ή γρασιδιού στην εξώπορτα διότι ο θρύλος υποστήριζε ότι για να καταφέρει να εισέλθει η μάγισσα εντός του σπιτιού πρέπει πρώτα να μετρήσει όλη την ποσότητα μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. 

Αλλά και στον Ελλαδικό χώρο, ο λαός έπαιρνε προφυλάξεις για να προστατευτεί από την μαγεία του Μαΐου: Στην Ήπειρο, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, έκαναν ένα ξόρκι με σκοπό το διώξιμο των φιδιών, των ποντικών και άλλων ενοχλητικών ζωυφίων. Τα παιδιά πηγαίνουν στους κήπους, και χτυπώντας μαγειρικά σκεύη λένε: 

«Όξω ψύλλος και ποντίκι, Μες' αρνί με το κατσίκι» 

 Ενήλικες και παιδιά για να προστατεύονται όλο το χρόνο από τα φίδια, την Πρωτομαγιά δεν έμπαιναν για δουλειές στα χωράφια και ευκαιρίας δοθείσας έλεγαν το ξόρκι εναντίον των φιδιών: 

«Σήμερα Πρωτομαγιά Βγαίνουν τα φίδια απ΄ την φωλιά 

 Ούτε ήλιος να τα δει Ούτε μπροστά μου να φανεί» 

Στα Ξηρονορίτικα χωριά, την παραμονή της Πρωτομαγιάς λούζονταν, άλλαζαν και σταματούσαν να γνέθουν. Πρωί- πρωί οι νοικοκυρές έκοβαν κοτσικόβεργες και αγριολούλουδα, έπλεκαν και κρέμαγαν πάνω από την κύρια είσοδο του σπιτιού το Μαγιάτικο στεφάνι. Πριν ξημερώσει, δάγκωναν σκόρδο για το μάτι και «κουμπώναν». Με το «κούμπωμα» επιτίθενται για να κατανικήσουν ανθρώπους, πνεύματα, πουλιά, ζώα και φυσικά φαινόμενα ή να αποκρούσουν τις κακές διαθέσεις που στρέφονταν εναντίον τους. Επαναλάμβαναν τρεις φορές: «σε κούμπωσα σε κλείδωσα σαΐτα στο λαιμό σου...» 

Γεραλής Απόστολος - Το μαγιάτικο στεφάνι

Στην Μήλο νωρίς το πρωί της Πρωτομαγιάς έκαναν κρασοψυχιά • έτρωγαν ένα κομμάτι μαγιοκούλουρο φτιαγμένο από ζυμάρι της Λαμπρής το οποίο βουτούσαν σε ένα ποτήρι κρασί. Και στον Πόντο ο Μάιος συνδεόταν με δοξασίες και προλήψεις. Οι κάτοικοι πίστευαν ότι κινδύνευαν από μάγια και γι’ αυτό εκείνη την ημέρα προσπαθούσαν όλοι να προφυλαχθούν με σκόρδα, κρεμμύδια και μαγιοβότανα. Σύμφωνα με το έθιμο, κρεμούσαν στα σπίτια στεφάνια, σύμβολα της δροσιάς και της δύναμης της μαγιάτικης φύσης, θεωρώντας ότι θα τους μεταδοθεί η υγεία και η ζωντάνια της φύσης. 

- Ο «Κουκκουμάς»

Ένα σημαντικό έθιμο το οποίο έρχεται από την Σύμη και τελείται την δεύτερη ημέρα του μήνα είναι ο «Κουκκουμάς», ο οποίος γινόταν από τα παλιά χρόνια σ' όλες τις γειτονιές, για να δουν οι κοπέλες αυτόν που θα παντρευτούν. Αποβραδίς μια κοπέλα έπαιρνε το «αμίλητο νερό» από 7 σπίτια, σ' ένα δοχείο, που λεγόταν κουκκουμάρι. Έπειτα, έριχναν όλες οι κοπέλες τα δαχτυλίδια τους εντός του δοχείου, το σκέπαζαν με κόκκινο πανί, το έδεναν με κόκκινη κορδέλα, έβαζαν από πάνω ένα κλειδί και το άφηναν στο δώμα για να το δουν τ' άστρα. Την επόμενη ημέρα οι κοπελιές ετοίμαζαν φαγητά και γλυκά, καθώς και μια πίτα, με μπόλικο αλάτι και «αμίλητο νερό». Μετά το φαγητό έβαζαν στη μέση ένα μεγάλο ταψί και μέσα σ' αυτό το κουκκουμάρι. Αφού το ξεσκέπαζαν και του έβαζαν βασιλικό και άλλα μυρωδικά φυτά, έπαιρναν όλες θέση γύρω του κι άρχιζαν να τραγουδούν για αρκετή ώρα σε επίσημη βυζαντινή μελωδία, χτυπώντας τα χέρια τους στο σινί (στρογγυλό χάλκινο ταψί): 

«Να βγάλουμε τον κουκκουμά, 

να 'βγει η χαριτωμένη.. 

Στην μια του Μα, στις δυο του Μα, 

τον κουκκουμά να βγάλω 

κι αν είναι καλορίζικος, 

τον αγαπώ θα πάρω. 

Γύρω τριγύρω στο σινί, 

πέρδικες πλουμισμένες 

και του καιρού χαρούμενες 

και καλοπαντρεμένες…» 

Έπειτα έβγαζαν το βασιλικό κι ένα ανήλικο κορίτσι έπαιρνε ένα-ένα τα δαχτυλίδια από το κουκκουμάρι, λέγοντας ταυτόχρονα ένα ανδρικό όνομα. Στην συνέχεια έτρωγαν την αλμυρή πίτα κι άρχιζαν το χορό, με συνοδεία λύρας και λαγούτου. Το βράδυ οι κοπελιές, μετά τον πολύ χορό και την αλμυρή πίτα, ήταν σίγουρο ότι θα δίψαγαν. Τότε αν έβλεπαν στον ύπνο τους ότι πήγαν σε κάποιο σπίτι να πιουν νερό το οποίο έχει ανύπαντρο παλικάρι τότε αυτός, θεωρείτο, πως θα γινόταν άντρας της. 

- Τα «Αναστενάρια»

Το γνωστότερο και πιο δημοφιλές έθιμο το οποίο τελείται κατά το τριήμερο 21-23 Μάη ήταν τα «Αναστενάρια», λέξη που σημαίνει εκστασιαζόμενα πρόσωπα. Ξεκίνησε από την Βορειοανατολική Θράκη, ωστόσο αργότερα ρίζωσε στην Μακεδονία, ιδιαιτέρως στον Λαγκαδά, την Μελίκη Βέροιας, την Μαυρολεύκη Δράμας και την Αγία Ελένη Σερρών. 

Το έθιμο αυτό έχει καταβολές στις λατρευτικές τελετές προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Στο τελετουργικό μέρος του περιλαμβάνονται εκστατικοί χοροί, πομπικές περιφορές εικονισμάτων, αρχαιότροπη θυσία ζώου, χρήση αγιάσματος και εντυπωσιακή πυροβασία (περπάτημα πάνω σε αναμμένα κάρβουνα) των τελεστών Αναστενάρηδων. Τα γρήγορα χορευτικά βήματα πάνω στην θράκα δεν είναι παραπάνω από 5-8 περίπου, ενώ στα πέλματα των αναστενάρηδων, προς μεγάλη έκπληξη όλων, δεν παρατηρούνται εγκαύματα ποτέ. 

Μια παράδοση λέει, ότι αυτό οφείλεται στην δύναμη που παίρνουν από τα «αμανέτια» (πολύχρωμα μαντήλια) τα οποία κρατούν κατά την διάρκεια του χορού. Τα όργανα τα οποία παίζουν σ' όλες τις φάσεις της τελετουργίας είναι η Θρακιώτικη λύρα, το νταούλι και η γκάιντα, ενώ παράλληλα ακούγονται και ειδικά τραγούδια. 

Πυροβασία στο Κωστί ανατολικής Ρωμυλίας

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

 Ο λαός μας, συσχετίζοντας παρετυμολογικά το όνομα του Μαΐου με τα μάγια, τον καλεί «Μαγεμένο». 
«Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δε φοβούμαι». 

Στην Κέρκυρα απέφευγαν να κάνουν γάμους τον Μάιο.  
«Ο γάμος ο μαγιάτικος πολλά κακά αποδίδει». 
Ως μήνας των λουλουδιών και της βλάστησης ονομάστηκε «Πράσινος» και «Λούλουδος». 

Γνωστές λαϊκές παροιμίες που τον ακολουθούν είναι: 

- «Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα», 

- «Μάη μου, Μάη δροσερέ κι Απρίλη λουλουδάτε» όπως και 

- «ο Μάης έχει τ’ όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια». 

Eugene de Blaas - Spring Flowers

Στις αρχές του Μάη συνήθως σημειώνεται πτώση της θερμοκρασίας, γι’αυτό ο λαός μας λέει: 

- «Όταν πρέπει δεν χιονίζει και τον Μάη δροσολογά», αλλά και 

- «τώρα μαγιά, τώρα δροσιά, τώρα το καλοκαίρι», καθώς επίσης 

- «Μην βγάλεις μήτε μπάλωμα, πριν βγει ο Μάιος μήνας». 

Οι Αγραφιώτες τον ονομάζουν «Χαλαζά» και οι Τήνιοι «Βροχάρη» εξαιτίας των μαγιάτικων βροχών οι οποίες είναι σχεδόν καταστροφικές για τους αγρότες διότι φέρνουν πολλές αρρώστιες στις καλλιέργειες και στα αμπέλια: 

- «Στον καταραμένο τόπο (στων αμαρτωλών την χώρα), Μάη μήνα βρέχει», και 

- «Στο κακορίζικο χωριό το Μάη ρίχνει το νερό», όπως επίσης 

- «Ο Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει». 

Επίσης, λέγεται 

- «Μάης άβρεχτος, χρόνια ευτυχισμένα» και 

- «Μάης άβροχος, τρυγητός χαρούμενος». 

Ο Θρακιώτες τον καλούν «Τριανταφυλλά», διότι το κυριότερο λουλούδι του Μάη είναι το τριαντάφυλλο ενώ στην Μακεδονία καλείται «Κερασάρης». 

Lawrence Alma Tadema - Offerta di Estate

Στον Πόντο ο Μάιος ονομαζόταν «Καλομηνάς» διότι υπήρξε σύμβολο της άνοιξης και της νεότητας, της βλάστησης και της καρποφορίας. 

 «Έρθεν ο Καλομηνάς, πία γάλαν, αν πεινάς. 

Όνταν έρτ’ ο Καλομηνάς, φυτρώνε τα χορτάρια, 

ντ’ έμορφα επρασίντσανε τα τσόλια τα παρχάρια». 

Στην Κύπρο πήρε το όνομα «Πεντεφάς ή Πενταδείλινος», γιατί εξαιτίας του μεγάλου μήκους των ημερών του, οι άνθρωποι αναγκάζονται να τρώνε 5 φορές την ημέρα.. 

- «Μάης πενταδείλινος και πάντα δείλι θέλει» καθώς και 

- «Ο Απρίλης ο γρίλλης, ο Μάης ο πολυψωμάς» 

Άλλες παροιμίες στην λαϊκή παράδοση μας είναι οι εξής: 

 - «Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι» 

- «Απρίλης Μάης κουκιά μεστωμένα (ή μετρημένα)» 

- «Ήρθεν ο Μας (Μάης);Των γυναικών ταμνάς» 

- «Κάθου, γέρο, λίμενε (περίμενε) να φας το Μάη χορτάρι» 

- «Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι» 

- «Ο Αύγουστος πουλά κρασί κι Ο Μάης πουλά σιτάρι» 

- «Το Μάη βάζε εργάτες κι ας είναι κι ακαμάτες» 

- «Τον Μάη κρασί μην πίνετε κι ύπνο μην αγαπάτε» 

- «Του καλού γεμιτζή (ναύτη) η γυναίκα το Μάη χήρεψε» 

Among the laurel blossoms - Charles courtney curran

Ο ΜΑΪΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ 

Λογοτεχνία & Ποίηση 

Ει βασιλέα των μηνών θείναι τις εβουλήθη, 

Μάιος εβασίλευσεν εις άπαντας τους μήνας, 

κόσμος ούτος τερπνότατος γης απάσης τυγχάνει, 

οφθαλμός πάντων των φυτών και των ανθών λαμπρότης, 

των λειμώνων ερύθημα και κάλλος απαστράπτων, 

έρωτας πνέει θαυμαστώς, Αφροδίτην επάγει, 

γην του μιμείσθαι ουρανόν αυτήν παρασκευάζει, 

αγλαϊζων τοις άνθεσι ρόδοις τε και ναρκίσσοις. 

(Βασίλειος Διγενής Ακρίτης, 
Διασκευή Κρυπτοφέρρης VI, 4-11)

Πρώτη Μαΐου 

Του Μαγιού ροδοφαίνεται η μέρα, 

που ωραιότερη η φύση ξυπνάει 

και την κάνουν λαμπρά και γελάει 

πρασινάδες, αχτίνες, νερά. 

Άνθη και άνθη βαστούνε στο χέρι 

παιδιά και άντρες, γυναίκες και γέροι• 

ασπροεντύματα, γέλια και κρότοι, 

όλοι οι δρόμοι γεμάτοι χαρά. 

Ναι, χαρήτε του χρόνου τη νιότη, 

άντρες, γέροι, γυναίκες, παιδιά! 

(Διονύσιος Σολωμός, απόσπασμα από 
το ανθολόγιο της Ε΄ Δημοτικού) 

Charles Daniel Ward- Processing of Spring