ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

John William Waterhouse - Miranda

Ο Αύγουστος (Augustus) είναι ο τρίτος μήνας του καλοκαιριού και ο όγδοος του έτους, κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο ο Αύγουστος κατείχε την έκτη θέση, γι' αυτό αρχικά η λατινική ονομασία του ήταν Sextilis. 

Σύμφωνα με ένα διάταγμα της Συγκλήτου (senatus consultum) που αφηγείται ο Λατίνος συγγραφέας Μακρόβιος, ο Sextilis μετονομάστηκε σε Αύγουστος προς τιμήν του Οκταβιανού Αυγούστου, ονομασία η οποία επιβιώνει μέχρι σήμερα. Η μετονομασία έγινε διότι κατά τον μήνα αυτόν, ο Οκταβιανός ανήλθε για πρώτη φορά στην υπατεία, κατήγαγε τρεις περιφανείς θριάμβους, τερμάτισε τον εμφύλιο πόλεμο και υπέταξε την Αίγυπτο ( την 15η Sextilis το 30 π.Χ.). 
Μετά τον θάνατό του το 14 μ.Χ. , η Σύγκλητος του απέδωσε την θεϊκή ιδιότητα και όρισε την λατρεία του από τους Ρωμαίους. Έτσι η λέξη Augustus ερμηνεύτηκε και ως σεβαστός και ιερότατος. Ο Αύγουστος έχει 31 ημέρες∙ την εξήγηση γι’ αυτό μας δίνει ένας δημοφιλής μύθος: ο Οκταβιανός επιθυμούσε ο Αύγουστος να έχει ισάριθμες ημέρες με τον Ιούλιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα. 

Ετυμολογικά εικάζεται ότι ονομάστηκε έτσι από την λατινική λέξη augeo, που σημαίνει αύξω, αυξάνω. Άλλωστε, κατά την διάρκεια του Αυγούστου αυξάνουν και ωριμάζουν τα σταφύλια και τα σύκα, βασικές τροφές κατά την αρχαιότητα. Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή, κάποιοι αποδίδουν την ονομασία του στην λέξη augur, που σημαίνει οιωνοσκόπος, δεδομένης, μέχρι και σήμερα, της συνήθειας πολλών ανθρώπων να «διαβάζουν τα σημάδια» με σκοπό να προβλέψουν τον καιρό και τα μελλούμενα.

Augur - Bernhard Rode

Στο αττικό ημερολόγιο ο Αύγουστος ήταν ο δεύτερος μήνας του έτους, διάρκειας 29 ημερών και ονομάζονταν, κατά το ήμισυ του, Μεταγειτνιών. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα και κατά την διάρκειά του εορτάζονταν τα «Μεταγείτνια», ή «Μετοίκια», αλλά και άλλες σπουδαίες εορτές όπως τα Ηράκλεια και η γενέθλια εορτή της θεάς Εκάτης. 

Τα «Μεταγείτνια» εορτάζονταν την 7η ημέρα • πρόκειται για παλαιά ιωνική εορτή προς τιμήν του Μεταγειτνίου Απόλλωνος και σήμαινε την αλλαγή της γειτνιάσεως προς ετέρους, η οποία αλλαγή αφορούσε την αλλαγή πόλεως είτε λόγω εξορίας, αποικίας ή άλλων δραστηριοτήτων, κυρίως πολιτικών. Εξάλλου η εορτή είχε κυρίως πολιτική και κοινωνική σημασία, ενώ ο Απόλλων έφερε τον τίτλο του ρυθμιστή της αρμονίας και της ειρήνης μεταξύ των δύο πόλεων και των κατοίκων αυτών. Κατά τον εορτασμό τελούνταν θυσίες και δίδονταν προσφορές στους θεούς, ωστόσο δεν γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες για το ύφος και το περιεχόμενο των τελετών αυτών. Πιστεύεται ότι η εορτή καθιερώθηκε από τους Ίωνες και εορταζόταν στις περισσότερες πόλεις του Ιωνικού κόσμου όπως η Μίλητος, η Έφεσος, η Σάμος και η Δήλος. 

Η θεά Εκάτη

Την 21η – 23η ημέρα τελούνταν στην αρχαία Αθήνα, συγκεκριμένα στην περιοχή Κυνόσαργες του δήμου Διομείας μεταξύ Λυκαβηττού και Ιλισού, τα Ηράκλεια εν Κυνοσάργει. Η γιορτή των Ηρακλείων ήταν ένα εύθυμο έθιμο με φαγητό και ποτό καθώς και θεαματικές αθλητικές επιδείξεις, το οποίο συνδύαζε την λατρεία του ημίθεου Ηρακλή, του Απόλλωνος, του Διός και της Αθηνάς.
Ο Δίομος, ο οποίος υπήρξε καλός φίλος του Ηρακλή συνήθιζε να κάνει θυσία προς τιμήν του. Κάποια φορά ένας σκύλος άρπαξε το προσφερόμενο κρέας και απομακρύνθηκε, γεγονός που θορύβησε τον Δίομο, ο οποίος έντρομος απευθύνθηκε στο Μαντείο για χρησμό. Ο χρησμός έλεγε ότι έπρεπε να φτιάξει βωμό προς τιμήν του Ηρακλή στο σημείο που ο σκύλος εναπόθεσε το κρέας. Με την κατασκευή του βωμού, ο Δίομος ίδρυσε και τον ομώνυμο οικισμό.

Τέλος, την τελευταία ημέρα του μηνός εορταζόταν η κατά παράδοση γενέθλιος ημέρα της θεάς Εκάτης. 

ΑΛΛΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ 

Και στην Ρώμη κατά την διάρκεια του Αυγούστου τελούνταν σπουδαίες γιορτές. Στις 13 του μηνός τελούσαν στην περιοχή της λίμνης Νέμι, εορτή προς τιμήν της θεάς Διάνας, της παρθένου θεότητος του κυνηγιού, αντίστοιχη με την Άρτεμη της ελληνικής μυθολογίας. Η εορτή περιελάμβανε πομπή στεφανωμένων με τριαντάφυλλα γυναικών οι οποίες κρατούσαν αναμμένες δάδες. Στην εορτή αυτή τιμούσαν και τον θεό Βίρμπιους ο οποίος αποτελούσε με την Διάνα ιερό ζευγάρι. Ο Βίρμπιους (Virbius) αντιστοιχούσε στον Ιππόλυτο για τον οποίον οι αρχαίοι Ρωμαίοι πίστευαν ότι όταν ο Ασκληπιός, τον οποίο επανέφερε στην ζωή η Άρτεμις, τον μετέφερε στην Ιταλία στο άλσος της Αρικίας. Στο άλσος απαγορεύονταν η είσοδος στα άλογα καθώς ο θάνατός του σχετίζονταν μ’ αυτά.

The Death of Hippolytus - Sir Lawrence Alma-Tadema

Μια ακόμη εορτή ήταν τα Vinalia, προς τιμήν του Δία και της Αφροδίτης. Πρόκειται για ρωμαϊκά φεστιβάλ του κρασιού και των κήπων. Στις 19 Αυγούστου, πριν από την συγκομιδή και την συμπίεση των σταφυλιών εορταζόταν το rustica Vinalia («αγροτικό Vinalia»), το οποίο ακολουθούσε το prima Vinalia («πρώτο ή αστικό Vinalia»), τελούμενο στις 23 Απριλίου, με σκοπό να ευλογήσει το κρασί.

Γλυπτό που απεικονίζει τα Vinalia

Στις 23 του ίδιου μήνα τελούνταν τα Vulcanalia, προς τιμήν του θεού Βούλκαν, γιού του Γιούπιτερ (Δίας) και της Γιούνο ( Ήρα) ο οποίος αντιστοιχούσε στον θεό Ήφαιστο. Κατά τον εορτασμό πρόσφεραν στον θεό ψάρια στην θυσιαστήρια πυρά •η θυσία είχε συμβολικό χαρακτήρα και στηριζόταν στην αντίθεση του υγρού στοιχείου και της φωτιάς, στοιχείο αντιπροσωπευτικό του θεού.

The Forge of Vulcan - Diego Velazquez

Στους βυζαντινούς χρόνους, και έως πρόσφατα σε μερικά μέρη της ελληνικής υπαίθρου, η 31η Αυγούστου θεωρείται ως κλειδοχρονιά, τέλος του έτους, συνοδευόμενη από διαβατήρια έθιμα ανάλογα της Πρωτοχρονιάς. 

ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ 

Οι πρώτες ημέρες του Αυγούστου, άλλοτε οι πρώτες έξι και άλλοτε οι δώδεκα, στα περισσότερα μέρη της Ελλάδος καλούνται Δρίμες και θεωρούνται δυσοίωνες. Αποφεύγεται δε, η εκτέλεση μερικών εργασιών, διότι τυχόν εκτέλεση αυτών συνεπάγεται ανεπανόρθωτη φθορά. 

Απεικόνιση δριμών

Σε πολλά χωριά της πατρίδος μας κατά την διάρκεια των Δριμών δεν λούζονται γιατί φοβούνται μήπως καταστραφούν τα μαλλιά τους, κι ούτε πλένουν τα ρούχα τους διότι τα πλυθέντα υφάσματα θα «δριμιάσουν» ή θα «δριμοκοφτούν». 

Παλαιότερα οι νοικοκυρές συνήθιζαν να καθαρίζουν τα χάλκινα αγγεία κι όλα τα σπιτικά σκεύη για να μην υπάρχει ίχνος από «άρτεμα» πάνω σ' αυτά. Στη Νάξο δεν ποτίζουν τα φυτώρια τους υπό τον φόβο μήπως τους ξεραθούν, ενώ δεν κόβουν σταφύλια και σύκα έως την λήξη των δαιμονισμένων ημερών. Επίσης, δεν κολυμπούν διότι φοβούνται ότι θα γεμίσει το σώμα τους με εξανθήματα. 

Στην Κύπρο οι Δρίμες καλούνται «κακαουστιές», δηλαδή κακές ημέρες του Αυγούστου, ενώ στον Πόντο το διάστημα των ημερών αυτών λέγεται «Σαπίας», διότι τις ημέρες αυτές σαπίζαν τα δέρματα, τα υφάσματα και τα ξύλα. 

Στην Σύμη τις συναντάμε ως Αλουστίνες και φέρονται ως άστατες γυναικείες μορφές, με λευκά μακριά φορέματα, οι οποίες έβγαιναν τις νύχτες χωρίς φεγγάρι, τριγυρνούσαν χωρίς παπούτσια μέσα στο σκοτάδι και χόρευαν έως ότου ξημερώσει. Μόλις λαλούσε ο πετεινός εξαφανίζονταν. 

Στην Λέσβο, στην Χίο, στην Αιτωλία και στην Αρκαδία αυτές οι δυσοίωνες ημέρες φέρουν το όνομα «δρίματα». 

Στην Πελοπόννησο δε, χαρακτηρίζουν ως Δρίμες τα Σάββατα του Μαρτίου και τις Δευτέρες του Αυγούστου όπου δεν τολμούν να κόψουν ξύλα διότι, κατά την παράδοση, αυτά θα σαπίσουν και θα «σακαριάσουν» (δηλαδή θα καταστραφούν από τα σκουλίκια). 

«Τ' Αυγούστου οι Δρίμες στα πανιά 

και του Μαρτιού στα ξύλα». 

Ούτε τα παιδιά γλιτώνουν από αυτές τις προλήψεις, δεδομένου ότι τα μεσημέρια τα κλείνουν μέσα στα σπίτια, λέγοντας τους:  

«Μην βγαίνετε έξω, μην περνάτε απόμερα και τρίστρατα, 

γιατί οι Δρίμες θα σας κάνουν μεγάλο κακό». 

Για εκείνους που θεωρούν ότι οι Δρίμες διαρκούν δώδεκα ημέρες και πως κάθε μία από αυτές αντιστοιχεί σε ένα μήνα της χρονιάς, τις ονομάζουν «μερομήνια». Οι γνωστικοί γέροντες εξετάζουν τα φαινόμενα των Δριμών και προμαντεύουν τον καιρό όλου του χρόνου, ενώ παράλληλα κάνουν προγνώσεις περί καλοτυχίας και κακοτυχίας.

Στους τσοπάνηδες μάλιστα συναντάμε την «σκυλομαντεία». Σηκώνονται πολύ πρωί, σχεδόν χαράματα, και ελέγχουν τον τρόπο που κοιμούνται τα σκυλιά τους. Εάν αυτά κοιμούνται ξάπλα με τεντωμένα τα πόδια, λένε:  

«Καλοχειμωνιά θα έχουμε 

και γλυκοκαιριά». 

Εάν δούνε όμως πως αυτά κοιμούνται μαζεμένα, κουλουριασμένα με το κεφάλι χωμένο στα πόδια τους, τότε λένε:  

«Κακοχειμωνιά θα έχουμε φέτος, 

κακοχειμωνιά με χιόνια και παγοβροχιές».

Η πρώτη Αυγούστου θεωρείται συνήθως ως η έναρξη μιας νέας περιόδου και συνοδεύεται με αρκετά από τα λεγόμενα «διαβατήρια» έθιμα. Έτσι στην Λέσβο, ίσως και αλλού, πιστεύουν ότι την παραμονή της Πρωταυγουστιάς ανοίγουν οι ουρανοί και «ο,τι προφτάσεις να ζητήσεις θα το έχεις».

Επιπλέον, ανάβουν στα τρίστρατα φωτιές (καψάλες) και τις «ξεπερνούν» (πηδούν) λέγοντας:  

«Ω, καλώς τον Άκστο! 

Σύκα, τσάι, καρύδια 

και καλά σταφύλια!». 

Ψήνουν μέσα στην φωτιά κι ένα σκόρδο, παίρνουν τις σκελίδες του (τα λουβιά) και τις τρώνε για τον πυρετό.

Murillo - Vendedores de fruta

Στην Ίμβρο πηδούν τον φανό λέγοντας: 

 «Άχστε, Παράχστε, 

σαν απ'μ'ηύρις να μ'αφήσεις». 

Στην Μάδυτο λένε: 

«Άκστους, Παράκστους, 

καλώς μας ηύρ' η γι' Άκστους!». 

Ανάλογες είναι και οι συνήθειες στην Τήλο, όπου σκορπίζουν μέσα στο σπίτι άμμο ως σημάδι ευτυχίας και αφθονίας. Ακόμη δεν σαρώνουν ( δηλαδή δεν σκουπίζουν) το σπίτι, για να μην ρίξουν έξω μαζί με τα σαρίδια και τα καλά του σπιτιού. 

Στο Ζαγόρι της Ηπείρου το πρωινό της Πρωταυγουστιάς τρώνε κόκκινα κράνα για να είναι γεροί όλο το χρόνο. 

Bartolomι Esteban - Perez Murillo

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ 

Ο Αύγουστος, όπως λέει κι ο λαός μας, είναι «ο μήνας που τρέφει τους ένδεκα», εξαιτίας της αφθονίας των καρπών και των φρούτων που συναντάμε κατά την διάρκεια του. Γι’ αυτό τον λόγο τον ονομάζουν Τραπεζοφάγο, Πεντεφά ή Παντεφά. 

 «Αύγουστε, καλέ μου μήνα, 

να ήσουν δυο φορές το χρόνο!». 

Ένα ακόμη προσωνύμιο του μήνα είναι Συκολόγος λόγω της συγκομιδής των σύκων. Τον συναντάμε επίσης και ως Σταφυλά, Τρυγητή και Τρυγομηνά. Λέγεται και Δριμάρης λόγω των δεισιδαιμονικών αντιλήψεων που ακολουθούν τις Δρίμες. Δεδομένου ότι από τον Αύγουστο, τουλάχιστον παλαιότερα, ξεκινούσε το πρώιμο κρύο, ο λαός έλεγε :  

«ο Αύγουστος επάτησεν, 

η άκρα του χειμώνα» 

 και  

«Από Αύγουστο χειμώνα 

και από Μάρτη καλοκαίρι».

Άλλες γνωστές παροιμίες της ελληνικής υπαίθρου είναι οι ακόλουθες: 

- «Καλή λαβιά τον Αύγουστο και γέννα τον Γενάρη!»

- «Αύγουστε τραπεζοφόρε να ήσουν τρεις βολές το χρόνο!»

- «Όποιος φιλάει τον Αύγουστο, τον Μάη θερίζει μόνος!»

- «Ήρθε ο Αύγουστος, πάρε την κάπα σου!»

- «Μπήκε ο Αύγουστος, η άκρη του χειμώνα!»

- «Να είσαι καλά τον Αύγουστο, που είναι παχιές οι μύγες!»

- «Τον Αύγουστο τον χαίρεται οπόχει να τρυγήσει!»

- «Κάθε πράγμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο!»

- «Τ' Αυγούστου τα πεντάλιρα, τον Μάη αναζητούνται!»

- «Τ 'Αυγούστου τα βοριάσματα, χειμώνα αναθυμιούνται!»

- «Ο Αύγουστος κι ο τρύγος δεν είναι κάθε μέρα!»

- «Να σε πάρει η ομπρός του Μάη κι η πίσω του Αυγούστου!»

Caravaggio - Bacchus

- «Του Αυγούστου το νερό, αρρώστια στον ελιοκαρπό!»

- «Θεός να φυλάει τα λιόδεντρα απ' το νερό τ' Αυγούστου!»

- «Αύγουστος άβρεχος, μούστος άμετρος!»

- «Τ' Αυγούστου και του Γεναριού, τα δυο χρυσά φεγγάρια!»

- «Ζήσε Μάη να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι!»

- «Να είσαι καλά τον Αύγουστο με δεκαοχτώ βελέτζες!»

- «Τον Μάη με πουκάμισο, τον Αύγουστο με κάπα!»

- «Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ' Αυγούστου το φεγγάρι!»

- «Ο Αύγουστος πουλάει κρασί, ο Μάης πουλά σιτάρι!»

- «Αυγουστοοικοδέσποινα, καλαντογυρεύτρα!»

- «Από Μαρτιού πουκάμισο, κι απ' Αύγουστο σεντόνα!»

- «Δεκαπέντησεν ο Αύγουστος, πυρώσου και μην εντρέπεσαι!»

Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Ο Αύγουστος 

Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά 

Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά 

Αύγουστε μήνα και Θεέ σε σέναν ορκιζόμαστε 

Πάλι του χρόνου να μας βρεις στο βράχο να φιλιόμαστε 

Απ΄την Παρθένο στον Σκορπιό χρυσή κλωστή να ράψουμε 

 Κι έναν θαλασσινό σταυρό στη χάρη σου ν΄ανάψουμε 

Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά 

Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά. 

Τα Ρω του Έρωτα, Οδυσσέας. Ελύτης

Actaea - the Nymph of the Shore