ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ

A Wooded Path In Autumn - Hans Anderson Brendekilde

Του φθινοπώρου έχουν πάρει, δες, οι οξυές την κοκκινάδα, 

σαν τον άρρωστο τον έρμο, που, το θάνατο πριν δει, 

παίρνουνε για λίγο χρώμα τα χλωμά τα μάγουλα του, 

μα είναι ρόδα, τραγουδάκι που ποτέ δεν τραγουδεί! 

Αίσθημα Φθινοπωρινό - N.Lenau ( 1903) 

Το φθινόπωρο αποτελεί μία από τις τέσσερις εποχές της εύκρατης ζώνης και παρεμβάλλεται μεταξύ του καλοκαιριού και του χειμώνα. Η έναρξη του, ημερολογιακά, τοποθετείται στην φθινοπωρινή ισημερία στις 21 Σεπτεμβρίου ενώ ολοκληρώνεται κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 21 Δεκεμβρίου. Περιλαμβάνει, κατά την μετεωρολογική σκοπιά, τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο, ωστόσο αυτό είναι κάτι που ποικίλει ανάλογα τον πολιτισμό και τις παραδόσεις. Στην Β.Αμερική εναρκτήρια ημερομηνία του φθινοπώρου θεωρείται η 8η Αυγούστου και λήξη του η 7η Νοεμβρίου. 

Στην Ιρλανδία, ενώ ημερολογιακά συμπίπτει με την καθιερωμένη μέτρηση, εντούτοις σύμφωνα με το παραδοσιακό κέλτικο ημερολόγιο η εποχή υπολογίζεται καθ' όλη την διάρκεια των μηνών Αυγούστου, Σεπτεμβρίου, και Οκτωβρίου, ενδεχομένως δε μερικών ημερών αργότερα, ανάλογα με την παράδοση. Στην Αυστραλία, το φθινόπωρο ξεκινά επίσημα την 1η Μαρτίου και τελειώνει 31 Μαΐου. 

Ετυμολογικά το φθινόπωρο προέρχεται από την παλαιά γαλλική λέξη autompne (automne στα σύγχρονα γαλλικά), ενώ οριστικοποιήθηκε αργότερα στο λατινικό autumnus· υπάρχουν σπάνια παραδείγματα της χρήσης της λέξεως από το 12ο αιώνα, αλλά κατέστη γνωστό περί τον 16ο αιώνα. Πρωτύτερα η λέξη που δήλωνε την εποχή ήταν η «συγκομιδή», όρος που χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε δυτικές γερμανικές γλώσσες (λόγου χάρη : Ολλανδικό herfst και γερμανικό Herbst), και δήλωνε τις ενασχολήσεις των ανθρώπων με την γη. Εξάλλου, στην εύκρατη ζώνη το φθινόπωρο είναι η κατ' εξοχήν εποχή της συγκομιδής. 

The cadence of autumn - Evelyn de Morgan

Τα βασικά χαρακτηριστικά του, από άποψη καιρικών φαινομένων, είναι οι βροχές, οι οποίες προετοιμάζουν το έδαφος για την επερχόμενη σπορά. Η φύση έχει μία ιδιαίτερη ομορφιά εξαιτίας των διαφορετικών χρωμάτων της. Τα φυλλοβόλα δένδρα δε, χάνουν το φύλλωμά τους, δίνοντας εξήγηση στην δεύτερη ετυμολογική προέλευση της λέξεως του φθινοπώρου η οποία είναι η «πτώση» (παλαιό αγγλικό fiæll ή feallan) όρος όμως που μετά τον 17ο αιώνα περιορίστηκε πολύ. 

ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ & ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 

Πολλοί πολιτισμοί ανά τον κόσμο γιορτάζουν την έλευση του φθινοπώρου με γιορτές, λατρευτικού αλλά και ημερολογιακού χαρακτήρα. Οι λαοί αυτοί αναγνωρίζοντας την σημασία του Ηλίου στην καθημερινή τους ύπαρξη και δη στις γεωργικές τροπές, απέδιδαν τις απαιτούμενες τιμές στην γονιμότητα αλλά και στην συγκομιδή της Γης. Στην Β.Αμερική επιδίδονται στην συγκομιδή των ώριμων τροφών από την άγρια φύση. 

Σύμφωνα με την κέλτικη παράδοση, η φθινοπωρινή περίοδος σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου έτους εορτάζεται με το «Samhain», κατά το οποίο αποδίδουν ευχαριστίες στην Γη για τις προσφορές της. Επίσης, η «Γιορτή των Νεκρών» (Féile na Marbh στα κέλτικα), είναι συνδεδεμένη με το Samhain, η οποία γιορτάζεται ακόμη και σήμερα στην Σκωτία και την Ιρλανδία, και συμβολίζει την ένωση του κόσμου των νεκρών με αυτόν των ζωντανών.

Η μεγαλύτερη δε γιορτή του φθινοπώρου για τους Κέλτες είναι η «Oidhche Shamhna» η οποία ορίζει τον τελευταίο θερισμό των σπαρτών. Έως τις μέρες μας, στα Κέλτικα χωριά οι κάτοικοι ανάβουνε δαυλούς και θυσιάζουν μια αγελάδα ρίχνοντας στη συνέχεια τα οστά της μέσα στην πυρά. 

Η παραδοσιακή ιαπωνική ονομασία για την περίοδο τόσο της φθινοπωρινής ισημερίας όσο και της εαρινής είναι «higan» έχει βουδιστική προέλευση και σημαίνει την «άλλη όχθη του ποταμού του θανάτου». Διαρκεί συνολικά επτά ημέρες- τρεις ημέρες πριν από την ισημερία και τρεις ημέρες μετά. Κατά τις οποίες οι Ιάπωνες επισκέπτονται τους οικογενειακούς τάφους και προσεύχονται για την ανάπαυση των ψυχών. 

Autumn Leaves - Thomas Lloyd

Οι Σλάβοι, επίσης, έχουν αρκετές γιορτές αφιερωμένες στο φθινόπωρο οι οποίες ξεκινούν κιόλας από το Θερινό Ηλιοστάσιο. Στις 2 Αυγούστου είναι η γιορτή του Αγίου Ηλία, η οποία σχετίζεται με τον αρχαίο Θεό Perun, και σύμφωνα με την παράδοση θεωρείται ως εναρκτήρια ημερομηνία του φθινοπώρου.

Autumn - Thomas Benjamin Kennigton

Επιπλέον, συναντάμε τις γιορτές του θερισμού οι οποίες καλούνται «Tolo’ka» ή «Pomoi». Στις γιορτές αυτές συνήθιζαν να περιφέρονται από φάρμα σε φάρμα αναγκάζοντας τον οικοδεσπότη να προσφέρει φαγητό και φιλοξενία. Άλλη μία γιορτή είναι η «Yablochnyi/Medovoy Spas» η οποία τελείται την εποχή της περισυλλογής των φρούτων και του μελιού και σχετίζεται με την γονιμότητα της Γης. 

Οι γιορτές των Γερμανικών φύλων, και των λαών της Βαλτικής, είναι παρόμοιες με αυτές των Σλάβων. Στην Γερμανία ο Σεπτέμβριος θεωρείται ως Άγιος Μήνας, κατά τον οποίο τελούνται διάφορες γιορτές με χορούς και τραγούδια προς τιμή της Γης για τις προσφορές της. Οι Σκανδιναβοί πραγματοποιούσαν μάχες με άλογα, δεδομένου ότι το άλογο αποτελεί το ιερό ζώο του Freyr, θεό του Φωτός και της γονιμότητας. Οι Ισλανδοί τέλος, πραγματοποιούσουν τον θερισμό και απέδιδαν τιμές στην Γη. 

ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Πλησίον Παραθύρου Ανοικτού 

Εν φθινοπωρινής νυκτός ευδία, 

πλησίον παραθύρου ανοικτού, 

εφ' ώρας ολοκλήρους, εν τελεία, 

ηδονική κάθημαι ησυχία. 

Των φύλλων πίπτ' η ελαφρά βροχή. 

Ο στεναγμός του κόσμου του φθαρτού 

εν τη φθαρτή μου φύσει αντηχεί, 

αλλ' είναι στεναγμός γλυκύς, υψούται ως ευχή. 

Ανοίγει το παράθυρόν μου κόσμον 

άγνωστον. Αναμνήσεων ευόσμων, 

αρρήτων μοι προσφέρεται πηγή. 

Επί του παραθύρου μου πτερά 

κτυπώσι - φθινοπωρινά πνεύματα δροσερά 

εισέρχονται και με περικυκλούσι 

κ' εν τη αγνή των γλώσση μοι λαλούσι. 

Ελπίδας αορίστους και ευρείας αισθάνομαι· 

κ' εν τη σεπτή σιγή της πλάσεως, 

τα ώτα μου ακούουν μελωδίας, 

ακούουν κρυσταλλίνην, μυστικήν 

 εκ του χορού των άστρων μουσικήν. 

(Από τα Αποκηρυγμένα)

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης 

Autumn - John William Godward